Dieta cukrzycowa – co jeść przy cukrzycy, a czego unikać?

Cukrzyca jest grupą chorób metabolicznych, w przebiegu których występuje hiperglikemia wynikająca z zaburzeń wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia zakłóca prawidłowe funkcjonowanie różnych narządów organizmu, co może prowadzić do ich uszkodzenia, a nawet ciężkiej niewydolności. Dieta cukrzycowa odgrywa ważną rolę w profilaktyce i leczeniu przewlekłych powikłań cukrzycy.

1. Czym jest dieta cukrzycowa?
2. Zasady diety cukrzycowej zgodne z zaleceniami PTD
3. Co wolno jeść przy cukrzycy – produkty zalecane
4. Czego nie wolno jeść osobie chorej na cukrzycę?
5. Przykładowy jadłospis dla cukrzyka – jak planować posiłki?
6. Dieta w cukrzycy a zapobieganie powikłaniom
7. Typowe błędy w diecie cukrzycowej – najczęstsze pytania pacjentów

Czym jest dieta cukrzycowa?

Dieta cukrzycowa to po prostu odżywianie się zgodnie z zasadami zdrowego żywienia. Podstawą diety cukrzycowej są świeże różnokolorowe warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, surowe owoce, niesolone i niesłodzone orzechy, nasiona, pestki dyni, kakao, a także mleko i przetwory mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu (zwłaszcza fermentowane), chude i tłuste ryby, drób, jaja, oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia, olej rzepakowy oraz zioła i przyprawy. Dieta cukrzycowa jest bogata w białko, węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy, składniki mineralne, błonnik pokarmowy oraz antyoksydanty.

Zasady diety cukrzycowej zgodne z zaleceniami PTD

Według aktualnych zaleceń klinicznych dotyczących postępowania w przypadku cukrzycy, które zostały opublikowane w 2025 roku przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, pacjenci z cukrzycą powinni przestrzegać ogólnych zasad prawidłowego żywienia skierowanych do osób zdrowych. Eksperci PTD w leczeniu cukrzycy zalecają dietę śródziemnomorską, dietę DASH, diety fleksitariańską lub dobrze zbilansowaną dietę roślinną. Dieta w cukrzycy powinna obfitować w warzywa nieskrobiowe i żywność minimalnie przetworzoną o niskim indeksie glikemicznym (IG <55).

Udział węglowodanów w diecie cukrzycowej powinien wynosić około 45% całkowitej ilości energii, jeśli węglowodany pochodzą z produktów o niskim indeksie glikemicznym i dużej zawartości błonnika pokarmowego. Dieta cukrzycowa może czasowo zawierać mniejszą ilość energii pochodzącej z węglowodanów (tj. 25–44%), jednak jest ona głównie zalecana pacjentom o małej aktywności fizycznej, u których występuje ograniczona sprawność fizyczna z powodu np. zaawansowanego wieku i chorób współistniejących. Natomiast dzienne spożycie węglowodanów w diecie cukrzycowej u osób o bardzo dużej aktywności fizycznej może wynosić od 45% do nawet 60% energii w diecie. Podstawowe źródło węglowodanów w diecie cukrzycowej powinny stanowić gruboziarniste produkty zbożowe, zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym (IG <55).

Co wolno jeść przy cukrzycy – produkty zalecane

Posiłki w diecie cukrzycowej należy komponować zgodnie z zasadami talerza zdrowego żywienia. Mniej więcej połowę talerza podczas głównych posiłków powinny zajmować różnokolorowe warzywa i owoce (najlepiej surowe). Drugą połowę talerza powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe oraz produkty będące źródłem białka, do których zaliczamy nasiona roślin strączkowych, drób, ryby, jaja oraz mleko i jego przetwory o obniżonej zawartości tłuszczu. Uzupełnieniem diety cukrzycowej powinna być umiarkowana ilość zdrowych tłuszczów roślinnych, np. oliwy z oliwek, oleju rzepakowego, awokado, orzechów, nasion lub pestek.

Produkty o niskim indeksie glikemicznym

Podstawowe źródło węglowodanów w diecie cukrzycowej powinny stanowić świeże warzywa i owoce, nasiona roślin strączkowych oraz gruboziarniste produkty zbożowe, zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym (IG <55). Oto produkty, które można jeść w przypadku cukrzycy:

• świeże i mrożone warzywa (różnokolorowe);
• świeże i mrożone owoce (różnokolorowe);
• pełnoziarniste produkty zbożowe (m.in. kasza gryczana, kasza bulgur, kasza jęczmienna, ryż brązowy, ryż dziki, ryż czerwony, płatki owsiane górskie, płatki orkiszowe, płatki żytnie, makaron pszenny pełnoziarnisty, makaron orkiszowy, makaron żytni, pieczywo żytnie na zakwasie, chleb graham);
• nasiona roślin strączkowych i ich przetwory (m.in. bób, soczewica, ciecierzyca, soja, groch, fasola, tofu, tempeh, hummus, makaron z soczewicy, makaron z ciecierzycy, makaron z zielonego groszku);
• substancje słodzące pochodzenia naturalnego (stewia, ksylitol, erytrytol).

Zdrowe źródła białka i tłuszczu w diecie osób z cukrzycą

Udział energii pochodzącej z białka w diecie cukrzycowej u większości pacjentów powinien wynosić 15–20%, czyli zazwyczaj 1,0–1,5 g/kg masy ciała. Natomiast udział tłuszczu w diecie cukrzycowej powinien wahać się od 25% do 40% wartości energetycznej diety. Oto lista produktów stanowiących zdrowe źródła białka i tłuszczu:

• mleko i produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu (m.in. mleko do 2% tłuszczu, ser twarogowy chudy, serek wiejski lekki, maślanka, kefir i jogurt naturalny do 3% tłuszczu, ser mozzarella light);
• chude mięso bez skóry i jego przetwory (np. kurczak, indyk, cielęcina, królik);
• chude lub tłuste ryby morskie i słodkowodne (m.in. dorsz, mintaj, sola, sandacz, miruna, łosoś, pstrąg, halibut);
• jaja (gotowane w wodzie, jajecznica i omlet smażone bez tłuszczu lub na niewielkiej ilości oliwy z oliwek);
• orzechy, nasiona i pestki (m.in. orzechy włoskie, orzechy laskowe, migdały, siemię lniane, nasiona chia, nasiona słonecznika, pestki dyni);
• kakao i jego przetwory (kruszone ziarna kakaowe, gorzka czekolada o zawartości minimum 70% masy kakaowej).

Czego nie wolno jeść osobie chorej na cukrzycę?

Przy cukrzycy należy unikać wysokokalorycznej i wysokoprzetworzonej żywności, która jest bogata w rafinowane cukry i nasycone kwasy tłuszczowe. W diecie cukrzycowej należy zatem wyraźnie ograniczać spożycie rafinowanych produktów zbożowych (np. białego ryżu, przetworów z białej mąki pszennej), słodkich napojów, słodyczy, pieczywa cukierniczego, ciast i tortów, a także słonych przekąsek oraz żywności typu fast food.

Produkty zakazane w diecie osoby z cukrzycą

Dieta cukrzycowa powinna maksymalnie ograniczać żywność zawierającą łatwo przyswajalne węglowodany (w tym cukier zawarty w słodkich napojach, płatkach śniadaniowych i słodyczach) oraz rafinowane zboża (zwłaszcza produkty z białej mąki). Oto przykładowe produkty zakazane przy cukrzycy:

• słodzone płatki śniadaniowe;
• kremowe ciasta i torty;
• dżemy, powidła i konfitury o wysokiej zawartości cukru;
• kisiele, budynie i galaretki owocowe o dużej zawartości cukru;
• słodycze, cukier i miód;
• ryż biały;
• przetwory z białej mąki (np. chleb pszenny jasny, biały makaron, naleśniki, pierogi);
• lody i sorbety owocowe o wysokiej zawartości cukrów prostych;
• słone przekąski (m.in. chipsy, frytki, tosty, paluszki, krakersy, nachosy);
• wyroby ciastkarskie;
• słodkie napoje gazowane i niegazowane;
• słodzone mleko i przetwory mleczne;
• dania typu fast food (np. hamburgery, hot-dogi, zapiekanki, nuggetsy, pizza, kebab, paluszki rybne);
• zupy typu instant oraz sosy i desery w proszku;
• napoje alkoholowe (zwłaszcza słodkie);
• tłuste gatunki mięsa i jego przetwory (karkówka, żeberka, boczek, kiełbasa, salceson, pasztet, parówki, kabanosy, salami);
• śmietana i śmietanka kremowa;
• oleje tropikalne (olej kokosowy, olej palmowy).

Owoce w diecie cukrzyka

W diecie dla cukrzyka należy unikać spożywania owoców kandyzowanych, owoców w syropie oraz owoców suszonych, które są dodatkowo słodzone cukrem. Dieta przy cukrzycy może natomiast zawierać umiarkowane ilości niesłodzonych suszonych owoców, choć powinna bazować głównie na surowych owocach o niskim indeksie i ładunku glikemicznym.

Przykładowy jadłospis dla cukrzyka – jak planować posiłki?

Jadłospis dla cukrzyka powinien uwzględniać 4–6 sycących i odżywczych posiłków spożywanych regularnie co 3–4 godziny, bez podjadania pomiędzy nimi. Pierwszy posiłek należy zjeść w ciągu godziny od przebudzenia, a ostatni najpóźniej 2–3 godziny przed snem. Wszystkie posiłki należy jeść spokojnie i powoli, dokładnie przeżuwając każdy kęs. Spożywanie w pierwszej kolejności świeżych warzyw i produktów białkowych (mięsa, ryb, jaj, serów), a dopiero później produktów węglowodanowych (pieczywa, kaszy, ryżu, makaronów, owoców) może korzystnie wpływać na poposiłkowe stężenie glukozy i insuliny we krwi.

Przykładowy jadłospis dla cukrzyka

Śniadanie: Jajka gotowane na miękko z pełnoziarnistym pieczywem żytnim na zakwasie i świeżymi warzywami

II śniadanie: Pieczywo żytnie razowe z chudym twarożkiem, papryką, rzodkiewką, pomidorem, szczypiorkiem, oliwą z oliwek i ziołami

Obiad: Pieczony łosoś w warzywach z białą kaszą gryczaną

Podwieczorek: Jogurt naturalny z płatkami owsianymi górskimi, borówkami amerykańskimi, nasionami chia i migdałami

Kolacja: Kremowa zupa z brokułów z płatkami migdałowymi

Dieta w cukrzycy a zapobieganie powikłaniom

Dobrze skomponowana dieta cukrzycowa pomaga zapobiegać licznym powikłaniom cukrzycowym (retinopatii, nefropatii i mikroangiopatii), a także zmniejsza ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Długoterminowe przestrzeganie zasad diety cukrzycowej pozwala utrzymać prawidłowe stężenia glukozy, insuliny, cholesterolu, triglicerydów i lipoprotein we krwi oraz optymalne wartości ciśnienia tętniczego u chorych na cukrzycę, co znacznie obniża ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycowych.

Typowe błędy w diecie cukrzycowej – najczęstsze pytania pacjentów

Czy cukrzyk może spożywać chleb?

Cukrzyk może jeść chleb razowy z mąki z pełnego przemiału (np. żytniej, pszennej pełnoziarnistej, graham, orkiszowej pełnoziarnistej), który ma niski indeks glikemiczny. Szczególnie zalecany dla cukrzyków jest pełnoziarnisty chleb żytni na zakwasie o niskim IG, który nie powoduje dużych skoków stężenia glukozy we krwi.

Jakie owoce może jeść cukrzyk?

Cukrzyk może jeść wszystkie świeże i mrożone owoce w umiarkowanych ilościach wraz z innymi produktami (np. jogurt naturalny, orzechy, nasiona, pestki), które opóźniają opróżnianie żołądka, dzięki czemu chronią przed nadmiernym wzrostem stężenia glukozy i insuliny we krwi po posiłku. Szczególnie polecane dla cukrzyków są owoce jagodowe, takie jak czarne jagody, maliny, truskawki, borówki amerykańskie, porzeczki i jeżyny.

Czy można jeść ziemniaki przy cukrzycy?

Osoby chore na cukrzycę mogą jeść ziemniaki gotowane i pieczone w umiarkowanych ilościach. Niezalecane są natomiast ziemniaki z dodatkiem masła, smalcu, zasmażki i innych tłustych sosów, a także ziemniaki smażone w tłuszczu – placki ziemniaczane, frytki, chipsy.

Ile posiłków dziennie powinien jeść cukrzyk?

Cukrzyk powinien spożywać 4–6 posiłków dziennie co 3–4 godziny, a ostatni najpóźniej 2–3 godziny przed snem. Wszystkie osoby chore na cukrzycę powinny bezwzględnie unikać podjadania między posiłkami oraz wypijania płynów dostarczających kalorii, np. kawy z mlekiem i/lub cukrem, słodzonych herbat i napojów.

Czy dieta cukrzycowa pomaga schudnąć?

Dieta cukrzycowa pomaga schudnąć, ponieważ zawiera wiele sycących produktów bogatych w składniki odżywcze, a jednocześnie wyklucza wysokoprzetworzoną żywność o dużej kaloryczności. Przestrzeganie zasad diety cukrzycowej oraz zaleceń dotyczących aktywności fizycznej pomaga skutecznie schudnąć cukrzykom z nadwagą i otyłością.