Zeaksantyna – w jakich produktach można ją znaleźć? Zeaksantyna a zdrowie oczu

Zeaksantyna to substancja niezbędna dla zdrowia oczu. Na czym polega jej korzystny wpływ na zmysł wzroku? Jak możemy uzupełnić jej poziom, by cieszyć się tymi dobrodziejstwami? Poznajmy właściwości zeaksantyny i sposoby na dostarczenie jej organizmowi. 

Wraz ze wzrostem dostępu do opieki zdrowotnej i z coraz lepszą jakością tych świadczeń w parze idzie zjawisko starzenia się społeczeństwa, a to oznacza wzrost zapadalności na jednostki chorobowe związane z wiekiem. Dotyczy to również chorób oczu i coraz to częstszego występowania np. zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem. Teraz jednak mierzymy się z falą innych, dodatkowych dolegliwości: powszechne nauka oraz praca w formie zdalnej przykuły nas do ekranów na długie godziny, a efektem tego są zmęczone, przeciążone oczy, nawet u bardzo młodych ludzi. Zeaksantyna to wspólny mianownik dobrej kondycji oczu, niezależnie od wieku pacjenta. 

Zeaksantyna – co to takiego? 

Zeaksantyna jest związkiem organicznym, nienasyconym węglowodorem polienowym zbudowanym z ośmiu reszt izoprenowych. Utworzona jest z łańcuchów węglowych o 40 atomach węgla. Jest izomerem luteiny, substancji o podobnym znaczeniu i zastosowaniu. Należy do ksantofili, czyli pochodnych hydroksylowych karotenów – substancji pochodzenia roślinnego, barwiących kwiaty, owoce, warzywa. 

Zeaksantyna – właściwości 

Zeaksantyna (wraz z luteiną) znajduje się w siatkówce oka, z czego jej największą akumulację obserwuje się w plamce żółtej – stąd nazywa się ją karotenoidem plamkowym. Plamka to obszar o dużym zagęszczeniu fotoreceptorów (czopków i pręcików), odpowiedzialny za prawidłowe, wyraźne widzenie. W pewnych ilościach zeaksantyna występuje również w soczewce oka. 

Zachodzące w siatkówce liczne procesy metaboliczne związane z intensywną pracą fotoreceptorów generują wytwarzanie dużych ilości wolnych rodników tlenowych. Również eskpozycja siatkówki na działanie światła jest czynnikiem nasilającym stres oksydacyjny. Fotoreceptory to komórki bardzo narażone na uszkadzające działanie reaktywnych form tlenu, ponieważ zawierają w swym składzie duże ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Zeaksantyna, jako silny antyoksydant, ma zdolność wychwytywania i neutralizowania wolnych rodników tlenowych. Co więcej, dzięki żółtej barwie absorbuje głównie wysokoenergetyczne fale światła niebieskiego (najbardziej szkodliwego dla funkcjonowania siatkówki), zmniejszając jego intensywność nawet o 40–90%. Stanowi tym samym naturalny filtr chroniący przed niekorzystnym wpływem promieniowania UVA, UVB, UVC. 

Jako silny przeciwutleniacz występujący naturalnie w żywności zeaksantyna wykazuje właściwości ochronne na organizm człowieka, działając przeciwnowotworowo oraz obniżając ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia i udaru mózgu. Przyczynia się też do przyspieszenia procesów regeneracji skóry oraz opóźnia efekty jej starzenia. Ksantofile mają powinowactwo do komórek nerwowych w mózgowiu, mając wpływ na procesy poznawcze, zwiększając płynność werbalną i pamięć. Dzięki przenikaniu przez łożysko oraz do mleka matki mają niebagatelny wpływ na rozwój wzroku i funkcji poznawczych u niemowląt i małych dzieci. 

Zeaksantyna a astaksantyna 

Astaksantyna również należy do grupy ksantofili (nazywana jest nawet królową karotenoidów). Ma fioletową barwę, a wytwarzana jest przez glony jednokomórkowe. Na skalę przemysłową otrzymuje się ją głównie z zielenic Haematococcus pluvialis. Kumuluje się w organizmach wyższych poziomów łańcucha pokarmowego, nadając im czerwoną lub różową barwę: widzimy ją np. u krewetek, łososi, raków, ale także u flamingów. 

Astaksantyna wykazuje zdecydowanie silniejsze działanie biologiczne i właściwości antyoksydacyjne od innych przeciwutleniaczy. Przede wszystkim działa ona ochronnie na układ sercowo-naczyniowy, działa przeciwzakrzepowo, przeciwmiażdżycowo, przeciwzapalnie, przeciwnowotworowo. Przeciwdziała procesom starzenia i ich widocznym zmianom (np. zmarszczkom, przesuszeniu skóry, przebarwieniom), przyspiesza regenerację mięśni, ochrania żołądek przed Helicobacter pylori, działa ochronnie na narząd wzroku. 

Zeaksantyna na oczy

Jednoczesne działanie zeaksantyny i luteiny określa się jako synergizm hiperaddycyjny (wykazują razem silniejsze działanie niż suma działania poszczególnych substancji) – stąd suplementy niemal zawsze łączą oba te składniki, najczęściej w stosunku zeaksantyny do luteiny 1:5 (naśladując stosunek ich zawartości w osoczu człowieka). Karotenoidy do produkcji suplementów diety pozyskiwane są przede wszystkim z aksamitki wysokiej (aksamitki wyniosłej, Tagetes erecta). 

Jak dawkować te preparaty? Ze względu na lipofilny charakter ksantofili najlepiej zażywać suplement podczas posiłku bogatego w tłuszcze (najczęściej zaleca się przyjęcie dawki podczas obiadu). Natomiast pożywienie bogate w błonnik pokarmowy nie sprzyja wchłanianiu karotenoidów. 

Przed użyciem suplementu diety należy zawsze zapoznać się z ulotką preparatu, a ewentualne wątpliwości skonsultować z lekarzem lub farmaceutą. 

Zeaksantyna – źródła

Zeaksantyna występuje wyłącznie w produktach roślinnych. Najlepiej (podobnie jak to było w przypadku suplementów diety) spożywać je w towarzystwie zdrowych tłuszczów. Przyswajanie zeaksantyny zwiększa również gotowanie oraz dokładne rozdrobnienie (żucie) pokarmu. 

Jakie są najlepsze źródła zeaksantyny? Poleca się spożywać kukurydzę, brokuły, szpinak, jarmuż, sałatę, dynię, brukselkę, cukinię ze skórką, zielony groszek, żółtko jaja, paprykę czerwoną i pomarańczową, jagody goi.