Rola diety w leczeniu cukrzycy

W świetle aktualnej wiedzy zaleca się, by odżywianie diabetyków oparte było na zasadach racjonalnej diety osób zdrowych. Jedyna konieczna modyfikacja polega na sprecyzowaniu preferencji i ograniczeń dotyczących spożycia węglowodanów, białek i tłuszczów. Dietę taką powinno się ustalać indywidualnie dla każdego pacjenta.

Wynika to z tego, że przez dietę w leczeniu cukrzycy rozumie się działania wieloczynnikowe. Prawidłowo zbilansowana dieta jest dla zdrowia jak ruch, którego nie zastąpi żaden lek, natomiast może on zastąpić wiele leków. To ogólne sformułowanie dotyczące zasad zachowania zdrowia niezwykle trafnie brzmi w kontekście leczenia cukrzycy.

Zasada 7 U

Profesor dr hab. Stanisław Berger z Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW określił charakter diety dla diabetyków za pomocą „Zasady 7U":

1. Urozmaicenie - każda grupa żywności możliwie w każdym posiłku.
2. Umiarkowanie - jedzenie według potrzeb i utrzymywanie optymalnej masy ciała.
3. Uregulowanie - stała częstotliwość, wielkość i jakość posiłków.
4. Umiejętność - przyrządzania potraw: gwarantuje zachowanie wartości odżywczej surowców i zapewnienie ich jakości sensorycznej.
5. Unikanie - nadmiaru: tłuszczu, cukru, soli, alkoholu.
6. Uprawianie - sportu: ćwiczyć należy systematycznie, a ponadto dużo spacerować.
7. Ostatnia siódma zasada profesora Bergera z grupy słynnych „U" mówi: Uśmiechnij się - z uśmiechem łatwiej żyć

Dieta zbilansowana

Czas obalić złe konotacje słowa „dieta". Złowieszczo brzmiące słowo, wywodzące się z języka greckiego zazwyczaj kojarzy się z długą listą wyrzeczeń i licznymi restrykcjami. Etymologicznie oznacza styl życia oraz rodzaj żywienia, odpowiedni dobór produktów pod względem ilościowym i jakościowym. Należy więc rozumieć ją jako kontrolę nad ilością i jakością zjadanych produktów i wypijanych płynów.

O diecie prawidłowo zbilansowanej możemy mówić wówczas, gdy podaż wszystkich makro- i mikroskładników w spożywanych pokarmach jest adekwatna do aktualnego zapotrzebowania organizmu.

Dodajmy - organizmu bardzo zróżnicowanego i zależnego od takich czynników jak: wiek, płeć, stan fizjologiczny, należna masa ciała, aktywność fizyczna, warunki życia (w tym klimat). Ponadto prawidłowo zbilansowana dieta obejmuje: zalecane i przeciwwskazane produkty i potrawy, zalecane i przeciwwskazane rodzaje technik kulinarnych dopuszczanych w przyrządzaniu potraw, częstotliwość spożywania posiłków, praktyczne wskazówki ułatwiające jej realizację (dzienne racje pokarmowe, przykładowe jadłospisy, tabele miar gospodarczych).

Najnowsze zalecenia dotyczące pełnowartościowej całodziennej racji pokarmowej przewidują takie zestawienie pokarmów, aby ogólne dobowe zapotrzebowanie energetyczne (ustalane indywidualnie) było pokryte przez:

- węglowodany w 45-50%,
- tłuszcze w 30-35%
- białka w 15-20%

Dieta a rodzaj terapii

Cukrzyca jest chorobą, która niezależnie od zaleconego leczenia wymaga przestrzegania zasad zdrowej, racjonalnej diety. Doustne leki przeciwcukrzycowe stosuje się zarówno w monoterapii, jak i w terapii skojarzonej, w której przyjmuje się dwa, a nawet trzy różne preparaty. Każda z pięciu grup doustnych leków przeciwcukrzycowych, którymi obecnie dysponujemy, wykazuje inny mechanizm działania. Mają też one różnorodny wpływ na masę ciała, inną skuteczność w obniżaniu wartości hemoglobiny glikowanej, a także mogą wywoływać odmienne działania niepożądane.

Z uwagi na różnorakie działanie i ewentualne efekty niepożądane ze strony przewodu pokarmowego (np. bóle brzucha, wzdęcia, wymioty, biegunki) przy niektórych grupach leków warto ustalić niezbędne modyfikacje w diecie.

Pamiętajmy przy tym, że żywienie osoby z cukrzycą powinno być urozmai-cone, tak jak osoby zdrowej, i warto w tym celu przypomnieć sobie wiedzę o wymiennikach pokarmowych.

Mniej, ale częściej

Najczęściej spotykanym typem cukrzycy jest cukrzyca typu 2, czyli insulinoniezależna. Z reguły cierpią na nią osoby z nadwagą lub otyłością powyżej 40. roku życia, ponieważ właśnie otyłość i niska aktywność fizyczna są podstawowymi czynnikami rozwoju tej choroby. Diabetycy, oprócz stosowania leczenia farmakologicznego i odpowiedniej dawki wysiłku fizycznego, powinni odżywiać sie racjonalnie, ograniczając cukry proste. W ich diecie istotne znaczenie ma także przestrzeganie ilości i pór posiłków. Najlepiej jest jeść cztery razy w ciągu dnia, o stałych porach. Nie powinno się jeść mniej niż 3 razy dziennie. Rozkład węglowodanów powinien być jednakowy i powtarzalny w analogicznych posiłkach.

Poziom energetyczny posiłków dla osób z nadwagą wynosi 1200-1500 kcal.

Zalecenia w dietach odchudzających dla osób z cukrzycą są takie same, jak we wszystkich dietach redukcyjnych: należy wybierać produkty niskokaloryczne, unikając tłuszczu i słodyczy.

Cukier oraz słodycze zastępuje się produktami opartymi na substancjach słodzących typu aspartam, chociaż w ostatnich latach dieta stała się mniej restrykcyjna pod względem dopuszczalnej ilości węglowodanów. Powinny one dostarczać ponad połowę energii dziennej racji pokarmowej, przy zdecydowanej większości węglowodanów złożonych, zawartych w produktach zbożowych, roślinach strączkowych i ziemniakach. Jeżeli cukrzyca łączy się jednocześnie z otyłością, należy wyeliminować z diety jedno- i dwucukry (sacharozy, glukozy i fruktozy). Dla osób szczupłych dopuszcza się spożycie 30 g cukrów prostych dziennie (czyli ok. 6 płaskich łyżeczek do herbaty), wliczając w to cukier zawarty we wszelkiego rodzaju słodyczach. Osobom z nadwagą i cukrzycą nie poleca się półsyntetycznych substancji słodzących - polioli, ponieważ nie wpływają znacząco na ilość dostarczanych kalorii i w tym przypadku lepsze są środki słodzące.

W diecie cukrzycowej ważne jest ograniczenie tłuszczu pochodzenia zwierzęcego, ponieważ w jego składzie przeważają nasycone kwasy tłuszczowe odgrywające kluczową rolę w powstawaniu miażdżycy, a diabetycy są bardziej od innych na nią narażeni. Z mięs zalecane są: cielęcina, królik, kurczak, indyk i mięso jagnięce. Ryby należy spożywać 2-3 razy w tygodniu, ze względu na zawartość kwasów omega-3 i pełnowartościowego białka. Białko w diecie cukrzycowej powinno pochodzić w połowie z białka zwierzęcego i w połowie z produktów roślinnych (groch, fasola, soja, bób). 

W przypadku produktów mlecznych należy wybierać mleko i przetwory o niskiej zawartości tłuszczu, a także ograniczać ilość tłuszczu używanego do smarowania i smażenia - masła, margaryny, smalcu i olejów. Każdy posiłek powinien zawierać warzywa, najlepiej surowe i przynajmniej jeden owoc.

Owoce o dużej zawartości cukrów (np. banany i winogrona) należy wliczać do ogólnej puli węglowodanów, które możemy spożyć w ciągu dnia.

Podsumowując, przy konsekwentnym stosowaniu się do zaleceń dietetycznych diabetycy także mogą cieszyć się smakiem. Najważniejsze to znać swoje ograniczenia i umiejętnie korzystać z zalecanych produktów.