Leki stosowane w chorobach bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych

Mianem zakażenia określamy wniknięcie do organizmu obcego drobnoustroju, który następnie namnaża się i wywołuje stan chorobowy (rzadziej bezobjawową kolonizację). W zależności od rodzaju patogenu, w zwalczaniu zakażeń stosowane są leki przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. Ważną rolę wzmacniającą odporność (tzw. sztuczne uodpornienie) przeciwko drobnoustrojom odgrywają surowice oraz szczepionki. 

Antybiotyki — jak działają?

Leki przeciwbakteryjne to substancje niszczące komórki bakterii (bakteriobójcze) oraz związki bakteriostatyczne, które hamują procesy namnażania się bakterii. Do leków przeciwbakteryjnych należą antybiotyki oraz chemioterapeutyki. Wśród antybiotyków można wyróżnić leki hamujące tworzenie ściany komórek bakteryjnych (penicyliny, cefalosporyny, karbapenemy, monobaktamy), związki uszkadzające błonę bakteryjną (antybiotyki aminoglikozydowe- streptomycyna, neomycyna, kanamycyna, gentamycyna, tobramycyna, amikacyna) oraz substancje blokujące syntezę białek bakterii (tetracykliny - doksycyklina, tetracyklina, minocyklina, makrolidy — erytromycyna, azytromycyna, klarytromycyna, linkozamidy - linkomycyna, klindamycyna). 
Chemioterapeutyki to substancje syntetyczne (sulfonamidy, trimetoprim), które uniemożliwiają procesy replikacji DNA bakterii (aktywność bakteriostatyczna). 

Czym leczymy infekcje grzybicze?

Liczba pojawiających się zakażeń grzybiczych w ostatnich latach wyraźnie wzrasta i towarzyszy jej pojawienie się szczepów lekoopornych. Zakażenia grzybicze mogą mieć charakter powierzchniowy (skóra, błony śluzowe, włosy, paznokcie), bądź układowy, kiedy to grzyby chorobotwórcze atakują narządy wewnętrzne. W zwalczaniu grzybic stosowane są leki przeciwgrzybicze z grupy antybiotyków polienowych (nystatyna, amfoterycyna B). Mechanizm ich działania polega na uszkadzaniu błony komórkowej grzybów. Nystatyna w formie zawiesiny do pędzlowania jamy ustnej i gardła to popularny preparat ordynowany w razie zakażeń drożdżakowych przewodu pokarmowego, w tym pleśniawek jamy ustnej i gardła. Amfoterycyna B służy do leczenia ciężkich grzybic układowych i podawana jest drogą infuzji. Preparaty pozajelitowe nowszej generacji zawierają postać fosfolipidową amfoterycyny B, która umożliwia osiąganie wyższych stężeń antybiotyku polienowego w tkankach organizmu. Terapia zakażeń grzybiczych może być przeprowadzona z użyciem leków z grupy azoli (ketokonazol, itakonazol, flukonazol, worikonazol, pozakonazol, rawukonazol), które blokują tworzenie się błony komórkowej grzybów. Flucytozyna to substancja należąca do antymetabolitów przeciwgrzybiczych. Po wniknięciu do komórki lek zmienia się w aktywy związek zakłócający proces tworzenia białek grzyba. Kandyny (kaspofungina, mikafungina, anidulafungina) to nowa grupa leków przeciwgrzybiczych, uszkadzajacych ściany komórkowe grzyba. Są podawane w postaci infuzji dożylnych w leczeniu układowej kandydozy i aspergilozy. 

Leczenie chorób wirusowych

Zakażenia wirusowe to jedna z najczęstszych przyczyn wizyt pacjentów w gabinecie lekarskim. Objawy chorób wywoływanych przez wirusy są łagodzone poprzez podawanie leków przeciwwirusowych o różnym punkcie uchwytu. Część z nich hamuje proces przylegania wirusa do błony komórkowej i/lub jego wnikania do wnętrza komórki gospodarza. Pozostałe działają poprzez zakłócenie procesów replikacji materiału genetycznego wirusa lub blokowanie ich uwalniania z zakażonej komórki. Lekami starej generacji stosowanymi wobec wirusa grypy typu A są amantadyna i rymantadyna, które muszą być podane w czasie pierwszych objawów choroby. Hamują proces replikacji (powielania) wirusa. Inhibitory neuraminidazy (zanamiwir, oseltamiwir) uniemożliwiają wnikanie wirusów do komórek. Są skuteczne zarówno wobec wirusa grypy A i B,  ich działania niepożądane są łagodniejsze, a rozwój oporności postępuje w mniejszym stopniu. W leczeniu chorób wywoływanych przez wirusa opryszczki pospolitej typu 1 i 2, wirusa ospy wietrznej i półpaśca, wirusa Epsteina-Barra (EBV) oraz wirusa cytomegalii wykorzystuje się tzw. nukleozydowe i nukleotydowe inhibitory polimeraz materiału genetycznego wirusa, który przerywają procesy powielania łańcucha wirusowego DNA. Do tej grupy należy acyklowir, walacyklowir, walganacyklowir, lamiwudyna, zydowudyna, widarabina i inne. Popularny w farmakologii acyklowir to substancja obecna w postaci preparatów doustnych (tabletki, zawiesiny), leków miejscowych (żele, kremy, sztyfty, maści do oczu) oraz roztworów do infuzji dożylnej.

Szczepionki — kiedy stosujemy?

W nabywaniu tzw. odporności biernej, pomocne są surowice odpornościowe podawane osobom które uległy zakażeniu. Zawierają gotowe przeciwciała, ponieważ są produkowane z krwi zwierząt i/lub ludzi wcześniej uodpornionych wobec konkretnego wirusa/bakterii. Surowice odpornościowe nazywane również antytoksynami, od razu wspomagają organizm w walce z chorobotwórczym patogenem, jednak ich działanie jest krótkotrwałe. W aptekach dostępna jest antytoksyna jadu żmij w postaci roztworu do wstrzykiwań, którą podaje się jak najszybciej po pokąsaniu przez europejską żmiję zygzakowatą oraz antytoksyna botulinowa, która wstrzykiwana jest w celu zwalczania zatrucia jadem kiełbasianym (botulizm). W przeciwieństwie do surowic, szczepionki podaje się osobom zdrowym, w celu nabycia długotrwałej odporności. Zawierają żywe lub zabite drobnoustroje (wirusy, bakterie), ich fragmenty (białka, polisacharydy, materiał genetyczny), bądź toksyny. W zwalczaniu zakażeń pomocne są białka zwane immunoglobulinami.