Łysienie plackowate – jak rozpoznać, jak leczyć?

Łysienie plackowate (alopecia areata) jest jednym z częstszych schorzeń autoimmunologicznych. Problem ten, wielokrotnie niedoceniany i bagatelizowany, ma ogromny wpływ na jakość życia pacjentów i znacznie obniża ich poczucie własnej wartości.

Prawidłowy cykl wzrostowy włosów

Włosy nie rosną w sposób ciągły. Przechodzą cykl rozwojowy, na który składają się trzy fazy: wzrostu, inwolucji i spoczynku. Po ich zakończeniu włos wypada, a w jego miejscu pojawia się nowy. W obrębie owłosionej skóry głowy włosy znajdują się w różnych fazach. Średnio w ciągu doby wypada 60-100 włosów i jest to proces czysto fizjologiczny.

Łysienie plackowate – epidemiologia

Choroba ta jest najczęstszą przyczyną utraty owłosienia na tle zapalnym, w Stanach Zjednoczonych występuje u ok. 4,5 miliona osób. Dotyka zazwyczaj młodych dorosłych, jest rzadko spotykana u dzieci poniżej trzeciego roku życia. Aż 66% chorych ma mniej niż 30 lat. Kobiety i mężczyźni narażeni są w równym stopniu. Łysienie plackowate jest związane z większym ryzykiem rozwoju innych chorób autoimmunologicznych – u 0,6% chorych stwierdza się toczeń rumieniowaty, u 4% bielactwo, a u 8-28% chorych – autoimmunologiczne choroby tarczycy.

Jak objawia się łysienie plackowate?

Ogniska łysienia plackowatego mają najczęściej regularny kształt, są dobrze odgraniczone, a skóra pozostaje normalna, niezmieniona chorobowo. Zwykle objawy pojawiają się nagle i mogą postępować aż do utraty wszystkich włosów na głowie (łysienie plackowate całkowite), a nawet na całym ciele (łysienie plackowate uogólnione). W zależności od miejsca wystąpienia ognisk i od ilości zajętego obszaru wyróżnia się kilka postaci choroby.

U około 60% pacjentów z łysieniem plackowatym mogą występować zmiany paznokci o różnorodnym charakterze: paznokcie naparstkowe (widoczne drobne wgniecenia na płytce paznokcia), szorstkość paznokci, linie Beau (poprzeczne jednolite rowki), łamliwość paznokci, ścieńczenie lub pogrubienie płytek, spełzanie płytek, bruzdowanie poprzeczne. Wśród najczęstszych towarzyszących dolegliwości ocznych wymienia się zmętnienie soczewki (zaćma).

Jak lekarz stawia diagnozę?

W przypadku pojawienia się objawów wskazujących na łysienie plackowate należy zgłosić się do dermatologa. Wyżej wymienione symptomy, wraz z typowymi cechami, takimi jak m.in. włosy wykrzyknikowe (ułamane i grube włosy znajdujące się na obrzeżu wyłysiałego obszaru), naparstkowanie paznokci oraz wzrost siwych włosów w miejscach uprzedniego wyłysienia, kierują uwagę ku właściwemu rozpoznaniu. Ustalenie trafnej diagnozy ułatwia również wystąpienie ogniskowej utraty włosów, której towarzyszy choroba autoimmunologiczna lub atopowe zapalenie skóry (w 39 proc. przypadków). Przy nietypowym wywiadzie klinicznym zazwyczaj rozstrzygająca jest biopsja skóry (chirurgiczne pobranie wycinka i ocenienie go pod mikroskopem).

Leczenie łysienia plackowatego

Terapia przyczynowa, niestety, nie istnieje. Wciąż brakuje wiarygodnych długoterminowych badań kontrolowanych oceniających leczenie łysienia plackowatego i jego wpływ na jakość życia. Z uwagi na częste niezadowalające wyniki współczesnych metod leczenia część klinicystów pokłada nadzieję w dużym odsetku samoistnych remisji, a jeśli to nie nastąpi – zaleca noszenie peruki.

W leczeniu stosuje się preparaty miejscowe (glikokortykosteroidy podawane śródskórnie, glikokortykosteroidy w postaci kremów, żelów, maści, płynów i pianek, cygnolinę, minoksydyl), a także działające ogólnie. Dostępne są dwa główne schematy leczenia ogólnoustrojowego – zastosowanie immunosupresji, w tym fotochemioterapii (zalecana chorym na ostre, gwałtownie postępujące łysienie plackowate) lub terapii immunomodulującej, która wpływa na właściwości prozapalne skóry (zalecana pacjentom z przewlekłą, nawracającą postacią choroby).

Czy można zmniejszyć ryzyko zachorowania na łysienie plackowate?

Z uwagi na dotychczas niejasny patomechanizm tej choroby trudno podjąć działania, które miałyby na celu zmniejszenie ryzyka rozwoju łysienia plackowatego. Samoistny odrost włosów następuje zwykle w ciągu roku-dwóch u 30-60% chorych. U około 10% choroba może mieć cięższy przebieg i doprowadza do łysienia całkowitego lub uogólnionego. Znacznie gorzej rokują pacjenci, u których współistnieją choroby o podłożu autoimmunologicznym (toczeń, bielactwo, choroby tarczycy). Zła prognoza dotyczy także chorych z wczesnym początkiem zmian, intensywną utratą włosów, rodzinnym występowaniem choroby i widocznymi zmianami na paznokciach.