Karotenoidy – jaki mają wpływ na nasz organizm? Właściwości i źródła karotenoidów
Joanna Orzeł

Karotenoidy – jaki mają wpływ na nasz organizm? Właściwości i źródła karotenoidów

Intensywna barwa żywności z pewnością niejednokrotnie sprawiła, że mieliśmy na nią większą chęć niż na jej nieatrakcyjną, „wyblakniętą” wersję. Wiele jest substancji barwnych, które nadają apetyczny wygląd warzywom, owocom czy produktom białkowym. Są to chlorofile, polifenole czy karotenoidy, wiele z nich wykazuje prozdrowotne właściwości. Warto wiedzieć dlaczego i kiedy korzystnie jest spożywać bogate w nie produkty spożywcze. Podpowiadamy, czym są karotenoidy i jakimi właściwościami się charakteryzują? 

Karotenoidy to barwniki nadające żywności kolory od żółtego do czerwonego. Pełnią ważne funkcje w procesie odżywiania i ochrony roślin. Są antyoksydantami niezbędnymi do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Dowiedzmy się zatem, jakie są ich potencjalne źródła, w towarzystwie jakich produktów najlepiej je spożywać oraz gdzie do tej pory znalazły zastosowanie?    

Karotenoidy – czym są? 

Karotenoidy to naturalnie występujące barwne substancje chemiczne. Ich najbogatszym źródłem są rośliny (owoce i warzywa), które między innymi dzięki karotenoidom mają soczyste i intensywne żółte, czerwone czy pomarańczowe barwy. Również niektóre osobniki z królestwa fauny, jak flamingi, homary czy krewetki, zawdzięczają swoją barwę karotenoidom. Znajdziemy je także w bakteriach zdolnych do fotosyntezy, algach czy grzybach. 

Jest to niezwykle liczna grupa związków chemicznych. W dostępnej literaturze znajdziemy charakterystykę ponad 1100 substancji zaliczanych do grona karotenoidów. Są to substancje zbudowane głównie z węgla i wodoru, które tworzą specyficzny układ nazywany systemem sprzężonych wiązań nienasyconych. Jest on między innymi odpowiedzialny za charakterystyczne barwy tych związków chemicznych. 

W roślinach karotenoidy pełnią dwie kluczowe funkcje. Pierwszą z nich jest wspomaganie procesu fotosyntezy. Drugą natomiast jest ochrona przed fotooksydacją. Liczne badania naukowe potwierdzają silne właściwości przeciwutleniające substancji rozpoznawanych jako karotenoidy. Dzięki temu mogą one przyjść w sukurs naszemu zdrowiu i dobremu samopoczuciu.  

Podział karotenoidów 

Wyróżniamy dwie zasadnicze grupy karotenoidów: karoteny i ksantofile. Podział ten jest dokonany na podstawie ich składu pierwiastkowego, czyli tego, z jakich atomów zbudowane są poszczególne cząsteczki. Karoteny w swojej strukturze nie zawierają tlenu. Zbudowane są wyłącznie z atomów wodoru i węgla, a najpopularniejszymi przedstawicielami tej grupy są luteina i zeaksantyna. Ksantofile z kolei w swoich cząsteczkach w układ tworzony przez węgiel i wodór mają wbudowane atomy tlenu. Najpopularniejsze ksantofile to beta-karoten oraz likopen.    

Powiązane produkty

Karotenoidy – gdzie występują? 

Jak już wspomniano, karotenoidy występują zarówno w królestwie flory, jak i fauny. Barwniki nadają charakterystyczny kolor flamingom, krewetkom czy łososiom. Co interesujące, zwierzęta nie syntetyzują karotenoidów samodzielnie. Dostarczają je do organizmu wraz ze składnikami diety. Przykładowo łososie hodowlane mają często dietę wzbogacaną w syntetyczną astaksantynę, aby podbić charakterystyczną barwę mięsa. Te pochodzące z dzikich łowisk mają kolor mięsa od szarego do koralowego, zależnie od komponentów diety. Kolejna grupa organizmów, w których karotenoidy występują, to glony i bakterie zdolne do fotosyntezy. Jednak to rośliny są najbogatsze w te dobroczynne barwniki organiczne, co więcej samodzielnie je syntetyzują.    

Źródła dietetyczne wybranych karotenoidów 

Stosując podział karotenoidów na ksantofile i karoteny, można podzielić również warzywa i owoce względem tego kryterium. 

Rośliny zwierające karoteny to między innymi: marchewki, słodkie ziemniaki, dynia, pomidory czy bardziej egzotyczne: melon Kantalupa, papaja, mandarynki oraz pomarańcze. Do roślinnych źródeł ksantofili zaliczymy szpinak, jarmuż, awokado, kukurydzę oraz dynię. 

Jeżeli zależy nam na dostarczeniu do organizmu wybranego karotenoidowego antyoksydantu, wówczas w zależności od potrzeb proponujemy: 

  • marchew, szpinak, sałatę, brokuły, dynię, paprykę czerwoną, pomidory, bataty, melony, pomarańcze jako źródło β-karotenu,
  • czerwoną słodką paprykę czy owoce cytrusowe (np. pomarańcze) jako źródło β-kryptoksantyny,
  • pomidory, czerwone owoce (np. arbuz), czerwone grejpfruty jako źródło likopenu,
  • ciemnozielone warzywa, czerwoną paprykę, kukurydzę, dziką różę czy owoce rokitnika jako źródło luteiny i zeaksantyny,
  • mango, brzoskwinie i pomarańcze jako źródło kryptoksantyny.  

Karotenoidy w suplementach 

Na aptecznych i sklepowych półkach znajdziemy również gotowe suplementy diety zawierające karotenoidy w składzie i stężeniu dopasowanym do naszych konsumenckich potrzeb. Co więcej, często znajdują się one w formie zapewniającej najefektywniejsze wchłanianie w organizmie – są rozpuszczone w tłuszczach. Suplementy przeznaczone dla osób dbających o wzrok będą bogate w luteinę czy zeaksantynę. W skład preparatów mających poprawić kondycję naszej cery z pewnością będzie wchodził β-karoten. Astaksantyna, szturmem podbijająca rynki, to składnik wspomagający działanie między innymi układu sercowo-naczyniowego. 

Należy zaznaczyć, że karotenoidy zawarte w suplementach diety mogą być pochodzenia naturalnego lub syntetycznego.  

W przypadku dawkowania należy stosować się do zaleceń producenta, a wszelkie wątpliwości skonsultować z lekarzem lub farmaceutą. 

Właściwości i działanie karotenoidów 

Karotenoidy zaliczamy do substancji niepolarnych. W związku z tym są trudno (lub wcale) rozpuszczalne w wodzie. Dobrze rozpuszczają się natomiast w tłuszczach. To właśnie z tego powodu zaleca się spożywać bogate w karotenoidy potrawy (lub zawierające je suplementy diety) w towarzystwie dobrych tłuszczów. Inna czynność, która wpłynie na zwiększenie ich podaży ze źródeł spożywczych, to rozdrobnienie i gotowanie produktów. Jest to istotne, ponieważ karotenoidy naturalnie znajdują się wewnątrz komórek (roślinnych lub zwierzęcych). Rozdrobnienie pokarmu ułatwia ich uwolnienie, a tym samym również wchłanianie w naszym przewodzie pokarmowym.

Przykładem może być obecny np. w pomidorach likopen. Jego stężenie jest zdecydowanie wyższe w potrawach przygotowanych z gotowanych pomidorów w porównaniu z potrawami zawierającymi surową formę tego warzywa. Potwierdzono to zarówno badaniami samych pomidorów, jak i badaniami stężenia likopenu (z różnie przygotowanych pomidorów) w osoczu. 

Karotenoidy to naturalne antyoksydanty (inaczej przeciwutleniacze). Dzięki tym właściwościom chemicznym przyczyniają się więc do walki z nadmiarem wolnych rodników gromadzących się w organizmie na skutek wielu czynników. Jest to ważne, ponieważ zbyt duże stężenie tych reaktywnych substancji prowadzi do tzw. stresu oksydacyjnego i może być przyczyną wielu niepożądanych schorzeń. Tym samym karotenoidy mogą pośrednio uchronić nas przed wieloma chorobami cywilizacyjnymi (choroby układu sercowo-naczyniowego, choroby neurodegeneracyjne czy choroby nowotworowe), jak również chorobami narządu wzroku, a także przedwczesnym starzeniem naszej cery.   

Zastosowanie karotenoidów  

Wspominane wcześniej w tekście właściwości karotenoidów jako substancji prozdrowotnych nasuwają pierwszy sposób ich praktycznego zastosowania – składniki preparatów mających na celu polepszenie naszego stanu zdrowia. Preparaty tego typu to najczęściej suplementy diety, ale również żywność specjalnego przeznaczenia medycznego oraz leki. Przeznaczone są szerokiemu gronu pacjentów. Każdy z nas może dobrać taki preparat, który pod względem zawartości karotenoidów będzie skrojony na miarę naszych indywidualnych potrzeb.  

Również przemysł kosmetyczny i kosmetologiczny korzysta z dobrodziejstwa karotenoidów. Najbardziej eksploatowany jest beta-karoten. Jako substancja będąca prekursorem witaminy A przyczynia się między innymi do poprawy kondycji naszej cery. Co więcej, suplementacja tego ksantofilu wspomaga naszą naturalną ochronę przed promieniowaniem UV i poprawia jej koloryt. Karotenoidy wchodzą w skład przeróżnych preparatów od tych przeznaczonych do pielęgnacji (jak maski czy balsamy), przez kosmetyki kolorowe (np. bronzery), po produkty przeznaczone do używania przez fachowców.  

Kolejna gałąź przemysłu, w której karotenoidy wykorzystywane są na porządku dziennym, to przemysł spożywczy. Jako dodatki do żywności służą głównie do jej barwienia, a na listach znajdziemy je pod kodami E160 (np.  E160a karoteny, E160b annato, E160d likopen). 

Ze względu na wykazywane silne właściwości antyoksydacyjne karotenoidy używane w kosmetyce i w żywności wpływają też na zahamowanie degradujących procesów utleniania. Tym samym przedłużają trwałość produktów je zawierających. 

Karotenoidy stosowane są również jako składniki odżywcze w paszach przeznaczonych zwierzętom hodowlanym. Najpopularniejsze dodatki to luteina, która między innymi odpowiada za intensywnie żółty kolor żółtka jaj hodowlanych czy wspomniana astaksantyna stosowana przez hodowców łososi.  

O uniwersalności użycia karotenoidów w przemyśle świadczy też fakt, że globalny rynek tych składników przekracza poziom 1,5 miliarda dolarów. 

  1. J. Yabuzaki, Carotenoids Database: structures, chemical fingerprints and distribution among organisms, Database 2017. 
  2. J. Zalega,  D. Szostak-Węgierek, Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część I. Polifenole roślinne, karotenoidy, błonnik pokarmowy, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, nr 94 (1) 2013.
  3. J. Orzel, I. Stanimirova, B. Czarnik-Matusewicz, M. Daszykowski, Prediction of hydrophilic antioxidant capacity of tomato pastes from the IR and fluorescence excitation-emission spectra of extracts and intact samples, „Talanta”, nr 138 2015. 
  4. A. Gryszczyńska, B. Gryszczyńska, B. Opala, Karotenoidy. Naturalne źródła, biosynteza, wpływ na organizm ludzki, „Postępy Fitoterapii”, nr 2 2011. 
  5. J. Fielding, K. Rowley, P. Cooper, K. O' Dea, Increases in plasma lycopene concentration after consumption of tomatoes cooked with olive oil, „Asia Pacifoc Journal of Clinical Nutrition”, nr 14 (2) 2005.
  6. O. Bołonkowska, A. Pietrosiuk, K. Sykłowska-Baranek, Roślinne związki barwne, ich właściwości biologiczne oraz możliwości wytwarzania w kulturach in vitro, „Biuletyn Wydziału Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego”, nr 1 2011. 
  7. C. Barreiro, J. L. Barredo, Carotenoids Production: A Healthy and Profitable Industry, Microbial Carotenoids, [w:] C. Barreiro, J. L. Barredo, Microbial Carotenoids. Methods in Molecular Biology, Springer 2018. 

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Lukrecja – co to za roślina? Właściwości, działanie, przeciwwskazania

    Któż z nas chociaż jeden raz w życiu nie zetknął się z niezwykłymi, czarnymi cukierkami o ślimakowatym kształcie? Ponoć albo się je kocha, albo nienawidzi. Charakterystyczny kolor i smak słodycze te zawdzięczają zawartości ekstraktu z lukrecji – rośliny, nad której bogactwem zastosowań warto się pochylić. Czym zatem jest lukrecja, jakie ma właściwości i jaki może mieć wpływ na nasze zdrowie?

  • Kwas hialuronowy – charakterystyka, właściwości i zastosowanie

    Kwas hialuronowy to jedna z najbardziej znanych makrocząsteczek na świecie. Występuje nie tylko w ustroju człowieka, ale również w innych organizmach zwierzęcych, a takie rozpowszechnienie przekłada się na jego szerokie zastosowanie w medycynie i farmacji. Z czego wynika ta popularność? Jakie właściwości ma hialuronian? Oto garść informacji na jego temat.

  • Kreatyna – właściwości, działanie, efekty. Jak ją dawkować?

    Kreatyna – jakie pełni funkcje? Czy ma potencjał, aby stać się suplementem kojarzonym nie tylko z odżywkami dla sportowców? Czym różnią się jej formy? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziecie w poniższym artykule.

  • Ceramidy – czym są? Jakie mają właściwości? Dla kogo kosmetyki z ceramidami?

    Ceramidy to naturalnie występujące w naskórku substancje budulcowe, które dzięki swojej budowie i właściwościom mają szerokie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. W artykule odpowiemy na pytania o to, czym są ceramidy, jakie jest ich znaczenie w skórze oraz jak je stosować w codziennej pielęgnacji.

  • Dioksyny – toksyczność, objawy i skutki zatrucia

    Dioksyny należą do chorobotwórczych związków chemicznych, które od lat znajdują się na listach światowych organizacji dbających o zdrowie i życie ludzi oraz zwierząt, a także nadzorujących dobrostan środowiska. To substancje niemające żadnego praktycznego zastosowania, ale za to z długą listę skutków ubocznych ich obecności w organizmie. Czym są dioksyny i dlaczego są groźne?

  • Minerał mika – właściwości kosmetyków z łuszczykiem

    Mika, nazywana łuszczykiem, to minerał, który wykorzystuje się w wielu gałęziach przemysłu. Do branż, w których mika jest niezwykle ceniona, zalicza się przemysł kosmetyczny. Zwłaszcza producenci kosmetyków mineralnych korzystają z naturalnych złóż miki. Jakie cechy powodują, że ten minerał jest szczególnie ceniony? W jakich produktach można go znaleźć? Czy jest bezpieczny?

  • Wazelina – jak działa?

    Wazelina od lat cieszy się popularnością wśród ludzi w każdym wieku ze względu na jej uniwersalne zastosowanie. W poniższym artykule omawiamy wszystkie zalety i właściwości wazeliny, a także sprawdzamy, czy jej stosowanie jest bezpieczne.

  • Silikony w kosmetykach – czy są bezpieczne?

    Silikony to składniki zaliczające się do tych niesłusznie uznawanych za niebezpieczne. Przybliżamy fakty i obalamy mity z nimi związane. Podpowiadamy: jakie właściwości mają silikony? W których kosmetykach znajdziemy silikony? Czy są bezpieczne? Dla kogo kosmetyki z silikonami są wskazane, a kto powinien od nich stronić?

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij