Podstępna jaskra - nie lekceważmy przeciwnika

Czym jest nerw wzrokowy? Co tak naprawdę niszczy jaskra?

Światło wpadające do oka biegnie przez rogówkę, komorę przednią oka, soczewkę i ciało szkliste, by zakończyć swą podróż na siatkówce.  To jednak nie wystarcza, aby wywołać wrażenie wzrokowe. Aby zarejestrowany obraz mógł być przez nas „zobaczony” musi on dotrzeć do mózgu. Przekaz ten odbywa się za pośrednictwem nerwu wzrokowego. Podstępna jaskra niszczy kolejne pęczki włókien tworzących nerw wzrokowy, a to powoduje, że coraz większa część rejestrowanego obrazu nie zostaje przekazana do mózgu.  Oczywiście na początku zmiany nie są dla nas odczuwalne, a ostrość wzroku pozostaje prawie nie zmieniona. To daje niestety zgubne poczucie bezpieczeństwa...

Jak jaskra zmienia tarczę nerwu wzrokowego?

Charakterystyczny przebieg włókien nerwu wzrokowego determinuje lokalizację zmian anatomicznych w obrębie tzw. tarczy nerwu wzrokowego. W zdrowym oku wewnątrz różowego pierścienia utworzonego przez włókna nerwowe znajduje się bledsze, centralne zagłębienie pozbawione tych włókien. W oku chorym na jaskrę wskutek postępującego procesu niszczenia włókien nerwowych centralne zagłębienie tarczy nerwu wzrokowego poszerza się kosztem pierścienia obwodowego (który ulega zwężeniu).  Zagłębienie to, określane w języku angielskim "cup" zajmuje coraz większą część średnicy tarczy ("disc") . Stosunek średnicy zagłębienia do tarczy (cup/disc) jest oznaczany jako c/d i u osób z jaskrą zwiększa się.  Zmiany w strukturze i kształcie tarczy ocenia się zwykle przy użyciu soczewki pośredniej (Volk) z użyciem lampy szczelinowej lub bezpośredniej za pomocą oftalmoskopu.

Jakie są przyczyny? Czy jaskra zawsze jest równoznaczna z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym?

Wiedza o czynnikach uszkadzających nerw wzrokowy w jaskrze ewoluowała. Kiedyś pomijano znaczenie ukrwienia tarczy nerwu wzrokowego, a jedynym parametrem branym pod uwagę przy rozpoznaniu było ciśnienie śródgałkowe. Dziś wiemy już, że zwyżka ciśnienia śródgałkowego jest czynnikiem ważnym, ale nie jedynym. Wyróżniamy bowiem także jaskrę normalnego ciśnienia, w której wzrost ciśnienia nie jest obecny, występują natomiast inne czynniki ryzyka (wywiad rodzinny w kierunku jaskry, zaburzenia gospodarki lipidowej czy cukrzyca). Rodzaj leczenia farmakologicznego powinien zależeć od mechanizmów doprowadzających do destrukcji w nerwie wzrokowym.

Ciśnienie wewnątrzgałkowe

Na ogół każdy z nas zdaje sobie sprawę jak ważne jest prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi. Kardiolodzy wciąż o tym przypominają. Ciśnienie w gałce ocznej nie ma z nim wiele wspólnego, bo mimo podobnej nazwy nie dotyczy krwi, lecz zupełnie innego płynu – cieczy wodnistej, którą wytwarza w oku. Prawidłowe ciśnienie wewnątrzgałkowe jest konieczne do prawidłowego funkcjonowania oka jako układu optycznego, którego ścianki muszą być odpowiednio napięte. Napięcie to zapewnia produkowana w oku, wspomniana już, ciecz wodnista. Ciśnienie w oku ma prawidłową wartość, gdy ciecz wodnista jest produkowana z taką samą prędkością, z jaką odpływa. Jego statystyczna norma wynosi od 10 do ok. 20 mm Hg. Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego jest skutkiem braku równowagi pomiędzy wytwarzaniem a odpływem cieczy wodnistej z oka do krwiobiegu. Odpływ w większości typów jaskry jest zahamowany na poziomie przedniego odcinka oka, w kącie utworzonym pomiędzy rogówką a tęczówką, tzw. kącie przesączania. Prawidłowe ciśnienie jest wartością indywidualną. Co innego bowiem oznacza ciśnienie, np. 22 mmHg dla 85-letniego pacjenta z niskim ciśnieniem ogólnym, a co innego dla 40-letniego chorego z wydolnym układem krążenia.

Jak się bronić przed jaskrą? Czy wystarczy "komputerowe badanie wzroku"?

Prawdziwego badania nie zastąpi absolutnie żadne wykonane przy okazji dobierania okularów "komputerowe badanie wzroku", które ocenia tylko i wyłącznie wady refrakcji. W wielu przypadkach jaskrę można wykryć, sprawdzając ciśnienie wewnątrzgałkowe, ale samo badanie ciśnienia w oku nie wystarczy. Istnieje bowiem postać jaskry przebiegająca bez podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego. Samo wykrycie podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego również  nie jest żadnym dowodem jaskry. Może ono nie wywoływać zmian neuropatycznych – taki stan określamy mianem nadciśnienia ocznego i jest on jedynie wskazaniem do obserwacji. Musimy pamiętać iż w diagnostyce jaskry ważnym badaniem jest ocena dna oka wspomagane dodatkowymi badaniami obrazowymi (OCT, HRT). A jak często się badać? Otóż systematyczne badania wzroku przed 35 rokiem życia powinniśmy mieć wykonywane co 2 lata, a później - co rok.