Rozszerzanie diety niemowlaka – kompletny poradnik

Rozszerzanie diety niemowlaka to ważny etap w życiu malucha. Dziecko nie tylko odkrywa nowe smaki, ale nabywa nowych umiejętności: gryzienia i żucia. Jak powinno wyglądać rozszerzanie diety niemowlaka? Kiedy i jakie pokarmy należy wprowadzać do jego menu? Na czym polega metoda BLW? Jakie witaminy należy suplementować u niemowlęcia? Podpowiadamy.  

Rozszerzanie diety dziecka w pokarmy uzupełniające jest konieczne ze względu na zwiększające się zapotrzebowanie na składniki odżywcze wraz ze wzrostem niemowlęcia. Prawidłowe odżywanie ma wpływ na optymalny rozwój malucha oraz tzw. programowanie na dalsze lata życia, gdyż kształtuje dobre nawyki żywieniowe i zapobiega rozwojowi wielu chorób. Według aktualnych wytycznych rozszerzanie diety dziecka należy zacząć po ukończeniu 17. tygodnia życia, a przed ukończeniem 26. tygodnia.  

Rozszerzanie diety niemowlaka – dlaczego jest tak istotne?  

Prawidłowe odżywanie w trakcie ciąży, podczas karmienia piersią oraz w pierwszych latach życia dziecka wpływa na prawidłowe wzrastanie i rozwój malucha oraz oddziałuje na tzw. programowanie metabolizmu i nawyków żywieniowych.  

Fundamentalne znaczenie ma żywienie dziecka podczas 1000 pierwszych dni, które wpływa na długofalowe efekty zdrowotne, warunkując między innymi: 

1. Prawidłowy rozwój oraz funkcjonowanie mózgu dziecka; wspiera jego rozwój intelektualny. 
2. Prawidłowy rozwój układu kostno-stawowego oraz mięśni; ma wpływ na profilaktykę osteoporozy w wieku dorosłym.
3. Chroni przed nadwagą i otyłością u dziecka, które są czynnikiem ryzyka rozwoju wielu schorzeń, takich jak: choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby wątroby, nowotwory. 
4. Zmniejsza częstość występowania oraz łagodzi przebieg chorób cywilizacyjnych w wieku późniejszym (nadciśnienia tętniczego, zawałów serca, choroby wieńcowej, udaru mózgu), chorób alergicznych (astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry) oraz chorób nowotworowych.  

Czego unikać w rozszerzaniu diety dziecka?  

Aktualnie zaleca się karmienie dziecka wyłącznie piersią przez pierwsze sześć miesięcy życia, gdyż pokarm kobiecy dostarcza dziecku wszystkich niezbędnych składników odżywczych, zapewniających prawidłowy rozwój. Posiłki uzupełniające można rozpocząć wprowadzać najwcześniej w 5. miesiącu życia.   

Niemowlęta karmione piersią łatwiej akceptują później inne smaki niż mleko w stosunku do dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym. Szacuje się, że w rozwoju późniejszych preferencji pokarmowych kluczowe są pierwsze dwa lata życia dziecka. Dlatego w diecie niemowlaka powinno się unikać produktów zawierających sól i cukier (należy unikać słodzenia i dosalania posiłków).  

Nie zaleca się stosowania u niemowlaka diet wegańskiej i wegetariańskiej, gdyż nie zaspokajają one wszystkich potrzeb pokarmowych dziecka w okresie jego dynamicznego rozwoju i wzrostu.    

Dla niemowląt do picia najlepsza jest woda (niskosodowa, niskosiarczanowa i niskozmineralizowana – całkowite stężenie soli mineralnych powinno być mniejsze niż 500 mg/l). Nie powinno się słodzić wody ani dodawać do niej soków owocowych, gdyż chroni to przed późniejszym przyzwyczajeniem dziecka do cukru i rozwojem otyłości i próchnicy. Nie należy także podawać dziecku mleka krowiego przed ukończeniem 12. miesiąca życia, a później nie powinno się przekraczać podaży 500 ml mleka krowiego na dobę, gdyż utrudnia ono wchłanianie żelaza, powodując anemię.   

BLW (Baby Led Weaning) czy łyżeczka?  

Metoda BLW (ang. Baby Led Weaning) polega na podawaniu dziecku, które potrafi już samodzielnie siedzieć (najczęściej w wieku 6-7. miesięcy), kawałków różnych, stałych, początkowo miękkich pokarmów uzupełniających, między innymi: warzyw, owoców, makaronów czy kasz ugotowanych na lepko.  

W metodzie BLW pokarmy podawane maluchowi powinny być miękkie oraz pokrojone na kawałki tak, aby dziecko mogło je wziąć do rączki (np. cząstki owoców lub warzyw). Początkowo dziecko je rączkami, później stopniowo przyzwyczaja się do używania sztućców.  

Założeniem metody BLW jest samodzielne poznawanie nowych pokarmów oraz samoregulacji mechanizmów apetytu i sytości. Należy pamiętać, że początkowo podstawowym sposobem karmienia w BLW jest karmienie piersią lub mlekiem modyfikowanym.

W rozszerzaniu diety u dziecka w pierwsze pokarmy uzupełniające można używać łyżeczki, a posiłki początkowo powinny mieć konsystencję gładką (np. zupki dla dzieci). Należy rozpocząć od kilku łyżeczek posiłku i dane produkty wprowadzać pojedynczo, obserwując reakcję dziecka. Łyżeczka nie powinna być zbyt miękka, gdyż może wówczas nie pozwalać na efektywne zbieranie pokarmu z łyżeczki. 

Podczas żywienia niemowląt należy przestrzegać reguły, iż rodzic decyduje, co i kiedy zje dziecko, a dziecko decyduje, czy i ile zje.  

Jak rozpocząć rozszerzanie diety u niemowlaka?  

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi organizacji zajmujących się żywieniem niemowląt World Allergy Organization (WAO), ESPGHAN i European Food Safety Authority (EFSA), NIAID, National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) oraz Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiZD) wprowadzanie pokarmów uzupełniających u dziecka należy rozpocząć nie wcześniej niż w 17. tygodniu życia i nie później niż w 26. tygodniu życia dziecka. Uważa się, że wczesna ekspozycja na nowe pokarmy potencjalnie silnie alergizujące obniża ryzyko rozwoju późniejszych chorób o podłożu alergicznym.  

Rozszerzanie diety u niemowlaka karmionego piersią  

Po ukończeniu 17. tygodnia życia (a przed ukończeniem 26. tygodnia) powinno się stopniowo wprowadzać do jadłospisu niemowlęcia pierwsze nowe smaki. Początkowo nie powinny one pełnić roli głównych posiłków, a jedynie prowadzić do rozwoju tolerancji nowych rodzajów pożywienia. Pokarm kobiecy w tym czasie powinien być podstawą żywienia dziecka.   

Od 6.–7. miesiąca życia dziecka powinno się zacząć wprowadzać posiłki uzupełniające (początkowo 2–3), natomiast w wieku 9.–24. miesięcy dziecko powinno otrzymywać 3–4 posiłki uzupełniające i co najmniej jedną przekąskę (niewielka ilość spożywanych samodzielnie pokarmów pomiędzy posiłkami głównymi – np. kawałek warzywa lub owocu).  

Rozszerzanie diety u niemowlaka karmionego mlekiem modyfikowanym 

Dzieci karmione mlekiem modyfikowanym już w 5.–6. miesiącu życia powinny otrzymywać w ciągu dnia 4–5 posiłków (w tym 4 posiłki mleczne) oraz maksymalnie dwie zdrowe przekąski.  

Rozszerzanie diety niemowlaka – krok po kroku 

Rozszerzanie diety niemowląt w pokarmy uzupełniające powinno się wprowadzić pomiędzy 17. a 26. tygodniem życia dziecka. Początkowo nowe pokarmy należy podawać w małych porcjach, które stopniowo należy zwiększać.  

Zaleca się, aby pierwszymi pokarmami uzupełniającymi były warzywa, ze względu na trudniejszą akceptację ich smaku niż smaku owoców. Owoce powinny być podawane dopiero po około dwóch tygodniach od wprowadzenia warzyw, pamiętając o ciągłym utrzymywaniu warzyw w jadłospisie dziecka.  

Nowe produkty powinny być podawane dziecku pojedynczo, aby w przypadku wystąpienie ewentualnej reakcji alergicznej móc zidentyfikować czynnik sprawczy.  

Co powinno jeść dziecko w 5.–6. miesiącu życia?

Dziecko w tym wieku uczy się rozdrabniać pokarmy językiem; często ma przemijającą reakcję wypychania jedzenia z jamy ustnej językiem, ma silny odruch ssania. Podstawą żywienia jest karmienie piersią lub mlekiem modyfikowanym. Wielkość porcji posiłku powinna wynosić około 150–160 ml, 5 posiłków na dobę (w tym 4 mleczne).

Najpierw należy wprowadzać warzywa, a dopiero później owoce. Stopniowo powinno się wprowadzać posiłki zawierające mięso, gdyż dostarcza ono do organizmu m.in. żelazo, pełnowartościowe białka oraz witaminy z grupy B. Zaleca się, aby mięso podawać początkowo w ilości około 10 g gotowanego mięsa dziennie, dodając je do przecieru z warzyw. Pod koniec 12. miesiąca życia dziecko powinno spożywać około 20 g mięsa dziennie. Przed gotowaniem mięsa należy usunąć z niego skórę oraz tłuszcz. Nie zaleca się podawania niemowlęciu mięsa wysoko przetworzonego w postaci wędlin, kiełbas, parówek, gdyż zawierają dużo tłuszczu, soli i konserwantów.  

Dziecko powinno dostawać do picia wodę bez ograniczeń. Konsystencja posiłków początkowo powinna być gładka (np. gęsta kaszka dla dziecka), a warzywa dokładnie rozdrobnione. Następnie można wprowadzać pokarmy rozdrobnione z grudkami.  

Co powinno jeść dziecko w 7.–12. miesiącu życia?

Posiłki uzupełniające należy wprowadzić najpóźniej w 7. miesiącu życia dziecka. Podawać 2–3 posiłki uzupełniające (podstawowe posiłki to nadal mleko matki lub modyfikowane). Wielkość posiłków powinna wynosić od 170–180 ml w 7. miesiącu życia do około 200 ml od 9. miesiąca życia, a ich ilość to 5 posiłków na dobę (3 posiłki mleczne od 11. miesiąca życia).

Gluten należy wprowadzić w dowolnym momencie po ukończonym 4. miesiącu życia i przed ukończeniem 12. miesiąca.  

Najważniejsze informacje dotyczące rozszerzania diety u dziecka w wieku 7.–12. miesiącu życia:

– zaleca się łączenie nowych smaków z już znanymi dziecku pokarmami,

– posiłki należy podawać o stałych porach,

– konsystencja posiłków – rozdrobnione pokarmy z grudkami, 

– zaleca się podawanie owoców zamiast soków owocowych,

– woda do picia bez ograniczeń.

Co powinno jeść dziecko w 13.–36. miesiącu życia?

Dziecko powinno otrzymywać 5 posiłków dziennie (3 główne i 2 uzupełniające) o stałych porach. Jego dieta powinna być zróżnicowana i bogata w produkty mleczne, nabiał, pieczywo, kasze, warzywa, owoce i tłuszcze). 

O czym jeszcze warto pamiętać w diecie dla dziecka w tym przedziale wiekowym? Najważniejsze informacje to: 

– zapotrzebowanie kaloryczne u dziecka w tym wieku wynosi 83 kcal na jeden kilogram masy ciała,

– zaleca się 2 porcje mleka oraz 1 porcję produktów mlecznych w ciągu dnia,

– dziennie nie powinno się podawać dziecku więcej niż ½ szklanki soku owocowego; soki owocowe hamują apetyt i sprzyjają otyłości ze względu na dużą zawartość cukrów, 

– istotną rolę w diecie dziecka odgrywają tłuszcze, ponieważ są niezbędne do prawidłowego rozwoju mózgu i oka. Szczególnie wskazane są nienasycone tłuszcze roślinne np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy, 

– u dzieci w wieku 1–3 lat dzienne zapotrzebowanie na wodę wynosi około 1300 ml, 

– zaleca się unikanie soli i cukrów w diecie dziecka, 

– należy zachęcać dziecko do samodzielnego jedzenia, 

– karmienie butelką powyżej 18. miesiąca życia może prowadzić do rozwoju zaburzeń mowy oraz powstania wad zgryzu.

Nie należy podawać dzieciom napojów owocowych i sztucznie barwionych z wyjątkiem przecierów owocowych bez cukru, które powinny być traktowane jako posiłek a nie napój. Zaleca się podawanie dziecku owoców zamiast soku owocowego. Nie powinno się podawać dziecku więcej niż pół szklanki soku owocowego dziennie.  

Rozszerzanie diety – przykładowe przepisy dla niemowląt  

Rozszerzanie diety u niemowlęcia najlepiej rozpocząć od wprowadzenia warzyw.   

Przecier warzywny

Składniki: marchewka, ziemniak, korzeń pietruszki, pół łyżeczki masła lub oliwy z oliwek, pół szklanki wody. 

Przygotowanie: Warzywa dokładnie umyć, obrać ze skórki i pokroić. Do wrzątku wrzucić warzywa, dodać tłuszcz. Gotować, aż warzywa zmiękną. Całość zblendować. Podawać łyżeczką, schłodzone do temperatury pokojowej.  

Zupa jarzynowa z mięsem 

Składniki: ziemniak, marchew, 3 różyczki brokułu, 15 g cukinii, 10 g mięsa (drób, królik), pół łyżeczki masła lub oliwy z oliwek, pół szklanki wody.   

Przygotowanie: umyć warzywa, obrać i pokroić. Pokrojone mięso wrzucić do wrzątku, dodać warzywa i oliwę/masło. Gotować do miękkości pod przykryciem. Całość zblendować. Podawać łyżeczką schłodzone do temperatury pokojowej.  

Mus z jabłka i malin 

Składniki: 1 jabłko, 15 g malin,5 g kleiku ryżowego bez cukru, ćwierć szklanki wody. 

Przygotowanie: jabłko umyć i obrać ze skórki, pokroić na kawałki. Maliny dokładnie opłukać. Do wrzątku wrzucić owoce, gotować przez 3–5 minut, następnie dodać kleik ryżowy i zdjąć z ognia. Całość zblendować. Podawać łyżeczką schłodzone do temperatury pokojowej.  

Suplementy diety dla niemowląt  

Nawet u dziecka, które ma dobrze zbilansowaną dietę, ze względu na szybki wzrost i duże zapotrzebowanie na składniki odżywcze zaleca się, aby w 1. roku życia suplementować: 

• Witaminę D – odgrywa ona ważną rolę w rozwoju zdrowych kości poprzez wpływ na gospodarkę wapniowo-fosforanową w organizmie. Niedobór witaminy D występuje szczególnie często u dzieci, które nie otrzymują tej witaminy oraz są karmione piersią, mają ciemną karnację skóry, są otyłe lub poddane niewystarczającej ekspozycji na słońce.  

Zgodnie z zaleceniami witaminę D dla dzieci należy podawać już od pierwszych dni po porodzie, niezależnie od sposobu karmienia. Przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka należy podawać 400 jednostek (j.m) na dobę, natomiast w wieku 6–12 miesięcy życia niemowlę powinno otrzymywać 400–600 jednostek witaminy D/dobę, w zależność od ilości witaminy D spożywanej z mlekiem modyfikowanym w przypadku karmienia sztucznego.

• Witaminę K – odpowiada ona za prawidłowe krzepnięcie krwi. W Polsce każdy noworodek otrzymuje w szpitalu po urodzeniu jednorazowo witaminę K podaną domięśniowo. Zapobiega ona wystąpieniu u dziecka groźnej dla życia choroby krwotocznej noworodków. Dzieci karmione piersią powinny otrzymywać codziennie witaminę K do ukończenia 3 miesiąca życia. Preparaty mleka modyfikowanego zazwyczaj zawierają witaminę K, dlatego w przypadku karmienia sztucznego można odstąpić od suplementacji witaminy K.  
• Żelazo – jest niezbędne do prawidłowej produkcji krwinek czerwonych. Żelazo dla dzieci należy podawać profilaktycznie wcześniakom, niemowlętom z chorobami przewlekłymi lub w przypadku braku wprowadzenia odpowiedniej ilości pokarmów uzupełniających w 6. miesiącu życia.  
• Nienasycone kwasy tłuszczowe – są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu dziecka, nerwów, narządu wzroku i układu odpornościowego. Matki karmiące dziecko piersią powinny przyjmować z pożywieniem co najmniej 200 mg DHA dziennie (głównie tłuste ryby: łosoś, śledź, sardynki czy halibut) lub suplementować 400–600 mg DHA/ dobę. Mieszanki mleka modyfikowanego zazwyczaj dostarczają dziecku prawidłową ilość DHA.