Aloes i Kleopatra

Obecnie znanych jest ponad 300 gatunków aloesów. Są to odporne na suszę rośliny z dużymi liśćmi o kolczastych brzegach, wyrastającymi z dość krótkiej łodygi, które posiadają zdolność magazynowania wody. Barwne kwiaty aloesów zebrane są w gęste kwiatostany. Wysokość rośliny waha się od 25 cm do 5 m. Ojczyzną aloesów są suche, sawannowe i pustynne tereny Afryki Wschodniej i Południowej.

Arystoteles radził uprawiać

Od najdawniejszych czasów aloes był uważany za roślinę leczniczą, magiczną, symboliczną i obrzędową. Pierwsze zapiski o aloesie spotykamy na sumeryjskich tabliczkach glinianych sprzed 4 tys. lat oraz w egipskiej Księdze Lekarstw i Papirusie Ebersa z 1550 r. p.n.e. Grecy znali aloes już w IV wieku p.n.e. Arystoteles radził Aleksandrowi Wielkiemu, aby szukać ojczyzny tej rośliny i założyć plantacje. Grecki lekarz Dioskurides twierdził, że aloes jest skuteczny w leczeniu wielu chorób, takich jak zaparcia, oparzenia i choroby nerek. Stosowany był jako środek przeczyszczający, leczący kontuzje, skaleczenia, pęknięcia skóry, czyraki i owrzodzenia narządów płciowych, łagodzący ból oczu, hamujący wypadanie włosów oraz wpływający na krzepnięcie krwi.

Królowa Kleopatra używała żelu z aloesu jako środka rozjaśniającego skórę. Egipcjanie stosowali aloes do balsamowania ciał oraz sadzili go wokół cmentarzy jako symbol pokoju i pokarm dla zmarłych. Także Biblia zawiera wiele odniesień do aloesu. Dotyczą one jednak tzw. drzewa aloesowego, które paląc się, wydziela aromatyczny zapach o działaniu uspokajającym, lecz nie jest spokrewnione z rodzajem Aloe.

W Afryce stosowano aloes do mycia skóry jako zabezpieczenie przed komarami, poceniem się i nadmiernym słońcem. Wykorzystywali go także myśliwi, aby zlikwidować zapach potu, który mógłby zasygnalizować ich obecność zwierzętom. W starożytności kupcy arabscy rozprowadzali aloes po całym świecie. W Anglii znany był w X wieku, a dzięki Albertowi Wielkiemu dotarł do Europy Środkowej i Zachodniej w wieku XII.

Do rany przyłóż 

Liście aloesu zawdzięczają swoje cenne właściwości lecznicze bogatemu składowi chemicznemu. Zawierają one duże ilości glikozydów antrachinonowych (10-30 proc), takich jak aloina A i B, kleje roślinne (30 proc.), żywice (16-63 proc.), cukry (25 proc.) (glukoza, mannoza, celuloza i ich estry), mukopolisacharydy, substancje lipidowe, glikoproteiny, kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy, winowy, cynamonowy, bursztynowy), enzymy. Jest to także roślina bogata w witaminy z grupy B, prowitaminy A, E, kwas foliowy i askorbinowy, a także w oligopierwiastki – wapń, żelazo, fosfor, potas, sód, cynk i mikroelementy, występujące w ilościach śladowych (german). Aloes zawiera także 18 z 22 aminokwasów obecnych w organizmie człowieka, a wśród nich aż 7, których organizm ludzki nie jest w stanie syntetyzować. Są to lizyna, treonina, walina, tryptofan, leucyna, izoleucyna i fenyloalanina. Zawiera także substancje o działaniu antyseptycznym: kwas salicylowy, fenol i siarka.

W liściach rodzaju Aloe są dwa produkty, które mają całkiem odmienny skład chemiczny i zastosowanie lecznicze – mleczko aloesowe i żel aloesowy. Dlatego należy unikać terminu „sok”, który ma raczej znaczenie ogólne.

Najbardziej znaną i najszerzej wykorzystywaną właściwością mleczka aloesowego jest jego działanie przeczyszczające, związane z obecnością glikozydów antrachinonowych.

Żel aloesowy, w przeciwieństwie do mleczka, zawiera głównie glikoproteiny oraz polisacharydy i z tego powodu znajduje zastosowanie w leczeniu schorzeń skóry, takich jak oparzenia, rany czy otarcia. Żel aloesowy hamuje powstawanie różnych chemicznych mediatorów stanu zapalnego, takich jak histamina, serotonina i leukotrieny. Aloes wykazuje ponadto działanie antyalergiczne hamując aktywację komórek tucznych i fosfolipazy A2. Uwalniane są z nich prostaglandyny, leukotrieny i histamina odpowiedzialne za odczyn alergiczny.

Nauka samoobrony

Natura wyposażyła organizm ludzki w system odpornościowy. Czasem system ten zawodzi. Wówczas do walki z jego niewydolnością stosuje się immunostymulatory. Działanie immunologiczne sprowadza się do „nauczenia” organizmu samoobrony. Istotną rolę odgrywają w tym procesie surowce o działaniu adaptogennym, do których zalicza się również aloes.

Głównymi celami immunostymulacji są:

• profilaktyka i leczenie zakażeń mieszanych, czyli przewlekłych zakażeń bakteryjnych i wirusowych, odpornych na chemioterapię;
• przeciwdziałanie częstym infekcjom dróg oddechowych;
• zmniejszenie i zapobieganie oporności bakterii;
• uzupełnienie supresji immunologicznej wywołanej klasycznymi środkami cytostatycznymi i promieniowaniem (np. granulocytopenia);
• terapia pomocnicza w chorobach nowotworowych;
• leczenie schorzeń autoimmunizacyjnych.

W zasadzie immunostymulatory mogą być stosowane we wszystkich stanach chorobowych, charakteryzujących się czasową lub przewlekłą niewydolnością immunologiczną. Niewydolność taka może być wywołana przez różne szkodliwe czynniki, począwszy od chwilowego zatrzymania ciepła (niedokrwienie skóry), stresu psychicznego, promieniowania nadfioletowego i rentgenowskiego, nadużywania alkoholu, ciężkich urazów, błędów w odżywianiu, zaburzeń trawienia, przewlekłego lub krótkotrwałego przeciążenia układu immunologicznego wskutek różnego rodzaju infekcji, a skończywszy na środkach farmakologicznych, takich jak środki do narkozy, nadmiar środków chemioterapeutycznych lub antybiotyków.

Immunostymulatory działają na układ immunologiczny różnie. Mają jednak wspólną cechę charakterystyczną: wpływają przede wszystkim na niespecyficzny, niezależny od antygenów system obrony organizmu. Ponieważ immunostymulatory działają automatycznie na cały system regulujący w układzie immunologicznym, mogą poprzez różne związki, tzw. mediatory, wzmagać również odpowiedź immunologiczną układu swoistego.

Wśród systemów odpornościowych rozróżniamy system komórkowy i humoralny. Do pierwszego z nich należą monocyty (makrofagi, granulocyty obojętnochłonne), część układu siateczkowo-śródbłonkowego i naturalne komórki cytotoksyczne. Część humoralną stanowią monokiny wydzielające się wskutek stymulacji makrofagów i granulocytów oraz limfokiny uwolnione z limfocytów T.

Poza funkcją regulacyjną, pomocniczą i pobudzającą, systemy odpornościowe nieswoiste jako całość mają za zadanie natychmiast atakować bakterie, wirusy i komórki nowotworowe. Ważną rolę odgrywa również tzw. fagocytoza, która powoduje rozpad i eliminację ciał obcych, pasożytów i drobnoustrojów wnikających do organizmu.

Zarówno aloes, jak i inne immunostymulatory mogą pobudzać poszczególne systemy komórkowe i humoralne.
Oznacza to, że immunostymulatory niekoniecznie muszą przedostawać się do krwiobiegu w celu wywołania niespecyficznej odpowiedzi immunologicznej. Mogą one wywierać działanie w różnych miejscach. Od dawna wiadomo, że układ immunologiczny podlega wpływom ośrodkowego układu nerwowego i układu wydzielania wewnętrznego. Można stąd wnioskować, że część immunostymulatorów ma wpływ pośredni na układ immunologiczny poprzez układ wydzielania wewnętrznego.

Badania wpływu na nowotwory

Od kilku lat prowadzone są badania nad szerszym zastosowaniem tej popularnej rośliny. Dotyczą one przede wszystkim wpływu aloesu na komórki nowotworowe. Na przykład w badaniach przeprowadzonych na szczurach, którym wszczepiono komórki wątrobiaka, stwierdzono, że aloes wykazuje działanie przeciwnowotworowe, objawiające się spadkiem wzrostu tych komórek i zwiększeniem przeżywalności zwierząt.

Podawanie nalewki z aloesu w połączeniu z melatoniną osobom z zaawansowanymi guzami litymi płuc, przewodu pokarmowego, sutka i mózgu, powodowało spowolnienie choroby i wzrost przeżywalności.

Nie we wszystkich przypadkach da się naukowo wytłumaczyć skuteczność leków roślinnych. Często wyizolowany i oczyszczony składnik nie wykazuje już takiego samego działania, jak zastosowanie całej rośliny. Wynika to z faktu, że oprócz czynników aktywnych, rośliny lecznicze, w tym także aloes, posiadają jeszcze inne właściwości, które harmonizują oddziaływanie rośliny na organizm. W wielu chorobach skuteczność surowego, nieprzetworzonego aloesu ma swoje źródło w owym współdziałaniu wszystkich jego składników.