Różne oblicza herbaty

Do Europy chińska herbata dotarła na początku XVII w., wówczas stosowano ją jako lekarstwo. W XVIII w. stała się najzwyklejszym napojem. Dopiero w II połowie XIX w. po tym, jak Brytyjczykom udało się potajemnie wyekspediować z Chin nasiona i siewki krzewów herbacianych, zostały założone w Indiach wielkie plantacje herbaty.

Czym jest herbata?

Herbata jest wiecznie zielonym drzewem lub krzewem z pojedynczymi, jajowatymi listkami oraz drobnymi, białymi, pachnącymi kwiatami. Owocami są małe, zdrewniałe torebki.

Plantacje rosną na wysokości około 1000 m n.p.m. w klimacie gorącym i wilgotnym. Posadzony krzew może plonować nawet do 20 lat. Ręcznie zbierane listki poddaje się dalszej obróbce, dzięki której otrzymujemy herbatę czarną, zieloną lub ulung (zwana też czerwoną lub półfermentowaną).

• Herbatę czarną uzyskuje się w wyniku kilkugodzinnej fermentacji i suszenia, dzięki czemu nabiera intensywnego aromatu. Polega to na tym, że zwiędnięte, a także zwinięte liście herbaty puszczają sok, co sprzyja utlenianiu oraz przemianie części garbników w związki aromatyczne. Liście zmieniają zabarwienie na brunatny.
• Herbata zielona powstaje w wyniku procesu suszenia bez fermentacji, dlatego bogata jest w garbniki, których cierpki smak działa orzeźwiająco.
• Herbata typu ulung to produkt pośredni pomiędzy herbatą czarną a zieloną, czyli poddaje się ją krótkiej fermentacji, a następnie suszy.

W Europie bezsprzecznie najpopularniejsza jest herbata czarna. Choć coraz więcej ludzi zaczyna doceniać smak i właściwości zdrowotne herbaty zielonej oraz czerwonej.

Na rynku dostępne są również herbaty aromatyzowane, do których w końcowej fazie dodaje się aromaty, np. esencje owocowe, płatki kwiatów, olejki eteryczne, przyprawy korzenne. Tak zwane herbaty ziołowe lub owocowe nie są produkowane w oparciu o herbaciane liście.

Bogactwo zdrowia z herbacianych listków

W herbacianych listkach kryje się cała moc herbaty. Są one bogate w teinę (bardzo podobną do kofeiny), która ma właściwości pobudzające. W przeciwieństwie do kofeiny, teina nie działa tak gwałtownie i dlatego nie odnotowano żadnego niekorzystnego wpływu na serce czy układ krążenia.

Najbogatsza we flawonoidy jest herbata zielona, niefermentowana. Uważa się, że regularnie pita może zapobiegać rakowi piersi, żołądka, jelita grubego, płuc oraz prostaty. Herbaty ulung i czarna, choć uboższe we flawonoidy, i tak są ich dobrym źródłem. Osoby zagrożone ryzykiem niedoboru żelaza, anemii (np. małe dzieci, osoby starsze, wegetarianie, dziewczęta w okresie dojrzewania) nie powinny pić herbaty do posiłków, gdyż niektóre składniki flawonowe zaburzają wchłanianie żelaza, szczególnie pochodzącego z produktów roślinnych. Jednocześnie, przy stosowaniu urozmaiconej diety, picie herbaty nie wiąże się z ryzykiem niedokrwistości.

Efekt działania herbaty na nasz organizm uzależniony jest od czasu zaparzania listków. Herbata krótko parzona (3 minuty) pobudza, a dłużej (5 minut) koi. Parzona jeszcze dłużej (kilkanaście minut) zawiera dużą ilość garbników, co może spowodować podrażnienie żołądka. Taki nieosłodzony napar bogaty w garbniki korzystnie działa na błonę śluzową jelit podczas problemów trawiennych.

Czy picie herbaty z mlekiem to słuszny wybór? Badania przeprowadzone na zdrowych ochotnikach wykazały, że dodatek półtłustego nabiału do herbaty nie wpływa na wchłanianie flawonoidów w przewodzie pokarmowym, a więc tzw. bawarkę pić można bez obaw o swoje zdrowie.

Inne rodzaje herbat

Oprócz znanych herbat czarnych, zielonych i czerwonych istnieją jeszcze inne, rzadsze rodzaje:

• Białą herbatę otrzymuje się z pączków i listków zbieranych ręcznie wczesną wiosną (okryte są srebrno-białym meszkiem, nadającym białe zabarwienie). Nie jest fermentowana, tylko od razu suszona, dzięki czemu napar ma jasny kolor oraz delikatny smak i aromat. Produkowana w Chinach w ograniczonym zakresie, wysoko ceniona przez smakoszy. Zawiera najwięcej polifenoli ze wszystkich herbat i wykazuje najsilniejsze działanie antyoksydacyjne.
• Herbata żółta wytwarzana w Chinach z młodych listków oraz pączków, poddawana fermentacji krótszej niż w procesie otrzymywania herbaty czerwonej.
•  Od kilku lat coraz większą popularność w naszym kraju zdobywa herbata czerwona Pu-erh, znana jako tzw. „pożeracz tłuszczu”. Pochodzi z chińskiej prowincji Yunnan. Od innych herbat czerwonych odróżnia ją wieloletni proces leżakowania, w czasie którego powstają w liściach antyoksydacyjne flawonoidy.

Herbata w aptece i w kosmetyce

Zieloną oraz białą herbatę szybko doceniły firmy kosmetyczne i produkujące suplementy żywieniowe. W aptekach, drogeriach znajdziemy całe linie kosmetyków, zawierających ekstrakt zielonej lub białej herbaty. Ze względu na ich działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, łagodzące, a także ochronne przed promieniami UV (przeciwdziałają zbyt szybkiemu starzeniu się skóry). Ekstrakt z zielonej herbaty korzystnie oddziałuje również na włosy, co wykorzystano do produkcji balsamów, chroniących je przed szkodliwym słońcem, poprawiających ich ogólną kondycję i nadających piękny połysk.

W aptece możemy kupić także ekstrakty herbaty zielonej i czerwonej w kapsułkach. Zazwyczaj jedna taka tabletka odpowiada pod względem składu jednej filiżance herbaty i obfituje we wszystkie dobroczynne składniki. Doustne preparaty zielonej herbaty polecane są często jako środki wzmacniające, oczyszczające oraz odchudzające. Często łączone z guaraną, kofeiną lub CLA (sprzężonym kwasem linolowym) wzmagają spalanie kwasów tłuszczowych w organizmie poprzez nasilenie termogenezy, co ma sprzyjać efektowi odchudzającemu (podobnie jak Pu-erh).

Ekstrakt z zielonej herbaty znalazł zastosowanie w higienie intymniej dla kobiet, z uwagi na działanie przeciwzapalne, antybakteryjne i neutralizujące zapachy. Panie ufające naturze mogą wybierać pomiędzy płynami, żelami, piankami i podpaskami.

Herbata nie może nam jednak zastąpić owoców i warzyw, zawierających liczne, inne niezbędne dla każdego człowieka składniki odżywcze. Bogata dieta ma istotny związek z niższym ryzykiem rozwoju chorób układu krążenia i nowotworów. Herbata, dzięki swoim naturalnym antyoksydantom, jest natomiast bardzo dobrym jej uzupełnieniem.