Cukrzyca u dzieci – przyczyny, objawy, diagnostyka. Leczenie cukrzycy dziecięcej

Niestety, cukrzyca jest chorobą, która dotyczy również dzieci. Nieleczona może prowadzić do groźnych powikłań. Jak rozpoznać cukrzycę u dzieci? Co zrobić, gdy dowiadujemy się, że nasze dziecko ma cukrzycę?

Zaburzenia związane z podwyższonym poziomem glukozy (cukru) we krwi, ujawniające się w bardzo wczesnym okresie życia mogą być wynikiem cukrzycy typu 1, przejściowej cukrzycy noworodkowej, MODY lub utrwalonej cukrzycy noworodkowej. Poprawne zdiagnozowanie jest ogromnie ważne, bowiem pozwala podjąć odpowiednie leczenie.

Cukrzyca u dzieci – przyczyny i czynniki ryzyka 

Najczęstszą postacią cukrzycy u dzieci jest cukrzyca typu 1. Występuje tu całkowity brak wydzielania insuliny. Większość przypadków jest spowodowana zniszczeniem komórek βeta trzustki (tempo i nasilenie są różne, a kliniczne objawy pojawiają się, gdy zniszczeniu ulega ich około 90%). Markerami tego procesu są między innymi przeciwciała przeciwko komórkom wysp trzustkowych oraz przeciwko insulinie, występują one u około 85–90% osób. Predyspozycja do rozwoju cukrzycy typu 1 warunkowana jest przez liczne geny; najsilniejszy znany związek wykazują geny układu HLA. Stwierdzono specyficzne kombinacje zarówno predysponujące do zachorowania, jak i ochronne. Czynniki środowiskowe – głównie wirusowe – najczęściej zapoczątkowują niszczenie komórek β trzustki.  

Rzadszą postacią u dzieci są cukrzyce monogenowe, to znaczy takie, które są związane z mutacją pojedynczego genu. Jedną z nich jest cukrzyca typu MODY dziedziczona w sposób autosomalny dominujący. Obserwujemy tu defekt genetyczny funkcji komórki βeta trzustki lub defekt działania insuliny. W różnych cukrzycach monogenowych spotykamy się z niejednakowym nasileniem hiperglikemii, a także innym zapotrzebowaniem na insulinę lub leki doustne. Każda ma inny przebieg, objawy współistniejące ze strony innych narządów oraz inną skłonność do przewlekłych powikłań.  

U dzieci może też wystąpić cukrzyca noworodkowa przemijająca lub utrwalona. Jest ona spowodowana czynnikami genetycznymi. 

U dzieci może występować także cukrzyca związana z mukowiscydozą. Obserwujemy w niej niedobór insuliny, nasilany przez ciągłe infekcje dróg oddechowych oraz stosowane leki – głównie sterydy. 

Cukrzyca typu 2 u dzieci związana jest przede wszystkim z brakiem ruchu, nadwagą i otyłością, a w konsekwencji insulinoopornością. To jedyny rodzaj cukrzycy u dzieci, któremu możemy zapobiegać. 

Objawy cukrzycy u dzieci 

Cukrzyca u dzieci zwykle rozpoczyna się nagle typowymi objawami takimi jak częste oddawanie moczu czy wzmożone pragnienie. 

Rozpoznanie cukrzycy dziecięcej szybko weryfikujemy badaniem stężenia glukozy we krwi, które jest bardzo wysokie. W najcięższej postaci może rozwinąć się cukrzycowa kwasica ketonowa, śpiączka cukrzycowa, a nawet śmierć. W takiej sytuacji, jeśli obecne są ciała ketonowe we krwi lub moczu, należy bezzwłocznie rozpocząć leczenie.  

Z drugiej strony cukrzyca typu 2 często może przebiegać u dziecka zupełnie bezobjawowo. Do jej rozpoznania potrzebne będzie oznaczenie stężenia glukozy w osoczu wykonane co najmniej dwukrotnie lub wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT). 

Objawy cukrzycy typu 1 u dziecka 

Cukrzyca typu 1 u dziecka zawsze zaczyna się nagle, gwałtownie. Objawami mogą być: 

• wzmożone pragnienie, zwane polidypsją,
• częste oddawanie moczu, moczenie nocne u dzieci, 
• ubytek masy ciała, początkowo zwiększony apetyt, potem brak apetytu, 
• zapalenie zewnętrznych narządów moczowo-płciowych, u małych dzieci zapalenie skóry pieluszkowe, 
• zapalenie gardła bez gorączki, 
• narastające osłabienie/zmęczenie, senność, rozdrażnienie, w końcu śpiączka/utrata przytomności, 
• zapach acetonu z ust, 
• zaburzenia ostrości widzenia, 
• sucha skóra i śluzówki, zapadnięte gałki oczne – obraz znacznego odwodnienia, 
• przyspieszony i pogłębiony oddech Kussmaula, 
• bóle brzucha, nudności i wymioty, skurcze mięśniowe. 

Objawy cukrzycy typu 2 u dziecka 

W przeciwieństwie do cukrzycy typu pierwszego w cukrzycy typu drugiego u dzieci może nie być żadnych objawów. Najczęściej jednak ten typ dotyczy dzieci z nadwagą i otyłością. Możemy obserwować u dziecka: 

• problemy z gojeniem się ran, świąd skóry, 
• nawracające zakażenia i infekcje, 
• zmęczenie, senność, 
• mogą być spadki cukru, napady głodu, związane z insulinoopornością i następczym nadmiernym wyrzutem insuliny, 
• rozdrażnienie. 

Jak rozpoznać cukrzycę u dziecka? Jakie badania wykonać? 

Rozpoznanie cukrzycy u dziecka opiera się na pomiarach stężenia glukozy we krwi oraz obecności typowych objawów. Rozpoznanie stawiamy na podstawie: 

• objawów cukrzycy z przygodną glikemią powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) o dowolnej porze dnia lub 
• glikemią na czczo powyżej 126 mg/dl (7,0 mmol/l) lub 
• glikemią powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) w 120 minucie testu obciążenia glukozą. 

Zdarza się też, że OGTT należy wykonać kilkakrotnie (raz w roku) aż do ustalenia rozpoznania (dotyczy to dzieci z cukrzyca typu 2 i nadwagą lub otyłością). 

Oznaczanie markerów cukrzycy, takich jak autoprzeciwciała przeciwwyspowe, przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego, przeciwciała przeciwko fosfatazie tyrozynowej, autoprzeciwciała przeciwinsulinowe i/lub odsetka hemoglobiny glikowanej (HbA1c) może być również pomocne. Nie zaleca się jednak rutynowego oznaczania HbA1c w diagnostyce cukrzycy.  

W diagnostyce cukrzycy dziecięcej także przydatne może być oznaczenie stężenia insuliny albo peptydu C na czczo. Wyniki będą prawidłowe lub zwiększone w cukrzycy typu 2, natomiast niskie w cukrzycy typu 1.    

Leczenie cukrzycy dziecięcej 

Leczenie cukrzycy u dziecka zależy od tego, z jakim typem cukrzycy mamy do czynienia. Rozróżnienie pomiędzy cukrzycą typu 1, typu 2 i cukrzycą monogenową jest ogromnie ważne, bowiem leczenie każdej z chorób różni się zasadniczo. Jednakże w sytuacji wysokiego stężenia glukozy we krwi, zaburzeń wodno-elektrolitowych oraz obecności ciał ketonowych we krwi dziecko zawsze wymaga insulinoterapii w celu wyrównania nieprawidłowości metabolicznych.  

Cukrzyca typu 1 u dziecka wymaga leczenia za pomocą intensywnej funkcjonalnej insulinoterapii lub pompy insulinowej. 

Cukrzyca noworodkowa przemijająca wymaga małych dawek insuliny na początku, jednak są jej typy, które dobrze reagują na leki doustne. Cukrzyca noworodkowa utrwalona wymaga leczenia insuliną. 

Leczenie mukowiscydozy insuliną jest konieczne podczas zakażeń dróg oddechowych, jednak w późniejszych etapach choroby często potrzebna jest stała insulinoterapia. 

Cukrzyca typu 2, w tym MODY, na ogół jest leczona dietą i lekami doustnymi, nawet u dzieci (niektóre, rzadkie jej podtypy, wymagają leczenia insuliną). 

Wskazówki dla rodzica dziecka chorego na cukrzycę 

Najczęstszą postacią cukrzycy u dzieci jest cukrzyca typu 1. Leczenie za pomocą intensywnej funkcjonalnej insulinoterapii lub pompy insulinowej wymaga bardzo dobrej edukacji (w zakresie diety, samokontroli za pomocą aparatów do mierzenia cukru, insulinoterapii, wysiłku fizycznego oraz hipoglikemii i innych powikłań cukrzycy) i specjalistycznej opieki w Poradni Diabetologicznej co ok 6–8 tygodni oraz badań kontrolnych.