Badania diagnostyczne – laboratoryjne i obrazowe
Badania – diagnostyczne, laboratoryjne, profilaktyczne, obrazowe, podmiotowe, przedmiotowe, medyczne – to rodzaje analiz, które polegają na oznaczeniu poszczególnych parametrów związanych z właściwym funkcjonowaniem organizmu. Ich rezultat może świadczyć o zdrowiu lub o chorobie pacjenta. Każde z tych oznaczeń wykonuje się w określonym celu i według odpowiedniego schematu. Wyniki badań diagnostycznych odnosi się zazwyczaj do zakresów referencyjnych, czyli norm laboratoryjnych lub do wiedzy i doświadczenia personelu medycznego. Celem tych badań jest przede wszystkim jak najszybsze rozpoznanie choroby i natychmiastowe wdrożenie leczenia, a także monitorowanie postępów terapii.
Laboratoryjne badania diagnostyczne – czym są i na czym polegają?
Oznaczenia laboratoryjne są największą grupą badań medycznych, które najczęściej dotyczą parametrów płynów ustrojowych, czyli m.in. krwi, moczu, śliny, płynu mózgowo rdzeniowego i limfy oraz innych materiałów biologicznych, jak np. kał, ropa, śluz.
Na badania laboratoryjne pacjent często otrzymuje skierowanie od lekarza prowadzącego, którym może być zarówno lekarz pierwszego kontaktu, jak i specjalista, np. neurolog, endokrynolog czy ginekolog. Otrzymując skierowanie lekarskie, pacjent jest często zwolniony z opłaty za wykonanie badania, a jego koszt jest wówczas refundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Zgłoszenie się na badanie krwi do punktu pobrań bez takiego skierowania wiąże się z odpłatnością.
Badania krwi
Jednym z podstawowych badań, które najlepiej wykonać raz w roku, jest morfologia krwi, pozwalająca na ocenę ogólnego stanu zdrowia. Bardzo często zdarza się, że to, jak i inne badania profilaktyczne należy wykonać na czczo, czyli zgłaszając się na pobranie krwi po minimum ośmiogodzinnej przerwie od jedzenia, picia i wzmożonego wysiłku fizycznego.
Rzadziej wykonywane są analizy krwi dotyczące chorób autoimmunologicznych, jak np. reumatoidalnego zapalenia stawów, gdzie bada się RF – czynnik reumatoidalny lub anty-dsDNA przy diagnozowaniu tocznia rumieniowatego trzewnego. Badanie krwi również towarzyszy diagnozie zaburzeń hormonalnych, takich jak Hashimoto, PCOS czy nadczynność tarczycy, ale także ryzyka chorób nowotworowych i uwarunkowanych genetycznie, np. rak piersi, rak jelita grubego lub SMA (rdzeniowy zanik mięśni).
Badania moczu i kału
Analiza moczu i kału polega na ocenie parametrów:
- fizycznych – barwa, przejrzystość, zapach;
- chemicznych – pH, obecność białka, glukozy, ciał ketonowych, żółci, krwi, kryształów itp.;
- mikrobiologicznych – wykonuje się posiew moczu/kału, dzięki czemu można wyizolować i zidentyfikować konkretny patogen, który wywołał u pacjenta objawy chorobowe lub ocenić skuteczność prowadzonego leczenia.
Do najczęściej wykonywanych oznaczeń kału zaliczono:
- badanie ogólne kału,
- badanie na obecność krwi utajonej w kale,
- kalprotektyna w kale,
- badanie na obecność pasożytów (parazytologiczne),
- badanie kału na obecność niestrawionych resztek pokarmowych.
Do najczęściej wykonywanych oznaczeń moczu zaliczono:
- badanie ogólne moczu,
- dwunastogodzinna lub dobowa zbiórka moczu,
- diagnostyka białkomoczu,
- diagnostyka krwiomoczu.
Badania ucha i słuchu
Oceniając prawidłowe funkcjonowanie aparatu słuchu – ucha, można diagnozować, czy i w jakim stopniu u pacjenta występuje głuchota, po to, aby w razie konieczność dobrać mu odpowiedni aparat słuchowy lub wybrać inny model leczenia. Badania słuchu to: typanometria (przy zapaleniu ucha środkowego), audiometria tonalna (progi słyszenia), audiometria mowy (zdolność słyszenia i rozumienia mowy) oraz próg dyskomfortu – UCL (największy próg dźwięku, który pacjent jest w stanie wytrzymać).
Badania ambulatoryjne
Badania wzroku
Badanie wzroku to analiza poziomu widzenia. Dzięki niemu można zdiagnozować wadę wzroku i dobrać odpowiednie szkła korekcyjne oraz potwierdzić lub wykluczyć obecność innych schorzeń, np. odwarstwienia siatkówki, zmian zwyrodnieniowych plamki żółtej, zaćmy, jaskry itd. Podstawowe badania wzroku obejmują badanie ostrości widzenia, ciśnienia wewnątrzgałkowego, reaktywność źrenic na światło, dna oka, widzenia barw i analizę pola widzenia.
Badania skóry
Badania skóry wykonywane są zarówno w celach kosmetyczno-pielęgnacyjnych, jak i tych związanych z chorobami skóry, włosów i paznokci, np. czerniakiem, łysieniem, alergią skórną. Metody wykorzystywane w dermatologii to dermatoskopia – niezbędna m.in. przy ocenie znamion barwnikowych (pieprzyków) i niebarwnikowych na skórze lub oceny bariery skórno-naskórkowej; kapilaroskopia – ocena zmian naczyniowych na skórze; trichoskopia – struktury włosów i skóry głowy, wykorzystywana, np. w diagnozowaniu przyczyn łysienia plackowatego.
Badania czynnościowe
Badania czynnościowe to nic innego jak analizy, które mają dostarczyć informacji na temat wydolności i kondycji układu oddechowego, przede wszystkim płuc i oskrzeli. Pozwalają na zdiagnozowanie chorób o charakterze obturacyjnym, czyli wynikających ze zwężenia dróg oddechowych, co skutkuje zmniejszonym przepływem powietrza w płucach lub o charakterze restrykcyjnym, czyli z objawem w postaci zmniejszonej powierzchni czynnościowej płuc. Badania czynnościowe to m.in. spirometria, spirometryczna próba rozkurczowa i prowokacyjna, pletyzmografia lub sercowo-płucny test wysiłkowy. Ten rodzaj diagnostyki używany jest podczas diagnozowania chorób płuc, takich jak POChP, astma lub mukowiscydoza.
Badania serca
Istnieje wiele rodzajów badań serca, które zalecane są w ramach profilaktyki i podczas monitorowania efektów leczenia. Wskazaniem do wykonania badań mięśnia sercowego jest szereg niepokojących objawów, takich jak nadciśnienie, arytmia, kłucie w klatce piersiowej, obrzęki kończyn dolnych lub bezdech senny. Regularne badania kardiologiczne powinni wykonywać także sportowcy, np. biegacze, triathloniści, pływacy, ale także pacjenci, którzy przeszli zakażenie wirusem COVID-19. Do najpopularniejszych badań serca i jego wydolności należy pomiar ciśnienia tętniczego, elektrokardiografia – EKG, holter EKG i holter ciśnieniowy oraz echo serca.
Badania obrazowe – czym są i kiedy je wykonać?
Obrazowanie to metoda diagnostyczna, którą wykonuję się w celu uwidocznienia wnętrza organizmu w postaci zmian fizjologicznych, np. ciąży lub zmian patologicznych, takich jak guz, torbiel, martwica, wady rozwojowe narządów. Wykonuje się je zarówno z wykorzystaniem środka cieniującego, czyli z kontrastem (stosowany w celu uwidocznienia badanych struktur), jak i bez kontrastu. Aby wykonać prześwietlenie należy zgłosić się do pracowni diagnostyki obrazowej ze skierowaniem lekarskim, które jest wymagane do wykonania większości z nich. Najpopularniejszymi badaniami obrazowymi są Rentgen – RTG; Ultrasonografia – USG; Tomografia komputerowa – TK, CT, CAT, scan; rezonans magnetyczny – RM, MRI; pozytonowa tomografia emisyjna – PET, scyntygrafia, termografia.
Badania endoskopowe
Endoskopia polega na wprowadzeniu do narządu lub badanego obszaru ciała specjalnej, zakończonej kamerą sondy. Ma to na celu zobrazowanie w czasie rzeczywistym stanu, w jakim znajduje się organ lub układ, a także daje możliwość przeprowadzenia drobnego zabiegu lub pozyskania fragmentu tkanki, która zostanie przeznaczona do dalszej analizy. Do badania endoskopowego nie trzeba być na czczo, o ile nie dotyczy ono okładu pokarmowego. Endoskopię można przeprowadzić w znieczuleniu miejscowym (np. endoskopia gardła) lub ogólnym (np. kolonoskopia).
Rodzaje badań endoskopowych:
Układ pokarmowy:
- gastroskopia,
- kolonoskopia,
- enteroskopia,
- rektosigmoidoskopia,
- rektoskopia,
- endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW) (dotyczy trzustki i dróg żółciowych).
Układ oddechowy:
- bronchoskopia,
- laryngoskopia endoskopowa,
- endoskopia jamy nosowej,
- endoskopiaa zatok obocznych nosa.
Inne:
• cytoskopia (pęcherz moczowy),
• histeroskopia (kanał szyjki i jamy macicy),
• artroskopia (stawy),
• endoskopia igłowa (okulistyka).
Badania histopatologiczne
Badania wycinkowe polegają na pobraniu fragmentu podejrzanej tkanki, wykonując np. biopsję cienkoigłową lub śródoperacyjną, a następnie poddaniu jej odpowiedniemu spreparowaniu. Preparat wykonany z fragmentu tkanki ocenia lekarz patomorfolog, który z wykorzystaniem mikroskopu, diagnozuje ewentualną obecność i rodzaj zmiany nowotworowej, zapalnej lub zwyrodnieniowej. Badania patomorfologiczne wykonywane są także w celu monitorowania postępów terapii lub podaniu bezpośredniej przyczyny zgonu pacjenta. Wycinki biopsyjne wykonuje się najczęściej przy podejrzeniu chorób o podłożu nowotworowym, np. raku piersi lub jelita grubego.