Pietruszka – właściwości, zastosowanie i wpływ na zdrowie

Pietruszka ma szerokie zastosowanie zarówno w kuchni, medycynie tradycyjnej, jak i kosmetyce. W lecznictwie wykorzystywana jest w dolegliwościach przewodu pokarmowego, takich jak skurcze jelit, wzdęcia, biegunka, brak apetytu, a także w problemach układu moczowego, w tym przy kamicy nerkowej i stanach zapalnych. W medycynie ludowej stosowano ją w zaburzeniach miesiączkowania oraz w przewlekłych stanach zapalnych i obrzękach. Dawniej pietruszka służyła także jako środek na wszy głowowe.

W niektórych krajach, zwłaszcza we Włoszech i Hiszpanii, tradycyjnie wykorzystywano pietruszkę jako naturalny środek do indukcji poronienia, ze względu na działanie emmenagogiczne. W Maroku liście pietruszki stosowane są w leczeniu nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, chorób nerek, egzem i krwotoków z nosa. Dodatkowo, pietruszka wspomaga leczenie stanów zapalnych gruczołu krokowego, hiperurykemii, niedokrwistości i halitozy.

W kosmetyce pietruszka ceniona jest za działanie tonizujące, odmładzające i rozjaśniające. Jest składnikiem kremów do cery trądzikowej oraz produktów przeznaczonych do włosów tłustych.

Historycznie pietruszka zajmowała istotne miejsce nie tylko w kuchni i lecznictwie, ale również w kulturze i wierzeniach. W starożytnej Grecji stosowano ją w dekoracjach wieńców pogrzebowych i do zdobienia koron zwycięzców olimpijskich. Rzymianie używali pietruszki do neutralizacji nieprzyjemnego zapachu zwłok. W tradycji żydowskiej podczas obchodów Paschy pietruszka symbolizowała wiosnę i odrodzenie. Pierwsze systematyczne zastosowanie w kuchni europejskiej przypada na średniowiecze.

Pietruszka zwyczajna (łac. Petroselinum crispum) należy do rodziny selerowatych (Apiaceae) i jest powszechnie znana jako pietruszka ogrodowa. Jej pierwotne uprawy prowadzone były prawdopodobnie na obszarach śródziemnomorskich, a dokładniej na Sardynii. Roślina z czasem trafiła do Anglii, gdzie pierwsze wzmianki o jej uprawach pochodzą z 1548 roku. Dzikie stanowiska pietruszki spotykane są na Bałkanach, półwyspie Apenińskim, w północno-zachodniej Afryce oraz na Wyspach Kanaryjskich.

Pietruszka zwyczajna osiąga wysokość od 30 do 100 cm. W pierwszym roku życia tworzy przyziemną rozetę liści oraz korzeń spichrzowy o zwartym, białym miąższu. Łodyga jest naga, cylindryczna, z rozgałęzieniami w górnej części. Liście są ciemnozielone, błyszczące, ułożone naprzemiennie i mogą być pojedynczo, podwójnie lub potrójnie pierzastozłożone. Liście górne są mniej podzielone i pochwiaste, natomiast dolne mają dłuższe ogonki. Mogą być płaskie lub pofałdowane, w zależności od odmiany. Kwiaty są żółte lub żółtozielone i zebrane w baldachy charakterystyczne dla rodziny selerowatych. Owoc to jajowata rozłupnia o średnicy 2,5–3 mm, w kolorze zielonobrunatnym. Wśród odmian wyróżnia się pietruszkę liściastą (flat-leaf), kędzierzawą (crispum) oraz korzeniową (Hamburg), która posiada gruby, jadalny korzeń.

W nasionach, korzeniu i liściach pietruszki występują duże ilości olejków eterycznych, głównie mirystycyny i apiolu, które wykazują działanie przeciwutleniające. Olejki te mają także właściwości moczopędne, ułatwiają wypłukiwanie bakterii i kamieni nerkowych, poprawiając funkcjonowanie układu moczowo-płciowego. Dodatkowo składniki olejku tłumią niektóre reakcje immunologiczne.

W liściach i łodygach obecne są flawonoidy, m.in. apigenina, kwercetyna, luteolina, izoramnetyna i chryzoeriol. Związki te neutralizują wolne rodniki przez stabilizację elektronów lub chelatowanie jonów metali przejściowych (Fe²⁺, Cu²⁺), co jest istotne w profilaktyce chorób nowotworowych i miażdżycy.

Pietruszka wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i wiatropędne, wspomagając procesy trawienne poprzez stymulację wydzielania śliny i soku żołądkowego. Flawonoidy, takie jak kemferol i kwercetyna, zmniejszają poziom kwasu moczowego. W roślinie obecne są także furanokumaryny (oksypeucedanina, psoralen, izopimpinelina, 8-metoksypsoralen, 5-metoksypsoralen), które mogą wywoływać kontaktowe fotodermatozy.

Działanie hipoglikemiczne związane jest z obecnością terpenoidów, flawonoidów, kumaryn i witaminy C. Za aktywność przeciwpłytkową odpowiadają aglikonowe flawonoidy. Ekstrakty z nadziemnych części rośliny wykazują również aktywność estrogenową, zbliżoną do izoflawonów sojowych. Pietruszka wpływa korzystnie na układ nerwowy, poprawiając koncentrację i pamięć. Ponadto zawiera seskwiterpeny, karotenoidy (neoksantyna, β-karoten, luteina, wiolaksantyna), witaminy (A, B, C) oraz minerały (fosfor, żelazo, wapń, potas), co czyni ją wartościowym środkiem w profilaktyce anemii.

W warunkach domowych z korzenia pietruszki można przygotować napar: 1 łyżkę rozdrobnionego korzenia zalać 1,5 szklanki wrzątku, pozostawić pod przykryciem na około 15 minut, następnie przestudzić. Spożywać 2–3 razy dziennie po 1/4–1/3 szklanki. Liście warto dodawać do koktajli i soków, co wspomaga wygląd cery, proces odchudzania i detoksykację organizmu. Woda z ugotowanej pietruszki może być stosowana w formie okładów na przebarwienia skórne. Żucie liści pomaga w eliminacji nieprzyjemnego zapachu z ust.

Przepisy kosmetyczne:

Tonik rozświetlający: 40 g liści pietruszki zalać 200 ml wrzątku, parzyć 10–15 minut, po przestudzeniu dodać 20 ml hydrolatu z zielonej herbaty i 10 ml gliceryny. Stosować rano i wieczorem, unikać ekspozycji na słońce.

Maseczka oczyszczająca: 10–15 g liści pietruszki zmiksować z 1 łyżką jogurtu naturalnego i 1 łyżeczką miodu. Nakładać na twarz 10–15 minut, 1–2 razy w tygodniu.

Okłady na oczy: 50 ml mocnego naparu pietruszki + 50 ml naparu rumianku, nasączyć płatki kosmetyczne, stosować 10 minut.

Pietruszka zwiększa wydzielanie insuliny, co może nasilać działanie leków przeciwcukrzycowych. Wchodzi w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi (np. warfaryną), moczopędnymi oraz wpływa na stężenia propranololu, teofiliny i werapamilu. Zawartość witaminy K w liściach może zmniejszać skuteczność warfaryny, zwiększając ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych.

Furanokumaryny mogą wywoływać fotodermatozy, szczególnie na odsłoniętych częściach ciała (twarz, szyja, dekolt). Duże dawki pobudzają ośrodkowy układ nerwowy, prowadząc w skrajnych przypadkach do stanu odurzenia. Pietruszka wywołuje skurcze macicy, co wiąże się z ryzykiem poronienia. Skutkami ubocznymi mogą być zawroty głowy, podrażnienia przewodu pokarmowego, a nadmiar surowca lub olejku eterycznego może prowadzić do uszkodzenia wątroby i nerek.