Lipidogram (profil lipidowy). Badanie, normy, przygotowanie

Lipidy, czyli tłuszcze, to najważniejsze źródło energii w diecie człowieka. Jako składniki błon komórkowych i rozpuszczalniki niektórych substancji, np. witamin i hormonów, pełnią kluczową rolę w utrzymaniu równowagi ludzkiego organizmu. Zaburzenia lipidowe występujące u pacjentów z nadwagą, otyłością lub obciążonym wywiadem rodzinnym mogą skutkować schorzeniami układu krwionośnego i sercowo-naczyniowego oraz podwyższać ryzyko udaru mózgu.

1. Czym są lipidy?
2. Co to jest lipidogram? Na czym polega badanie profilu lipidowego i jak wygląda?
3. Lipidogram – kiedy wykonać badanie? Wskazania
4. Lipidogram – przygotowanie do badania
5. Lipidogram – jakie są normy?
6. Lipidogram – interpretacja wyników
7. Lipidogram – gdzie wykonać badanie i jaka jest cena?
8. Zaburzenia profilu lipidowego – leczenie i dieta

Czym są lipidy?

Lipidy (tłuszcze) to naturalne, nierozpuszczalne w wodzie związki organiczne, które obok węglowodanów stanowią główne źródło energii dla organizmu ludzkiego. Lipidy endogenne stanowią też budulec błon komórkowych i pełnią wiele kluczowych funkcji związanych z prawidłowym funkcjonowaniem układów i narządów, jak choćby wytwarzanie hormonów, magazynowanie energii, ułatwianie absorpcji witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K), przezbłonowy transport niektórych substancji, a także funkcje ochronne i barierowe.

Lipidy wchodzące w skład diety człowieka mogą mieć pochodzenie roślinne lub zwierzęce. Istotne jest, by stanowiły ok. 30-35% wszystkich składników odżywczych oraz by ich spożycie nie przekraczało przyjętych norm, ponieważ nadmierne odkładanie lipidów w postaci tkanki tłuszczowej oraz w naczyniach krwionośnych może skutkować chorobami sercowo-naczyniowymi i zwiększać ryzyko udaru mózgu.

Co to jest lipidogram? Na czym polega badanie profilu lipidowego i jak wygląda?

Badanie profilu lipidowego, popularnie zwane też lipidogramem, dostarcza dokładnych informacji o ewentualnych zaburzeniach lipidowych u pacjenta i pozwala określić ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego i udaru mózgu. Składa się zwykle z pakietu oznaczeń:

• cholesterolu całkowitego (TC),
• „dobrego” cholesterolu HDL (HDL-C),
• „złego” cholesterolu LDL (LDL-C),
• trójglicerydów (TG).

W uzasadnionych przypadkach badanie profilu lipidowego można poszerzyć o oznaczenie poziomu cholesterolu lipoprotein o bardzo niskiej gęstości (VLDL-C) oraz lipoproteiny a (Lp (a)) i apolipoproteiny B (apoB). Niekiedy do wyników dołącza się również tak zwane „wartości wyliczane”, np. stosunek cholesterol całkowity/ HDL-cholesterol albo określenie stopnia ryzyka sercowo-naczyniowego w oparciu o wyniki profilu lipidowego, wieku i płci pacjenta.

Badanie wykonuje się z próbki krwi żylnej pobranej zwykle ze zgięcia łokciowego pacjenta. Krew do badania pobiera się w warunkach codziennej diety i aktywności fizycznej pacjenta.

W aptekach dostępne są również domowe testy paskowe do samokontroli pacjenta, które pozwalają na pomiar poziomu cholesterolu we krwi pobranej z opuszki palca, charakteryzujące się nawet 90-procentową dokładnością.

Lipidogram – kiedy wykonać badanie? Wskazania

Badanie profilu lipidowego wykonuje się nie tylko w przypadku diagnostyki i monitorowania leczenia zaburzeń lipidowych u pacjentów, ale także jako badanie profilaktyczne, pozwalające ocenić ryzyko sercowo-naczyniowe, w tym ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej, zawału serca, miażdżycy bądź udaru.

Częściej niż raz na pięć lat lipidogram powinny oznaczać osoby z grup podwyższonego ryzyka sercowo-naczyniowego, czyli m.in.:

• kobiety powyżej 55. i mężczyźni powyżej 45. roku życia,
• osoby palące papierosy,
• osoby leczące się na nadciśnienie tętnicze,
• diabetycy,
• pacjenci z chorobami nerek, wątroby, dróg żółciowych lub tarczycy,
• pacjenci z otyłością, nadwagą lub chorobą serca w wywiadzie klinicznym i/lub rodzinnym.

W przypadku dzieci i młodzieży badanie profilu lipidowego nie wchodzi zwykle w skład rutynowych badań przesiewowych, chyba że młodzi pacjenci sami znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka z uwagi na obciążony wywiad rodzinny lub kliniczny (otyłość, nadwaga, cukrzyca, nadciśnienie, nieodpowiednia, wysokotłuszczowa dieta, palenie tytoniu).

Lipidogram – przygotowanie do badania

Zgodnie z rekomendacjami ekspertów z roku 2016 nie ma konieczności, by pacjent do badania pełnego profilu lipidowego pozostawał na czczo. Diagnostykę z próbki pobranej na czczo, tj. po ok. 10-12-godzinnym poście, należy powtórzyć u tych pacjentów, u których stężenie trójglicerydów w próbce pobranej nie na czczo przekracza 5 mmol/L (440 mg/dL).

Lipidogram – jakie są normy?

Normy w badaniu lipidogramu nie na czczo u zdrowych osób przedstawiają się w następujący sposób:

• stężenie cholesterolu całkowitego nie powinno przekraczać wartości 5 mmol/L (190 mg/dL),
• stężenie cholesterolu LDL nie powinno przekraczać 3 mmol/L (115 mg/dL),
• stężenie cholesterolu HDL powinno być wyższe niż 1 mmol/L (40 mg/dL) u mężczyzn i 1,3 mmol (50 mg/dL) u kobiet,
• stężenie trójglicerydów nie powinno przekraczać 2 mmol/L (175 mg/dL).

Zakresy referencyjne dla oznaczeń poszczególnych frakcji lipidów wykonanych z próbki krwi pobranej od pacjenta na czczo są w zasadzie identyczne, z zastrzeżeniem, że wartość stężenia trójglicerydów w próbce pobranej na czczo nie powinna być wyższa niż 1,7 mmol/L (150 mg/dL).

Lipidogram – interpretacja wyników

Jeśli wyniki badania cholesterolu całkowitego przekraczają przyjęte normy, u pacjenta występuje hipercholesterolemia, związana zwykle z nieodpowiednią dietą – bogatą w cukry, tłuszcze nasycone i trans nienasycone kwasy tłuszczowe (tłuszcze trans), duże ilości soli i/lub alkoholu – cukrzycą, niedoczynnością tarczycy, chorobami trzustki lub dróg żółciowych. Obniżony poziom cholesterolu całkowitego występuje u pacjentów z zaburzeniami wchłaniania, chorobami onkologicznymi, po zawałach serca lub u osób z nadczynnością tarczycy.

Podwyższony poziom cholesterolu LDL („złego”) występuje głównie przy nieodpowiedniej diecie, a także w przebiegu niedoczynności tarczycy, cukrzycy lub przewlekłej niewydolności nerek. Obniża się w hipo- lub abetalipoproteinemii i u pacjentów niedożywionych, na dietach głęboko niedoborowych albo z zaburzeniami wchłaniania.

Stężenie trójglicerydów wzrasta ponad normę u pacjentów z dyslipidemiami o podłożu genetycznym lub nabytymi, u osób z otyłością bądź nadwagą, w cukrzycy, dnie moczanowej i przy niewydolności tarczycy. Spadek poziomu TG koreluje zwykle ze spadkiem poziomu „złego” cholesterolu LDL.

Poziom „dobrego” cholesterolu HDL spada poniżej wskazanych wartości u pacjentów otyłych i z nadwagą, prowadzących wysokotłuszczową i niskobłonnikową dietę, u osób palących tytoń i pijących duże ilości alkoholu, za to unikających aktywności fizycznej. Sposobem na utrzymanie stężenia cholesterolu HDL na właściwym poziomie jest stosowanie zdrowej diety i zachowanie dobrej kondycji.

Lipidogram – gdzie wykonać badanie i jaka jest cena?

Koszt badania poziomu lipidów zostanie zrefundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), jeżeli pacjent otrzyma skierowanie na badanie od lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub odpowiedniego specjalisty, np. kardiologa. W sytuacji, gdy pacjent sam zdecyduje się na wykonanie badania prywatnie, jego cena wyniesie około 25-45 zł – w zależności od lokalizacji laboratorium i stosowanej przez nie metody. W obu przypadkach czas oczekiwania na wynik nie powinien przekraczać jednego dnia roboczego.

Zaburzenia profilu lipidowego – leczenie i dieta

Zasady leczenia pacjentów z podwyższonym poziomem cholesterolu całkowitego i/lub cholesterolu LDL lub trójglicerydów ustala się w oparciu o wywiad kliniczny i rodzinny oraz przy oszacowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego. Pacjentowi zawsze proponuje się przejście na niskotłuszczową i wysokobłonnikową dietę oraz wprowadzenie systematycznej aktywności ruchowej, prowadzącej do zmniejszenia masy ciała, dopiero w następnej kolejności włącza się leczenie – zawsze pod kontrolą lekarza prowadzącego.

Schemat leczenia farmakologicznego powstaje w oparciu o docelowe wartości cholesterolu LDL u pacjentów i różni się w zależności od stanu klinicznego pacjenta, stąd inne wartości docelowe stosowane będą u osób z cukrzycą lub chorobami układu krążenia, a inne u osób z większą liczbą czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. W celu monitorowania leczenia u pacjenta regularnie powtarza się diagnostykę profilu lipidowego.