Złocień maruna — roślinny środek na migreny

Właściwości złocienia maruny znane są od wieków.  Już w I w. n. e. Dioskurides, grecki lekarz i botanik, zalecał stosowanie ziela maruny jako skutecznego środka na migrenę i obniżenie gorączki. Roślina była polecana w dolegliwościach z towarzyszącym stanem zapalnym. Zastosowanie surowca w medycynie ludowej obejmowało następujące wskazania: bóle zębów, ból menstruacyjny, reumatyzm, gorączka, szum w uszach, zawroty głowy, kaszel, przeziębienie, zaburzenia trawienne, choroby pasożytnicze. Roślinę używano również jako środek poronny i owadobójczy. Znane były również właściwości przeciwmigrenowe złocienia maruny, które do dziś są przedmiotem wielu badań.

Wzmianki o złocieniu marunie można znaleźć w „Zielniku” Szymona Syreńskiego (1540-1611), z 1613 roku. Opisany był jako zioło na czary i afrodyzjak. W 1772 roku

Szerokie zastosowanie w medycynie tradycyjnej sprawiło, że roślinę tę nazywano "średniowieczną aspiryną". Nazwa zwyczajowa i angielska zioła "gorączka - feverfew" pochodzi od jego tradycyjnego zastosowania jako środek przeciwgorączkowy.

Złocień maruna (łac. Tanacetum parthenium, Chrysanthemum parthenium) to roślina z rodziny astrowatych (łac. Asteraceae). Pochodzi z Bałkanów, Azji Mniejszej i Kaukazu. Zasiedla miejsca nasłonecznione, przydroża, brzegi lasów i pola. Jest spotykana na terenach Europy, Ameryki Północnej i Południowej, Azji, Australii i Afryki. Posiada silnie rozgałęzioną i ulistnioną łodygę o wysokości 30-80 cm. Żołtozielone liście nie przekraczają zwykle 8 cm długości, są pierzaste i prawie bezwłose. Złocień maruna wytwarza biało-żółte kwiatostany, które wyglądem przypominają rumianek pospolity, bywa w związku z tym nazywany fałszywym rumiankiem. Inne nazwy potoczne to marunka i wrotycz maruna. Surowcem jest ziele, które zbiera się w czasie kwitnienia rośliny, od czerwca do sierpnia, a następnie suszy w cieniu i przewiewie.

Główną grupę związków aktywnych biologicznie w złocieniu maruny stanowią laktony seskwiterpenowe, których przedstawicielem jest partenolid. Inne zidentyfikowane grupy związków to flawonoidy (pochodne kemferolu, kwercetyny, luteoliny i apigeniny), olejki eteryczne (głównie kamfora, kamfen, p-cymen) oraz kumaryny (m.in. izofraksydyna). Za działanie przeciwmigrenowe odpowiada przede wszystkim partenolid, który w największej ilości obecny jest we włoskach gruczołowych po spodniej stronie liści i w kwiatach. Badania sugerują wpływ partenolidu na neuronalne uwalnianie serotoniny. Surowiec skutecznie zapobiega atakom migreny i zmniejsza nasilenie symptomów towarzyszących (nudności, wymioty). Działanie przeciwzapalne partenolidu wynika m.in. z hamowania aktywacji NFkB, jądrowego czynnika transkrypcji, który reguluje odpowiedź immunologiczną u człowieka. Syntezę prostaglandyn skuteczniej hamują wyciągi z nadziemnych części rośliny niż ekstrakty z liści. Partenolid hamuje także zachodzące w stanach zapalnych uwalnianie tlenku azotu. To działanie dotyczy także komórek ośrodkowego układu nerwowego i może odgrywać istotną rolę w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych. Partenolid posiada zdolność hamowania wzrostu bakterii Gram-dodatnich, drożdży i grzybów nitkowatych. Niektóre laktony seskwiterpenowe wykazują działają spazmolitycznie, prawdopodobnie poprzez hamowanie napływu zewnątrzkomórkowego wapnia do komórek mięśni gładkich naczyń. Mechanizm działania przeciwnowotworowego polega na hamowaniu replikacji DNA poprzez blokowanie przyłączania tymidyny. Monoterpeny mogą wykazywać działanie owadobójcze, a pochodne alfa-pinenu łagodne działanie uspokajające. Zdolność do hamowania uwalniania enzymów z leukocytów nagromadzonych w skórze uzasadnia podejmowane próby stosowania surowca w łuszczycy.

Stosowanie złocienia maruny w okresie ciąży jest przeciwwskazane z uwagi na ryzyko poronienia. Suplementy diety powinny być standaryzowane na zawartość co najmniej 0,2% partenolidu. W leczeniu migreny stosuje się preparaty doustne. Dzienna dawka powinna mieścić się w zakresie od 50 do 250 mg (0,2-0,6 mg partenolidu). Napar przygotowany z dwóch łyżeczek surowca na filiżankę zaleca się spożywać 3 razy dziennie, a nalewkę w ilości 5-20 kropli na dobę. Gotowe preparaty należy stosować zgodnie z zaleceniem producenta, zwykle 1 tabletka/kapsułka na dobę.

Badania sugerują potencjalny wpływ złocienia maruny na proces krzepnięcia krwi. Jednoczesne stosowanie leków trombolitycznych i antykoagulacyjnych zwiększa ryzyko krwawień wewnętrznych, zwłaszcza przy równoczesnym przyjmowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Osoby, które zażywają leki rozrzedzające krew przed zastosowaniem złocienia maruny powinny skonsultować się z lekarzem.

Stosowanie złocienia maruny rzadko wywołuje efekty uboczne. Działania niepożądane mają na ogół łagodny przebieg, są odwracalne po zakończeniu stosowania surowca i dotyczą głównie przewodu pokarmowego (ból brzucha, wzdęcia, biegunki, niestrawność, nudności, wymioty). W rzadkich przypadkach obserwowano gorzki smak, utratę smaku, opuchnięcie warg, suchy i bolący język, czy owrzodzenia jamy ustnej. Surowiec może wywołać reakcję alergiczną. Wykazano, że ugrupowanie chemiczne partenolidu wchodzi w reakcję z grupami -SH białek i może przyczyniać się do powstania wyprysku kontaktowego. Odstawienie złocienia maruny po dłuższym stosowaniu może skutkować wystąpieniem objawów, takich jak nerwowość, ból głowy, ból stawów, sztywność, napięcie, zmęczenie i zaburzenia snu.