Leki immunomodulujące i stosowane w chorobach nowotworowych

Nowotwory to obok chorób układu krążenia najczęstsza przyczyna zgonów w Polsce. Liczba chorób nowotworowych stale wzrasta, co często wiąże się z nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi Polaków oraz nagminnym stosowaniem używek (palenie papierosów, częste spożywanie alkoholu). Wśród kobiet dominują nowotwory piersi, płuc i jelita grubego. Do najczęstszych nowotworów rozpoznawanych u mężczyzn należą rak gruczołu krokowego i nowotwór płuc. Zwiększa się również ilość chorób z autoagresji. 

Leki przeciwnowotworowe — jak dzielimy?

Leki cytostatyczne powodują śmierć komórek nowotworowych na skutek zahamowania cyklu komórkowego. Ich aktywność wynika z różnych mechanizmów, dlatego aby zwiększyć szanse wyleczenia praktykuje się zwykle terapie łączone (kilka preparatów jednocześnie).
Leki alkilujące dzieli się umownie na substancje klasyczne (m.in. cyklofosfamid, chlorambucyl, busulfan) oraz analogi platyny (cisplatyna, karboplatyna, oksaliplatyna). Związki alkilujące tworzą wiązania z cząsteczkami niezbędnymi do funkcjonowania komórek nowotworowych np. z ich łańcuchem DNA (tzw. alkilacja). Pochodne nitrozomocznika (streptozocyna, armustyna, lomustyna, fotemustyna, semustyna czy bendamustyna) są używane w farmakologii nowotworów układu nerwowego, ze względu na łatwe przenikanie przez barierę krew - mózg. 
Antymetabolity to substancje przypominające swoją budową związki chemiczne niezbędne w cyklu komórkowym nowotworów. Wbudowują się w chore komórki i przerywają ich cykl życiowy poprzez uniemożliwienie syntezy materiału genetycznego oraz białek. Do tej grupy należą analogi kwasu foliowego (metotreksat, pemetreksed), analogi puryn (fludrabina, kladrybina, klofarabina, nelarabina, tioguanina, merkaptopuryna) oraz analogi pirymidyn (fluorouracyl, cytarabina, azcytydyna, gemcytabina, kapecytabina). 
Inhibitory podziałów komórkowych to cytostatyki zaburzające pracę mikrotubul. Jako substancje przeciwnowotworowe hamujące podziały uszkodzonych komórek wykorzystywane są alkaloidy barwinka różowego Vinca rosea i ich pochodne syntetyczne (winblastyna, winkrystyna, winorelbina, winflunina, windezyna) oraz taksany (paklitaksel, docetaksel i kabazytaksel). Inhibitory topoizomerazy to leki blokujące działanie enzymu topoizomerazy I, biorącej udział w syntezie nici DNA. Najstarszym przedstawicielem grupy jest kamptotecyna, z wykorzystaniem której stworzono półsyntetyczne pochodne o działaniu przeciwnowotworowym (irinotekan, topotekan, 9-nitrokamptotecyna, exatekan, silatekan, lurtotekan). Tenipozyd i etopozyd to pochodne podofilotoksyny, często stosowane w terapii kłykcin kończystych okolic płciowych kobiet i mężczyzn. 
Do grupy antybiotyków przeciwnowotworowych i substancji o strukturze do nich podobnej o szerokim spektrum działania, należą aktynomycyny, antracykliny i bleomycyna. Indukują śmierć komórek nowotworowych poprzez kilka mechanizmów  m.in. na skutek uszkadzania łańcucha DNA, hamowania podziałów komórkowych (inhibicja topoizomerazy II) i wytwarzania wolnych rodników niszczących komórki rakowe. Daunorubicyna, doksorubicyna, epirubicyna, idarubicyna, walrubicyna, aklarubicyna, annamycyna, karminomycyna są przedstawicielami tej grupy. Ograniczeniem stosowania antrakcyklin jest ich wysoka kardiotoksyczność oraz niszczenie szpiku kostnego (mielosupresja).

Leki immunostymulujące i immunosupresyjne

Immunoterapia przeciwnowotworowa polega na próbie aktywacji układu odpornościowego człowieka w kierunku zwalczania komórek nowotworowych (działanie pośrednie) lub bezpośrednim niszczeniu komórek nowotworowych. W tym celu wykorzystywane są m.in. przeciwciała monoklonalne, które reagują z receptorami obecnymi na powierzchni komórek rakowych i są stosowane w leczeniu m.in. nowotworu piersi i raka jelita grubego (transtuzumab, bewacyzumab, cetuksymab). Terapia przeciwciałami monoklonalnym jest kosztowna, co znacznie utrudnia ich praktyczne wykorzystanie w onkologii.
Lekami immunostymulującymi stosowanym w przebiegu terapii nowotworów są m.in.: filgrastym, lengrastym, interferony i pleryksafor. Do grupy tej zalicza się również glatiramer stosowany w leczeniu stwardnienia rozsianego. Leki działające immunosupresyjnie to substancje działające wybiórczo, inhibitory interleukiny, kalcyneuryny oraz TNF-a. Mają one bardzo szerokie spektrum zastosowań (stwardnienie rozsiane, RZS, AZS, toczeń, nowotwory, łuszczyca, zapobieganie odrzucania przeszczepów, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, Covid-19). Substancje lecznicze tej grupy to m.in.: azatiopryna, metotreksat, takrolimus, anakira, etanercept oraz baricytynib.

Leki hormonalne w terapii nowotworów

Hormonoterapia nowotworów jest uzasadniona w przypadku nowotworów, których wzrost stymulują hormony (nowotwory piersi i trzonu macicy u kobiet, rak prostaty u mężczyzn). Stosuje się hormony i ich antagonistów oraz związki o podobnej strukturze. 
Tamoksifen i fulwestrant to antyestrogeny, które wiążą się z receptorami estrogenowymi hamując wzrost komórek rakowych. Do antyandrogenów zaliczamy bikalutamid i flutamid. Kolejną grupą są inhibitory aromatazy (związki blokujące powstawanie estrogenów), wykorzystywane w hormonoterapii raka piersi i jajników (anastrozol, letrozol, eksemestan). 
Do grupy hormonów i ich analogów zaliczamy: estradiol, medroksyprogesteron i megestrol oraz anlogi uwalniające gonadotropinę (goserelina, leuprorelina, tryptorelina) stosowane m.in. w terapii nowotworów gruczołu krokowego.