Trądzik pospolity – przyczyny, leczenie, pielęgnacja skóry trądzikowej

Trądzik pospolity (acne vulgaris) to jedna z najczęstszych chorób skóry, która rozwija się w wyniku nadprodukcji sebum, rogowacenia ujść mieszków włosowych oraz stanu zapalnego wywołanego przez bakterie Cutibacterium acnes. Występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, przy czym cięższe postacie obserwuje się częściej u mężczyzn. Najwięcej zachorowań przypada na okres dojrzewania, jednak coraz częściej rozpoznaje się także trądzik u osób dorosłych, co podkreśla przewlekły i złożony charakter tego schorzenia.

1. Czym jest trądzik pospolity?
2. Jak wygląda trądzik pospolity?
3. Trądzik pospolity – leczenie
4. Domowe sposoby na trądzik pospolity
5. Trądzik pospolity – najczęściej zadawane pytania
6. Trądzik pospolity – podsumowanie

Czym jest trądzik pospolity?

Trądzik pospolity to przewlekła, zapalna choroba jednostek włosowo-łojowych zlokalizowanych głównie w tzw. strefach łojotokowych, czyli na twarzy, plecach i dekolcie. Ze względu na widoczne umiejscowienie zmian i przewlekły charakter schorzenie to stanowi poważny problem nie tylko terapeutyczny, ale również psychologiczny i społeczny.

Przyczyny trądziku pospolitego

Patogeneza trądziku jest złożona i wieloczynnikowa, a u jej podłoża leżą cztery główne procesy:

• nadmierna produkcja łoju (łojotok) – stymulowana głównie przez hormony androgenowe;
• zaburzone rogowacenie ujść mieszków włosowych (hiperkeratynizacja), które prowadzi do ich zablokowania i tworzenia mikrozaskórników;
• kolonizacja mieszków przez bakterie Cutibacterium acnes (dawniej Propionibacterium acnes), dla których nagromadzone sebum stanowi idealną pożywkę;
• rozwój reakcji zapalnej i immunologicznej w odpowiedzi na namnażające się bakterie i ich metabolity.

Istotną rolę odgrywają również uwarunkowania genetyczne, szczególnie w przypadku skłonności do ciężkich postaci trądziku.

Odmiany trądziku pospolitego

Trądzik może przybierać różne formy w zależności od wieku pacjenta, dominujących przyczyn i czynników zaostrzających, ale mechanizm jego powstawania pozostaje taki sam. Wyróżnia się kilka charakterystycznych typów trądziku:

• Trądzik młodzieńczy – najczęstsza odmiana, pojawia się w okresie dojrzewania w odpowiedzi na naturalne zmiany w gospodarce hormonalnej ( tzw. burza hormonalna).
• Trądzik dorosłych (acne tarda) – występuje u osób po 25. roku życia, częściej u kobiet. Zmiany zapalne są często bolesne i lokalizują się w dolnej części twarzy – na żuchwie, brodzie i szyi (tzw. strefa U). Zaostrzenia często wiążą się z cyklem miesiączkowym.
• Trądzik mechaniczny (acne mechanica) – wywoływany przez powtarzalny ucisk, tarcie lub pocieranie skóry, co prowadzi do zablokowania ujść mieszków włosowych. Przykładem mogą być zmiany na czole u sportowców noszących kaski lub na brodzie u skrzypków.
• Trądzik kosmetyczny (acne cosmetica) – związany ze stosowaniem kosmetyków zawierających substancje komedogenne (zatykające pory), takie jak niektóre oleje mineralne, lanolina czy oleje roślinne.
• Trądzik polekowy (acne postmedicamentosa) – jest reakcją na przyjmowanie niektórych leków, np. glikokortykosteroidów, steroidów anabolicznych, witamin z grupy B (szczególnie B6 i B12), jodu, litu czy barbituranów.
• Trądzik zawodowy (acne professionalis) – powstaje w wyniku stałego kontaktu skóry w miejscu pracy ze związkami chemicznymi, takimi jak smary, oleje przemysłowe czy związki chloru.
• Trądzik noworodkowy (acne neonatorum) – dotyczy około 20% noworodków. Jego przyczyną jest stymulacja gruczołów łojowych dziecka przez hormony matki przekazane w czasie ciąży. Zmiany zazwyczaj ustępują samoistnie.
• Trądzik niemowlęcy (acne infantilis) – pojawia się między 3. a 12. miesiącem życia i jest związany z produkcją androgenów przez organizm dziecka. W jego przebiegu mogą występować zaskórniki i zmiany zapalne, które niosą ryzyko bliznowacenia.
• Trądzik z wydrapania (acne excoriée) – występuje głównie u młodych kobiet i jest wynikiem kompulsywnego rozdrapywania i wyciskania nawet minimalnych zmian trądzikowych. Prowadzi to do powstawania licznych nadżerek, przebarwień i blizn. U podłoża tej postaci trądziku leżą czynniki emocjonalne i psychologiczne.

Jak wygląda trądzik pospolity?

Trądzik pospolity (acne vulgaris) jest chorobą, którą cechuje duża różnorodność zmian skórnych, czyli tzw. polimorfizm wykwitów. Zmiany te dzieli się na dwie główne grupy:

1. Wykwity niezapalne, do których należą mikrozaskórniki (widoczne tylko pod mikroskopem), zaskórniki zamknięte (drobne, białawe grudki) i zaskórniki otwarte (z charakterystycznym ciemnym czubkiem będącym efektem utleniania mas łojowo-rogowych).
2. Wykwity zapalne, które powstają w wyniku rozwoju stanu zapalnego w obrębie zaskórników. Są to grudki (czerwone, uniesione zmiany), krosty (wypełnione treścią ropną), a w cięższych postaciach także bolesne, głębokie guzki, guzy i cysty (torbiele ropne).

W zależności od tego, które wykwity dominują w obrazie klinicznym, wyróżnia się kilka podstawowych postaci trądziku:

• Trądzik zaskórnikowy (acne comedonica) – uznawany za najłagodniejszą postać choroby, pojawia się zazwyczaj w okresie dojrzewania. Dominują w nim liczne zaskórniki otwarte i zamknięte, zlokalizowane głównie w tzw. strefie T (czoło, nos, broda).
• Trądzik grudkowo-krostkowy (acne papulo-pustulosa) – jest najczęściej występującą odmianą trądziku, w której oprócz zaskórników obecne są liczne wykwity o charakterze zapalnym (grudki i krosty). Zmiany mogą pojawiać się nie tylko na twarzy, ale również na plecach, dekolcie i ramionach.
• Trądzik ropowiczy (acne phlegmonosa) / guzkowo-torbielowaty (acne nodulo-cystica) – to ciężka postać choroby charakteryzująca się powstawaniem głębokich, bolesnych guzów i torbieli wypełnionych treścią ropną. Zmiany te często goją się z pozostawieniem blizn.
• Trądzik skupiony (acne conglobata) – jedna z najcięższych postaci trądziku. Występuje znacznie częściej u mężczyzn. Charakteryzuje się występowaniem bardzo dużych zaskórników oraz głębokich, zapalnych nacieków i torbieli ropnych, które mają tendencję do zlewania się i tworzenia przetok. Gojenie niemal zawsze prowadzi do powstania szpecących, nierównych blizn – zarówno zanikowych, jak i przerosłych (tzw. bliznowców).
• Trądzik piorunujący (acne fulminans) – to najcięższa, gwałtownie przebiegająca postać trądziku, występująca prawie wyłącznie u młodych mężczyzn. Oprócz zmian skórnych podobnych do trądziku skupionego (z tendencją do martwicy i owrzodzeń) pojawiają się objawy ogólnoustrojowe, takie jak wysoka gorączka, bóle stawów i mięśni, osłabienie, a nawet spadek masy ciała.

Niezależnie od postaci choroby zmiany trądzikowe – zwłaszcza te o charakterze zapalnym i głębokim – mogą goić się z pozostawieniem trwałych śladów w postaci przebarwień pozapalnych oraz blizn zanikowych (wgłębień) lub przerostowych.

Trądzik pospolity – leczenie

Terapia trądziku pospolitego jest złożonym i często długotrwałym procesem, który wymaga indywidualnego podejścia i systematyczności. Jej nadrzędnym celem jest nie tylko redukcja istniejących zmian zapalnych i niezapalnych, ale również ograniczenie ich rozwoju oraz zapobieganie powstawaniu blizn i przebarwień pozapalnych. Wybór metody leczenia zależy od postaci klinicznej trądziku, stopnia jego nasilenia oraz reakcji na dotychczas stosowane preparaty. Leczenie powinno być prowadzone pod kontrolą lekarza dermatologa, często również we współpracy z kosmetologiem.

Leczenie miejscowe trądziku

Terapia miejscowa stanowi podstawę leczenia łagodnych i umiarkowanych postaci trądziku, a w cięższych przypadkach jest istotnym uzupełnieniem leczenia ogólnego. Wykorzystuje się w niej substancje o wielokierunkowym działaniu, które wpływają na kluczowe przyczyny powstawania zmian trądzikowych.

• Retinoidy (pochodne witaminy A), takie jak tretynoina, adapalen czy tazaroten, są uznawane za leki pierwszego rzutu. Ich główny mechanizm działania polega na normalizacji procesu rogowacenia w obrębie ujść mieszków włosowych, co hamuje powstawanie mikrozaskórników – pierwotnych wykwitów trądzikowych. Dodatkowo wykazują działanie przeciwzapalne.
• Nadtlenek benzoilu to substancja o silnym działaniu przeciwbakteryjnym, skierowanym zwłaszcza przeciwko bakteriom Cutibacterium acnes. Ma również właściwości keratolityczne i przeciwzapalne. Co istotne, bakterie nie rozwijają na niego oporności, dlatego jest cennym elementem terapii (również w skojarzeniu z antybiotykami).
• Kwas azelainowy działa przeciwbakteryjnie, normalizuje proces złuszczania naskórka (działanie keratolityczne i komedolityczne) oraz redukuje stan zapalny. Jego unikalną cechą jest zdolność do hamowania melanogenezy, dzięki czemu skutecznie zapobiega powstawaniu przebarwień pozapalnych i rozjaśnia te już istniejące.
• Antybiotyki miejscowe, najczęściej erytromycyna i klindamycyna, mają na celu zmniejszenie populacji bakterii C. acnes. Ze względu na narastający problem antybiotykooporności rekomenduje się stosowanie ich w terapiach łączonych, np. z nadtlenkiem benzoilu, co znacząco zwiększa skuteczność leczenia.
• Kwas salicylowy, należący do beta-hydroksykwasów (BHA), dzięki swojej lipofilowej budowie z łatwością przenika przez warstwę sebum i dogłębnie oczyszcza ujścia gruczołów łojowych. Działa złuszczająco, komedolitycznie i przeciwzapalnie.

Leczenie ogólne trądziku

W przypadku trądziku o ciężkim przebiegu lub opornego na leczenie miejscowe konieczne jest włączenie farmakoterapii doustnej.

• Antybiotyki doustne, głównie z grupy tetracyklin (limecyklina, doksycyklina), działają bakteriostatycznie na C. acnes oraz wykazują silne właściwości przeciwzapalne. Terapia trwa zwykle od kilku do kilkunastu tygodni.
• Izotretynoina doustna jest najskuteczniejszym lekiem stosowanym w ciężkich, bliznowaciejących postaciach trądziku, takich jak trądzik guzkowy, skupiony czy ropowiczy. Izotretynoina hamuje aktywność gruczołów łojowych, zmniejsza łojotok, normalizuje proces rogowacenia, działa silnie przeciwzapalnie i pośrednio przeciwbakteryjnie. Kuracja wymaga ścisłego nadzoru dermatologicznego ze względu na potencjalne działania niepożądane oraz bezwzględną konieczność stosowania skutecznej antykoncepcji przez kobiety w wieku rozrodczym.
• Leczenie hormonalne jest opcją terapeutyczną dla kobiet, u których zmiany trądzikowe mają związek z zaburzeniami hormonalnymi (hiperandrogenizmem) lub wyraźnie nasilają się w drugiej fazie cyklu miesiączkowego. Stosuje się wówczas doustne środki antykoncepcyjne o działaniu antyandrogennym.

Zabiegi kosmetologiczne jako terapia wspomagająca

Profesjonalne zabiegi gabinetowe stanowią cenne uzupełnienie leczenia dermatologicznego i prawidłowej pielęgnacji domowej. Pozwalają przyspieszyć proces leczenia, zmniejszyć blizny i przebarwienia oraz utrzymać skórę w dobrej kondycji.

• Peelingi chemiczne – wykorzystują działanie różnych kwasów (np. migdałowego, salicylowego, glikolowego, pirogronowego, azelainowego) do kontrolowanego złuszczania naskórka. Pomagają odblokować i zwęzić ujścia gruczołów łojowych, regulują wydzielanie sebum, działają antybakteryjnie i wygładzają strukturę skóry.
• Peeling kawitacyjny – delikatna metoda oczyszczania skóry za pomocą ultradźwięków, która usuwa martwe komórki naskórka i nadmiar sebum.
• Mikrodermabrazja – mechaniczne, kontrolowane ścieranie warstwy rogowej naskórka, które prowadzi do odświeżenia i wygładzenia skóry oraz odblokowania porów. Zabiegu nie można wykonywać w przypadku aktywnego, zapalnego trądziku z obecnością krost ze względu na ryzyko nadkażenia i rozprzestrzenienia stanu zapalnego po całej twarzy.
• Terapie światłem (IPL, LED) – wykorzystują energię świetlną do walki z trądzikiem. Światło niebieskie LED ma silne właściwości bakteriobójcze w stosunku do C. acnes, natomiast światło czerwone działa przeciwzapalnie i przyspiesza gojenie.

Domowe sposoby na trądzik pospolity

Domowa pielęgnacja odgrywa ogromną rolę w terapii trądziku pospolitego. Celem pielęgnacji jest regulacja sebum, działanie przeciwzapalne i antybakteryjne, a także odbudowa bariery ochronnej skóry. W codziennej rutynie powinny znaleźć się odpowiednio dobrane kosmetyki zawierające składniki aktywne, np. kwas salicylowy, kwas azelainowy, niacynamid czy cynk. Wśród domowych sposobów na trądzik popularne są również maski z glinki, które mają właściwości absorpcyjne i ściągające, oraz olejki eteryczne o działaniu antybakteryjnym, np. olejek z drzewa herbacianego.

Trądzik pospolity – najczęściej zadawane pytania

Czy trądzik znika po 18. roku życia?

Trądzik nie zawsze ustępuje samoistnie po osiągnięciu pełnoletności. Choć szczyt zachorowań na trądzik pospolity przypada między 11. a 30. rokiem życia, u części osób – szczególnie u kobiet – utrzymuje się tzw. trądzik dorosłych, który może występować nawet po 40. czy 50. roku życia.

Czy trądzik pospolity jest zaraźliwy?

Trądzik pospolity nie jest chorobą zakaźną ani zaraźliwą. To przewlekłe schorzenie skóry uwarunkowane czynnikami wewnętrznymi, takimi jak hormony i predyspozycje genetyczne, oraz czynnikami zewnętrznymi, m.in. dietą, stresem czy pielęgnacją. Bakterie (Cutibacterium acnes) związane z trądzikiem są naturalnym elementem mikrobioty skóry każdego człowieka, a rozwój zmian trądzikowych wynika z zaburzeń jej równowagi. Nie ma więc ryzyka przeniesienia trądziku z jednej osoby na drugą.

Czego nie jeść przy trądziku pospolitym?

Dieta może wpływać na nasilenie objawów trądziku. Szczególnie niekorzystnie działają produkty o wysokim indeksie glikemicznym, takie jak słodycze, białe pieczywo czy słodzone napoje, a także nabiał (szczególnie mleko), żywność wysokoprzetworzona, tłuszcze nasycone oraz ostre przyprawy. Tego typu dieta może sprzyjać nadprodukcji sebum i zaostrzeniu stanów zapalnych, dlatego w profilaktyce i leczeniu trądziku zaleca się ograniczenie wymienionych produktów i wybieranie żywności o niskim indeksie glikemicznym, a także warzyw, owoców i zdrowych tłuszczów.

Trądzik pospolity – podsumowanie

Trądzik pospolity jest złożonym problemem dermatologicznym, który wymaga holistycznego podejścia. Terapia powinna obejmować zarówno leczenie farmakologiczne, jak i odpowiednią pielęgnację domową, a w niektórych przypadkach także wsparcie psychologiczne. Wczesne rozpoczęcie leczenia i prawidłowa pielęgnacja skóry mogą pomóc w kontrolowaniu objawów i zapobiegają powstawaniu trwałych blizn i przebarwień pozapalnych.