Dieta przy atopowym zapaleniu skóry (AZS) – o czym warto pamiętać?

Atopowe zapalenie skóry to jedna z najczęstszych chorób alergicznych występujących zwłaszcza w okresie dzieciństwa. Szacuje się, że w przypadku dzieci częstość występowania AZS plasuje się na poziomie 10–30%, natomiast u dorosłych 1–3%. Istotną rolę zarówno w patogenezie choroby, jak i również w procesie jej leczenia odgrywa alergia pokarmowa, a co za tym idzie – właściwe żywienie chorych.

AZS – co to za choroba?

AZS, czyli atopowe zapalenie skóry, to inaczej wyprysk atopowy, stanowiący bardzo częstą, przewlekłą, niezakaźną i niestety nawrotową chorobę zapalną. Zwykle ujawnia się we wczesnym dzieciństwie i posiada tendencję do utrzymywania przez całe życie. W jej przebiegu wyróżnia się okresy zaostrzeń oraz remisji. W aktywnej fazie choroby obserwuje się silny świąd i suchość skóry, rumieniowe, zapalne zmiany skórne oraz pogrubienie i złuszczanie się naskórka. AZS jest wynikiem wielu interakcji wybranych czynników takich jak geny, czynniki środowiskowe czy immunologiczne. Utrzymujące się objawy AZS znacząco wpływają na jakość życia pacjentów i ich rodzin, powodując dezorganizację ich codziennego życia.  

Dieta przy atopowym zapaleniu skóry – jaką rolę odgrywa żywienie przy AZS?

Wśród metod profilaktyki oraz leczenia AZS swoje specjalne miejsce znalazły zalecenia żywieniowe. Pokarm może bowiem stanowić źródło alergenów, z którymi pierwszy kontakt wywołuje proces uczulenia. Zbyt częsta ekspozycja na nie może skutkować pojawieniem się objawów klinicznych wywołanych spożyciem danego pokarmu. Kluczową rolą właściwego prowadzenia pacjenta z AZS jest więc określenie, na jakie składniki reaguje on w niewłaściwy sposób. 

Dieta atopowa – zasady dla dzieci i dorosłych 

Z codziennego menu chorego usuwa się szkodliwy alergen (zazwyczaj jeden albo dwa), jednocześnie zastępując go innym, który nie wywołuje objawów. Niezwykle istotnym jest, aby wybrany substytut posiadał równoważne bądź chociaż zbliżone właściwości odżywcze. W przeciwnym wypadku istnieje ryzyko rozwinięcia niedoborów pokarmowych.  

Czas trwania eliminacji powinien zostać dobrany indywidualnie do każdego pacjenta – pod opieką lekarza prowadzącego i najlepiej dietetyka specjalizującego się w tym obszarze. Jeśli usunięcie danego produktu lub całej ich grupy ma trwać dłużej, przynajmniej raz w roku zaleca się wykonywanie u chorego próby prowokacyjnej ze szkodliwym pokarmem. W pewnych typach nadwrażliwości alergicznej próbę tę można podjąć wyłącznie w warunkach szpitalnych. 

Dieta przy AZS – co można jeść, a czego unikać?  

W roku 1999 Komisja Kodeksu Żywnościowego (ang. Codex Alimentarius Commission) ustaliła listę pokarmów będących najczęstszą przyczyną uczulenia. Lista ta zyskała miano „wielkiej ósemki alergenów pokarmowych”. Znalazły się na niej takie elementy jak:  

• białko mleka krowiego,
• białko jaja, 
• skorupiaki, mięczaki, ryby, 
• orzeszki arachidowe i orzechy, 
• soja,
• pszenica. 

Trudno powiedzieć, jakich produktów spożywczych nie należy się bać. Jest to bowiem kwestia bardzo indywidualna i dopiero po długotrwałej obserwacji można stwierdzić, że dany produkt będzie bezpieczny. Jeśli, przykładowo, objawy wywołują produkty mleczne, jajka oraz ryby, należy podjąć próbę zbilansowania diety na bazie roślinnych zamienników mleka (np. mleko owsiane, ryżowe, jogurt kokosowy, tofu), mięsa (uwaga na wołowinę – możliwa alergia krzyżowa mięso-mleko), zdrowych tłuszczy (oleje roślinne) oraz warzyw i owoców.  

AZS u niemowlaka a karmienie piersią

Trudna sytuacja pojawia się w przypadku AZS maluchów karmionych mlekiem matki. Aby móc skutecznie i bezpiecznie wyeliminować składniki, które szkodzą dziecku, mama musi uważnie obserwować swoją dietę oraz wszystkie reakcje maleństwa. Przydatne bywa prowadzenie dziennika żywieniowego. U niemowląt karmionych jedynie mlekiem „sztucznym” znalezienie przyczyny dietozależnej jest znacznie łatwiejsze – stosuje się wówczas specjalne preparaty mlekozastępcze, czyli hydrolizaty białek kazeiny albo serwatki. Należy pamiętać, że kwestia eliminacji czy rozszerzania diety u dzieci z tej grupy powinna pozostawać pod ścisłą kontrolą specjalistów – działanie na własną rękę może prowadzić do poważnych niedoborów pokarmowych w przypadku dziecka. 

Przykładowy jadłospis dla dzieci i dorosłych z atopowym zapaleniem skóry   

Poniżej znajdują się przepisy  dla dzieci i dorosłych z nadwrażliwością na mleko, jaja oraz ryby. 

Śniadanie – ryżanka na mleku/napoju kokosowym z jagodami 

Ryż ugotuj we wodzie z odrobiną soli, ma być bardzo miękki. Połącz go z ciepłym napojem kokosowym, dodaj jagody oraz łyżeczkę oleju rzepakowego. 

II śniadanie – kanapki z tofu, zielonym ogórkiem i bazylią 

Pieczywo graham skrop świeżą oliwą, obłóż plasterkami tofu i obranym ogórkiem. Posyp listkami świeżej bazylii. 

Obiad – roladki z kurczaka ze szpinakiem i suszonymi pomidorami 

Na rozgrzanej oliwie zredukuj szpinak, dodaj posiekane w paseczki suszone pomidory, delikatnie dopraw solą i pieprzem. Nadzienie wyłóż na rozbite filety z kurczaka, zwiń je i obwiąż sznurkiem do żywności albo zepnij wykałaczkami. Umieść roladki z rękawie, napełnij go powietrzem i kilkoma łyżkami drobiowo-warzywnego bulionu. Zamknij rękaw, piecz w naczyniu w 200*C przez ok. 25 minut. Podawaj z ziemniakami i ogórkiem kiszonym. 

Kolacja – tosty z hummusem i czarnymi oliwkami 

Pieczywo żytnie obłóż domowym hummusem (ciecierzyca, oliwa, sól). Posyp z wierzchu pokrojonymi oliwkami oraz posiekanym szczypiorkiem. 

Przepisy w AZS – dla dzieci i dorosłych 

Pudding jaglany z owocami (bez glutenu, mleka krowiego, jajek) 

Kaszę jaglaną podpraż na suchej patelni, następnie przelej wrzącą i zimną wodą na zmianę. Ugotuj w wodzie w proporcjach 50:50. Następnie zmiksuj z mlekiem roślinnym, bananem oraz ew. sokiem pomarańczowym/jabłkowym do smaku. Przełóż do szklanej miseczki. 

Placki ziemniaczano-dyniowo-marchewkowe (bez glutenu, jajek) 

Ziemniaki, dynię, marchewkę oraz cebulę zetrzyj na tarce o drobnych oczkach. Łyżka za łyżką dodawaj mąkę z ciecierzycy (ew. inną specjalną mąką bezglutenową), dokładnie dociskając do masy (aby mąka wchłonęła wilgoć), dopraw solą i pieprzem. Lekko luźną masę wykładaj łyżką na rozgrzany olej na patelni i smaż placki.