Pietruszka zwyczajna — przyprawa, lek, kosmetyk

Pietruszka zwyczajna jest stosowana w dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego (skurcze jelit, biegunka, zaburzenia trawienia, brak apetytu), układu moczowego (kamica nerkowa, stany zapalne), w zaburzeniach miesiączkowania, w przewlekłych stanach zapalnych i w obrzękach. Dawniej stosowano ją jako środek na wszy głowowe. Do dziś w wielu krajach pietruszka wykorzystywana jest jako naturalny środek do aborcji, zwłaszcza we Włoszech i w Hiszpanii. Marokańczycy wykorzystują liście pietruszki w nadciśnieniu tętniczym i innych chorobach kardiologicznych, w cukrzycy, w schorzeniach nerek, egzemie i krwotokach z nosa. Poza tym liście mogą być stosowane w zapaleniu gruczołu krokowego, w profilaktyce i leczeniu hiperurykemii, w niedokrwistości i halitozie. W kosmetyce wykorzystywane są właściwości tonizujące, odmładzające, rozjaśniające. Pietruszka jest składnikiem wielu kremów do cery trądzikowej, występuje również w produktach przeznaczonych do włosów tłustych.

W czasach starożytnych pietruszka zajmowała ważne miejsce nie tylko w kuchni i lecznictwie, ale była także elementem wierzeń. W starożytnej Grecji wykorzystywano pietruszkę jako dekorację wieńców pogrzebowych i do zdobienia korony zwycięzców olimpijskich. Starożytni Rzymianie używali pietruszki do neutralizacji nieprzyjemnego zapachu zwłok. W trakcie obchodów Paschy pietruszka symbolizowała wiosnę i odrodzenie. Prawdopodobnie roślina została po raz pierwszy przeznaczona do spożycia w średniowiecznej Europie.

Pietruszka zwyczajna (łac. Petroselinum crispum) to roślina z rodziny selerowatych (Apiaceae). Potocznie nazywana jest pietruszką ogrodową. Prawdopodobnie pierwsze uprawy prowadzono na obszarach śródziemnomorskich, a dokładniej na Sardynii. Stamtąd roślina trafiła do Anglii – pierwsze wzmianki o jej uprawach w Wielkiej Brytanii pochodzą z 1548 roku. Dziko rosnącą pietruszkę można spotkać na Bałkanach i półwyspie Apenińskim, w regionach północno-zachodniej Afryki i na Wyspach Kanaryjskich.

Pietruszka może osiągnąć 30-100 cm wysokości. W pierwszym roku pojawia się przyziemna rozeta liści i korzeń, który pełni funkcję spichrzową. Korzeń jest najczęściej biały i ma charakterystyczny zwarty miąższ. Posiada nagą, cylindryczną łodygę, która jest rozgałęziona w górnej części. Ciemnozielone, błyszczące liście ułożone są naprzemiennie. Są wśród nich pojedynczo, podwójnie i potrójnie pierzastozłożone. Wyżej położone liście są mniej podzielone. Mogą być płaskie lub pofałdowane. Dolne liście posiadają najdłuższy ogonek, natomiast górne liście są pochwiaste. Żółte lub żółtozielone kwiaty zebrane są w baldach. Owoc stanowi jajowata rozłupnia o średnicy 2,5-3 mm i barwie zielonobrunatnej.

Nasiona, korzeń i liście pietruszki zwyczajnej zawierają duże ilości olejków eterycznych. Głównymi składnikami olejku są mirystycyna i apiol, którym zawdzięcza się właściwości przeciwutleniające. Olejki eteryczne wykazują działanie moczopędne, co ułatwia wypłukiwanie bakterii i kamieni nerkowych. Zwiększona ilość wydalanego moczu i zwiększony przepływ krwi przez nerki znacznie poprawiają funkcjonowanie układu moczowo-płciowego. Składniki olejku eterycznego tłumią odpowiedź immunologiczną organizmu.

Innymi dominującymi związkami są flawonoidy, m.in. apigenina, kwercetyna, luteolina, izoramnetyna i chryzoeriol. Związki flawonowe neutralizują wolne rodniki np. w wyniku stabilizowania lub delokalizacji niesparowanego elektronu bądź na drodze chelatowania jonów metali przejściowych (Fe²⁺ i Cu²⁺), uczestniczących w powstawaniu reaktywnych form tlenu. Związki te zajmują ważne miejsce w profilaktyce m.in. chorób nowotworowych i miażdżycy tętnic.

Pietruszce przypisuje się właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i wiatropędne (hamuje skurcz jelit). Pobudza wydzielanie śliny i soku żołądkowego, dzięki czemu usprawnia trawienie i przyswajanie pokarmów. Kemferol i kwercetyna skutecznie zmniejszają poziom kwasu moczowego. W roślinie obecne są furanokumaryny, m.in. oksypeucedanina, psoralen, izopimpinelina, 8-metoksypsoralen, 5-metoksypsoralen. Oksypeucedanina jako główna furanokumaryna powoduje kontaktowe fotodermatozy. Działanie hipoglikemiczne uwarunkowane jest obecnością terpenoidów, flawonoidów, kumaryn i kwasu askorbinowego. Za aktywność przeciwpłytkową odpowiadają przede wszystkim aglikonowe flawonoidy. W badaniach wykazano, że ekstrakty z nadziemnych części rośliny posiadają aktywność estrogenową zbliżoną do aktywności izoflawonów sojowych. Pietruszka zwyczajna ma pozytywny wpływ na układ nerwowy, usprawnia pracę mózgu, zwiększa koncentrację i poprawia pamięć. Ponadto w pietruszce można wyróżnić seskwiterpeny, karotenoidy (neoksantyna, β-karoten, luteina, wiolaksantyna), spore ilości witamin (A, B, C) oraz minerały (fosfor, żelazo, wapń, potas). Ze względu na dużą zawartość żelaza pietruszka jest polecana w walce z anemią.

W warunkach domowych z korzenia pietruszki można przygotować napar. W tym celu 1 łyżkę rozdrobnionego korzenia należy zalać 1,5 szklanki wrzątku i pozostawić pod przykryciem na około 15 minut. Po tym czasie gotowy napar należy przestudzić i spożywać 2-3 razy dziennie w ilości 1/4-1/3 szklanki. Liście pietruszki warto dodawać do domowych koktajli i soków. Ich regularne spożywanie przyczyni się do poprawy wyglądu cery, wspomoże proces odchudzania i detoksykację organizmu. Niektóre badania potwierdzają skuteczność stosowania wody z ugotowanej pietruszki w formie okładów na przebarwienia skórne. Żucie liści pietruszki polecane jest jako sposób na pozbycie się nieprzyjemnego zapachu z ust.

Pietruszka zwyczajna zwiększa ilość insuliny uwalnianej z trzustki, dlatego może nasilać działanie leków przeciwcukrzycowych. Surowiec wchodzi w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi i moczopędnymi (działanie synergistyczne). Wpływa na stężenie we krwi m.in. propranololu, teofiliny i werapamilu. Ze względu na zawartość witaminy K w pietruszce regularne jej stosowanie z warfaryną zmniejsza skuteczność leku, stwarzając ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych.

Furanokumaryny mogą wywoływać reakcje fotouczulające. Fotodermatozy obejmują najczęściej odsłonięte części ciała (twarz, szyja, dekolt, kark itd.). Przyjmowanie dużych dawek surowca pobudza ośrodkowy układ nerwowy i w skrajnych przypadkach może prowadzić do stanu odurzenia. Pietruszka zwyczajna wywołuje skurcze macicy, co wiąże się z ryzykiem poronienia. Skutkiem ubocznym pietruszki mogą być zawroty głowy i podrażnienie przewodu pokarmowego. Zbyt duża ilość pietruszki lub olejku daje efekt przeciwny do zamierzonego w stosunku do wątroby oraz nerek i uszkadza te organy.