Sekrety ludzkiego umysłu
Sekrety ludzkiego umysłu
W kontekście zdrowia bardzo często mówi się wyłącznie o kwestiach związanych z ciałem. Jednak równie ważna jest psychika. Warto wiedzieć, jak działa ludzki mózg i w jaki sposób emocje wpływają na ogólny dobrostan człowieka. Sfera umysłu to „druga strona medalu” i tylko kiedy pozostaje ona w harmonii z ciałem można mówić o pełnym zdrowiu. Dobrze więc odkrywać kulisy tego, co dzieje się w mózgu – tak, by wiedzieć, jak radzić sobie z emocjami oraz jakie objawy powinny skłaniać do konsultacji z ekspertami.
W tej kategorii znajdziesz artykuły poświęcone szeroko pojętej psychice. Dotykają one zarówno stricte naukowych zagadnień neurologicznych, z zakresu psychiatrii, jak i psychologii indywidualnej oraz psychologii relacji międzyludzkich. To tematy, które warto zgłębić – zarówno z intencją poznania samego siebie, jak i lepszego zrozumienia zachowań innych.
Ludzki mózg – jak działa?
Mózg jest najważniejszym narządem układu nerwowego. To „centrum dowodzenia” ciałem i umysłem. Od jego prawidłowej pracy zależą właściwie wszystkie elementy codziennego funkcjonowania. To on kontroluje przebieg pracy narządów i procesów fizjologicznych. Jest także odpowiedzialny za funkcje poznawcze, a także za doświadczane emocje.
Z anatomicznego punktu widzenia mózg składa się z ok. 86 mld neuronów połączonych między sobą synapsami, które wydzielają neurotransmitery. Komunikacja między nimi odbywa się za pośrednictwem aksonów, a przebieg tych procesów jest niezwykle złożony. Poza neuronami w mózgu znajdują się komórki glejowe. Są niezbędne, ponieważ pełnią funkcje odżywcze i obronne.
W kontekście budowy mózgu można też mówić o:
- jego podziale na dwie półkule, które są oddzielone szczeliną;
- podziale topograficznym – na przodomózgowie, śródmózgowie oraz tyłomózgowie z obszarami podrzędnymi;
- pięciu płatach, które znajdują się na każdej półkuli (czołowym, ciemieniowym, skroniowym, potylicznym i limbicznym).
Każdy z tych obszarów odpowiada za inne funkcje i wyróżnia się odmienną strukturą.
Jak działa mózg? Przetwarza on informacje, które docierają do niego zarówno ze wszystkich komórek ciała, jak i z zewnątrz. Aby było to możliwe, konieczne jest przekazywanie tych danych, do czego niezbędne są minimum dwa neurony oraz jedna synapsa. Z ich połączenia powstaje podstawowy łuk odruchowy, a więc prosty kanał przekazania informacji i instrukcji tego, jak organizm ma na nią zareagować. Przykładowo, kiedy dotkniesz czegoś bardzo zimnego, receptory w skórze „dają o tym znać” mózgowi, w efekcie uruchamia on odruch bezwarunkowy – „zmusza” do odsunięcia dłoni od źródła chłodu.
Bardziej złożone są procesy uczenia się i inne funkcje poznawcze, angażujące wiele obszarów mózgu. Są one wieloetapowe i wymagają czasu.
To, jak funkcjonuje ludzki mózg, ma również wpływ na emocje, ale również sposób postrzegania świata czy podejmowane decyzje. Warto zatem poznawać jego tajemnice – zwłaszcza że naukowcy nadal dokonują wielu ciekawych odkryć.
Zaburzenia psychiczne – objawy i jak sobie z nimi radzić?
Funkcjonowanie mózgu może być zaburzone na wiele sposobów. Kiedy umysł nie działa prawidłowo, w niektórych sytuacjach można mówić o zaburzeniach psychicznych. Są to wszelkie wzorce i zespoły zachowań, czucia, percepcji, sposobów myślenia, czy funkcjonowania w relacjach z innymi, które:
- są źródłem cierpienia dla dotkniętej nimi osoby lub
- stanowią utrudnienie w codziennym funkcjonowanie.
Jest to bardzo szeroka kategoria zjawisk, których – co warto podkreślić – nie należy utożsamiać z chorobami psychicznymi, zwłaszcza w rozumieniu prawnym. „Zaburzenie” jest pojęciem szerszym – obejmuje nie tylko psychozy, ale również inne stany odstępstwa od „normy”. W tej grupie można zatem wymienić np.:
- zaburzenia neurorozwojowe, włączając w to spektrum autyzmu;
- zaburzenia nastroju – w tym depresję (uznawaną przez WHO za jedną z najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych współczesnego świata);
- zaburzenia lękowe;
- zaburzenia obsesyjno-kompulsywne;
- zaburzenia związane ze stresem, w tym PTSD;
- zaburzenia odżywiania się;
- zaburzenia związane z uzależnieniami;
- zaburzenia neuropoznawcze, np. otępienie związane z chorobą Alzheimera;
- zaburzenia seksualne i związane ze sprzecznością płci;
- zaburzenia snu.
W związku z tak rozległym spektrum kategorii zaburzeń związanych z psychiką również same ich objawy mogą być bardzo różnorodne.
O problemach z psychiką mogą świadczyć np.:
- obniżone przez długi czas samopoczucie czy nieustanny brak motywacji – to częste symptomy towarzyszące depresji;
- zaniżone poczucie własnej wartości i inne elementy zniekształconego obrazu samego siebie;
- doznawanie stanów lękowych;
- zachowania obsesyjno-kompulsywne – np. związane z objadaniem się, przesadnym dbaniem o higienę, gromadzeniem przedmiotów itp.;
- urojenia i omamy;
- zaburzenia procesów myślenia i szeroko pojętej percepcji otaczającego świata;
- gwałtowne huśtawki nastrojów, np. popadanie ze stanu manii w apatię itp.;
- podejmowanie ryzykownych zachowań, np. seksualnych czy związanych z przyjmowaniem używek.
To tylko niektóre objawy, które mogą skłaniać do konsultacji ze specjalistą. W wielu przypadkach może być konieczne wsparcie psychiatryczne. Skorzystanie z niego to często droga do powrotu do stanu równowagi
Pamiętaj: niepokojących objawów ze strony psychiki nie powinno się lekceważyć – ani u siebie, ani u osób najbliższych. Szybka reakcja i właściwie udzielone wsparcie to ogromna pomoc!
Jak radzić sobie z emocjami?
Emocje w psychologicznym ujęciu można zdefiniować jako procesy zachodzące w psychice oraz silne odczucia, które pobudzają oraz nadają wrażeniom jakość oraz wartość. Radzenie sobie z nimi bywa trudne – problemy w tym obszarze często wymagają „przepracowania” z psychologiem.
Jak działają emocje?
Emocje są:
- najczęściej automatyczne – nie ma więc możliwości ich kontrolowania;
- stosunkowo krótkie – pojawiają się gwałtownie i ustępują zazwyczaj po kilku-kilkunastu minutach;
- złożone – doświadcza się ich zarówno w umyśle, jak również w ciele.
Jak odkryli badacze, chociaż emocje są do pewnego stopnia uwarunkowane kulturowo, w zdecydowanej większości są uniwersalne dla całego gatunku ludzkiego.
Dowodzi tego m.in. Paul Ekman, którego badania pokazały, jak odczuwanie strachu, radości, pogardy, gniewu, wstrętu, smutku czy zdziwienia odzwierciedla się w mimice. Sposób, w jaki reaguje ludzki mózg jest bardzo podobny, bez względu na płeć, wiek czy miejsce zamieszkanie człowieka.
Co istotne, każdy bodziec emocjonalny wywołuje bardzo szeroko zakrojoną reakcję organizmu. Obejmuje ona zarówno sferę psychiki, jak i ciała. Przykładowo strach zazwyczaj powoduje szybsze bicie serca czy falę gorąca, natomiast szczęście – rozszerzenie płuc i powstanie uczucia „unoszenia się”.
Emocje a uczucia
Chociaż w potocznym ujęciu emocje i uczucia są często ze sobą utożsamiane, w nauce są uznawane za osobne zjawiska. Czym się różnią? O ile emocje są krótkotrwałymi reakcjami psychosomatycznymi, o tyle uczucia:
- są bardziej złożone i długotrwałe;
- odzwierciedlają stosunek człowieka do rzeczywistości, a nie reakcję na pojedynczy bodziec;
- są powiązane z utrwalonymi wzorcami kulturowymi, jak również z systemem wartości i przekonań;
- wolniej się rodzą i zanikają.
Emocje nie są też tym samym co nastrój – to drugie pojęcie wiąże się raczej z ogólnymi odczuciami i sposobem postrzegania rzeczywistości w danej chwili, a nie z reakcją na konkretne zjawisko.
Radzenie sobie z emocjami – poważne wyzwanie
Chociaż emocje są stałą w życiu człowieka, to zdarza się, że trudno nad nimi zapanować. Kiedy biorą górę, człowiek może stracić poczucie kontroli i mierzyć się z rozmaitymi problemami – zarówno wewnętrznymi, jak i w relacjach z otoczeniem.
Jak zatem sobie z nimi radzić? Przede wszystkim warto sobie uświadomić, że emocje nie są ani dobre, ani złe. To reakcja organizmu na doświadczane bodźce i zjawiska. Często są sygnałem tego, że w otoczeniu dzieje się coś złego. Należy zatem być wyczulonym na własne emocje i starać się je jak najlepiej zrozumieć.
Psycholodzy zalecają również np.:
- nieunikanie negatywnych emocji za wszelką cenę – ich wypieranie lub tłumienie może doprowadzić do poważnych problemów psychologicznych o długofalowych konsekwencjach;
- rozładowywanie emocji – np. poprzez wysiłek fizyczny czy uprawianie sportu;
- ćwiczenie uważności, a więc „bycia tu i teraz” i koncentracji na bodźcach, które docierają do ciała i umysłu;
- dbanie o zdrowy sen i unikanie stresujących sytuacji;
- ćwiczenia oddechowe – pomagają one „uspokoić ciało” w sytuacjach, kiedy emocje wymykają się spod kontroli.
Jeśli doświadcza się problemów emocjonalnych, które wymykają się spod kontroli, warto rozważyć konsultację z psychologiem lub psychoterapeutą. Wsparcie specjalisty pomoże zmierzyć się z negatywnymi doznaniami i lepiej zrozumieć samego siebie.
Siła ludzkiego umysłu
Chociaż psychika bywa słabością, najczęściej stanowi największą siłę człowieka. To umysł jest źródłem motywacji do działania, potężnej wiedzy oraz siły do osiągania ambitnych celów czy walki z chorobą. Dlatego warto dbać o „higienę umysłu” i poszerzać wiedzę w zakresie związanym z psychologią czy neurologią. Te informacje to fundament uważnej „pielęgnacji” mózgu z myślą o zachowaniu równowagi w życiu.