Co to jest czynnik reumatoidalny (RF)? Normy, podwyższony. Kiedy należy wykonać badanie RF?

Badanie oceniające poziom czynnika reumatoidalnego we krwi zalecane jest najczęściej osobom, które borykają się z  przypadłościami, takimi  jak poranna sztywność stawów, ból stawów, obecność obrzęków i guzów podskórnych, które nie powstały na skutek urazu i są niewiadomego pochodzenia. Chociaż samo potwierdzenie obecności RF nie jest wystarczające do rozpoznania RZS (reumatoidalnego zapalenia stawów), tak z pewnością ten czynnik jest jednym z najważniejszych parametrów wykorzystywanych w diagnostyce tej choroby, jak i innych schorzeń autoimmunologicznych.

Czym jest czynnik reumatoidalny (RF)?

Czynnik reumatoidalny (RF, ang. Rheumatoid Factor), jest to określenie specyficznej grupy autoprzeciwciał, skierowanych przeciwko własnym białkom organizmu – immunoglobulinom. Immunoglobuliny, czyli przeciwciała są to cząsteczki białkowe krążące w osoczu, które są produkowane przez układ odpornościowy i odpowiadają za ochronę organizmu przed wnikającymi do niego bakteriami i innymi obcymi białkami. Autoprzeciwciała, takie jak RF, są to z kolei immunoglobuliny, które zwracają się przeciwko własnym komórkom, traktując je jako obce. Sam RF nie uszkadza tkanek organizmu, jednak atakując immunoglobuliny, doprowadza do rozwoju stanu zapalnego, najczęściej w obszarze chrząstki stawowej lub tkanki łącznej. Z tej przyczyny może być wykorzystywany jako marker wielu chorób autoimmunologicznych, czyli tak zwanych chorób wynikających z autoagresji, w których przebiegu organizm produkuje przeciwciała skierowane przeciwko własnym komórkom.

Kiedy warto wykonać oznaczenie RF?

Badania poziomu czynnika reumatoidalnego jest zalecane wszystkim osobom borykającym się z bólami i poranną sztywnością stawów, obrzękami i ograniczoną ruchomością stawu lub stawów, ubytkami chrząstek i kości, ponadto z widocznymi w badaniach obrazowych – guzkami podskórnymi, dalej wysypkami, suchością skóry, gałek ocznych i bólami mięśni. Czynnik RF jest także oznaczany u pacjentów chorujących na RZS w celu monitorowania skuteczności terapii. Stan zapalny towarzyszący RZS może dodatkowo przyspieszać rozwój miażdżycy, prowadząc do wystąpienia udaru lub zawału serca, dlatego z całą pewnością nie wolno go lekceważyć.

Czynnik reumatoidalny RF – normy

Zakresy referencyjne dla czynnika reumatoidalnego różnią się między sobą w zależności od laboratorium, w którym było wykonane oznaczenie oraz od metody, która została wykorzystana podczas analizy. Niektóre laboratoria oznaczają RF jedynie jakościowo – na wyniku widoczna jest wówczas informacja, czy w badanym materiale stwierdzono obecność przeciwciał, czy też nie. W pozostałych przypadkach prawidłowy poziom RF nie powinien przekroczyć 40 IU/ml. Przy interpretacji wyniku należy jednak zawsze odnieść się do zakresów referencyjnych rekomendowanych przez laboratorium diagnostycznego, w którym zostało przeprowadzone badanie.

Na jakie choroby wskazuje podwyższony czynnik reumatoidalny (RF)?

Czynnik reumatoidalny może fizjologicznie występować we krwi około 3 do nawet 20% zdrowych osób, w szczególności tych po 60. i 70. roku życia, tym samym nie zawsze podwyższony poziom RF musi świadczyć o rozwoju choroby. Najczęściej jednak pojawia się on wówczas, gdy w organizmie toczy się proces zapalny albo w obrębie stawów albo tkanki łącznej. Ze względu na swoją niespecyficzność RF nie jest uważany za wystarczający parametr do postawienia diagnozy. Z tego powodu, aby ustalić, czy pacjent choruje na RZS lub toczeń układowy wykonuje się także dodatkowe badania potwierdzające jej słuszność. Pomimo specyfiki tego wskaźnika, RF jest wciąż jednym z najważniejszych badań biochemicznych, wykorzystywanych w diagnostyce chorób reumatycznych i chorób z autoagresji.

Podwyższony poziom czynnika reumatoidalnego może być skutkiem takich schorzeń jak:

• reumatoidalne zapalenie stawów  (kiedyś nazywane gośćcem przewlekle postępującym),
• toczeń rumieniowaty układowy,
• twardzina układowa,
• zespół Sjogrena,
• zespół Sharpa,
• sarkoidoza,
• mieszana choroba tkanki łącznej,
• zapalenie wielomięśniowe i skórno-mięśniowe (choroby autoimmunologiczne),
• krioglobulinemia,
• infekcje bakteryjne i wirusowe (np. gruźlica, kiła, malaria czy bakteryjne zapalenie wsierdzia),
• niektóre rodzaje nowotworów (w szczególności białaczki i chłoniaki), 
• choroby wątroby,
• choroby nerek,
• przewlekłe choroby płuc.

Dodatni wynik badania RF może także towarzyszyć boreliozie, jednak ze względu na to, że nie jest to badanie specyficzne, konieczna jest dalsza diagnostyka, potwierdzająca to zakażenie. Wynik powyżej górnej granicy normy może także wystąpić u osób, które przebyły przeszczep skóry lub nerki, po niektórych szczepieiach ochronnych lub na skutek przyjmowania leków, np. stosowanej w leczeniu nadciśnienia metyldopy.

Jak wygląda badanie RF?

Do wykonania oznaczenia poziomu RF potrzebna jest próbka krwi żylnej, pobierana zazwyczaj z żyły łokciowej. Do badania najlepiej jest przystąpić na czczo, jednak nie jest to warunek konieczny.

Czynnik reumatoidalny (RF) – cena badania/refundacja

Badanie poziomu czynnika reumatoidalnego jest refundowane, jeżeli przeprowadzono je na podstawie skierowania wystawionego przez lekarza. Jeśli pacjent zdecyduje się wykonać je prywatnie, cena za badanie będzie się mieścić w przedziale od 10 do nawet 40 – 50 złotych, w zależności od metody wykorzystanej do testu.