Smog w Polsce przyczyną ponad 40 tysięcy przedwczesnych zgonów rocznie

Ponad 40 tysięcy przedwczesnych zgonów rocznie w Polsce wiąże się z oddychaniem zanieczyszczonym powietrzem. Mimo że 91% dorosłych Polaków wie, że smog wywołuje poważne choroby, tylko niewielka część z nas wdraża codzienne działania ochronne – wynika z raportu „Mapa postaw społecznych wobec zanieczyszczeń powietrza w Polsce”.

1. Czym oddychają Polacy i co o tym wiedzą?
2. Zdrowotne konsekwencje smogu – jak je widzą Polacy?
3. Profilaktyka – wiedza kontra praktyka
4. Smog – jakie rozwiązania widzą Polacy?
5. Smog w Polsce – podsumowanie

Czym oddychają Polacy i co o tym wiedzą?

Jak zauważają autorzy raportu, eksperci Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego (CMKP) – prof. dr hab. n. med. Mateusz Jankowski, dr n. med. Justyna Grudziąż-Sękowska oraz dr n. o zdr. Kuba Sękowski – świadomość społeczna na temat substancji zatruwających powietrze jest wciąż niska.

Według danych CMKP, aż 71% osób badanych wskazało dwutlenek węgla jako główny czynnik zanieczyszczający, podczas gdy prawdziwym zagrożeniem dla zdrowia są pyły zawieszone w powietrzu (o średnicy do 2,5 μm – PM2,5 i o średnicy do 10 μm – PM10). Te mikroskopijne cząstki przenikają do krwiobiegu i uszkadzają serce, płuca oraz mózg. Rozpoznaje je jednak mniej niż 40% dorosłych Polaków.

Podobnie jest ze źródłami emisji – tylko połowa respondentów wskazała domowe piece i kotły (tzw. kopciuchy), które faktycznie odpowiadają za znaczną część smogu. Dla porównania, aż 72% winą za zły stan powietrza obarcza przemysł (głównie kopalnie, zakłady przemysłowe i fabryki), a 66% – transport drogowy. 69% dorosłych Polaków uznało nielegalne spalanie śmieci w przydomowych piecach za jedno z istotnych źródeł zanieczyszczenia powietrza.

Zdrowotne konsekwencje smogu – jak je widzą Polacy?

Według Europejskiej Agencji Środowiska, w Polsce z powodu oddychania zanieczyszczonym powietrzem rocznie umiera przedwcześnie około 40 tysięcy osób (w całej Europie 240 tys., na świecie 4,2 miliona).

W raporcie Polacy najczęściej łączyli smog z chorobami płuc (84%) i nowotworami (68%). Jednak tylko 43% badanych wie, że zanieczyszczenia powietrza są udowodnionym czynnikiem ryzyka chorób serca, a zaledwie 7% – że mogą prowadzić do rozwoju cukrzycy. Co czwarty badany był świadomy istnienia zależności pomiędzy zanieczyszczonym powietrzem a chorobami neurologicznymi (24%).
Dzieci, osoby starsze, przewlekle chore (z astmą, POChP, chorobami serca i naczyń, cukrzycą) i kobiety w ciąży to grupy szczególnie narażone. Mimo to, tylko co trzeci dorosły Polak jest świadomy ryzyka związanego z ekspozycją ciężarnych na smog pod postacią powikłań ciążowych, niskiej masy urodzeniowej płodu i przedwczesnego porodu, a co drugi ma świadomość tego ryzyka w przypadku dzieci, które mają niedojrzałe płuca i układ odpornościowy oraz wyższą wentylację w przeliczeniu na masę ciała.

Profilaktyka – wiedza kontra praktyka

Chociaż większość dorosłych deklaruje, że zanieczyszczenia są groźne, działania profilaktyczne podejmowane na co dzień są zaskakująco skromne. Najczęściej ograniczają się do zamykania okien w dni smogowe (44%) i unikania spacerów na zewnątrz (37%). Zaledwie 29% Polaków sprawdza jakość powietrza w aplikacjach, 19% używa domowych oczyszczaczy powietrza, a 10% zakłada maseczkę antysmogową.
To duży kontrast wobec skali zagrożenia – i wyraźny sygnał, że potrzebne są szerokie działania edukacyjne, nie tylko przepisy regulujące kwestię czystości powietrza. 

Smog – jakie rozwiązania widzą Polacy?

W raporcie zapytano Polaków również o to, jakie rozwiązania uważają za najskuteczniejsze w walce o czystsze powietrze. Najczęściej wskazywano tworzenie stref zieleni (64%) oraz montaż filtrów kominowych w przemyśle (60%). Tylko połowa badanych widzi szansę w rozwoju odnawialnych źródeł energii (54%) i wymianie nieekologicznych kotłów grzewczych (51%). Z kolei mniej popularne – choć równie istotne – były takie działania jak rozwój transportu publicznego (44%), budowa obwodnic (36%) czy edukacja klimatyczna (37%). Najmniejsze poparcie zdobyły pomysły dotyczące ograniczeń dla kierowców – tylko 27% ankietowanych popiera wprowadzenie stref czystego transportu, a 23% – zakaz wjazdu starych aut do centrów miast. To pokazuje, że społeczeństwo jest bardziej skłonne akceptować rozwiązania techniczne i infrastrukturalne niż ograniczenia indywidualnych przyzwyczajeń.

Smog w Polsce – podsumowanie

Polska wciąż należy do krajów UE o najwyższym poziomie zgonów związanych ze smogiem. Świadomość społeczna jest wybiórcza – Polacy wiedzą, że smog szkodzi, ale nie znają dobrze szczegółów i nie zawsze wdrażają skuteczne działania ochronne. Kluczowym wyzwaniem jest edukacja i zwiększenie poparcia dla działań ograniczających emisje – szczególnie w przypadku domowych źródeł ciepła i tym co w nich umieszczamy.