
Uszak bzowy – właściwości, wygląd, pochodzenie
Grzyb dostarcza wielu istotnych składników odżywczych: polisacharydów, substancji białkowych, a także witamin i minerałów.
Spis treści
- Czy uszak bzowy jest jadalny? Zastosowanie i wskazania
- Uszak bzowy – jak wygląda, skąd pochodzi i na czym rośnie?
- Ucho bzowe – działanie, właściwości zdrowotne, skład
- Uszak bzowy – stosowanie i dawkowanie. Jak przyrządzić?
- Uszak bzowy – interakcje z lekami i ziołami
- Uszak bzowy – skutki uboczne, przedawkowanie
- Suplementy i wyroby medyczne zawierające uszaka bzowego
- Działanie
- Postacie i formy
- Substancje aktywne
- Surowiec
Czy uszak bzowy jest jadalny? Zastosowanie i wskazania
Uszak bzowy Auricularia auricula-judae jest grzybem popularnym głównie w Azji, gdzie ceni się go od lat ze względu na posiadane walory smakowe (wykorzystuje się go bardzo często w daniach kuchni chińskiej, koreańskiej i wietnamskiej) oraz właściwości prozdrowotne.
Grzyb dostarcza wielu istotnych składników odżywczych: polisacharydów, substancji białkowych, a także witamin i minerałów. Uszaka bzowego wykorzystywano w polskim lecznictwie ludowym, choć z pewnością był on mniej popularny niż na Dalekim Wschodzie. Co ciekawe, wysuszone owocniki Auricularia auricula-judae po namoczeniu w wodzie lub w mleku pęcznieją. W takiej galaretowatej postaci przykładano je do oczu w razie zapalenia spojówek lub robiono z nich okłady na podrażnioną i swędzącą skórę. Odwar z grzyba bzowego sporządzony z użyciem mleka polecano osobom z wrzodami żołądka i zaparciami. Z kolei na bolące gardło ordynowano owocniki grzyba nasączone octem.
W świetle współczesnych doniesień wiadomo, że uszak bzowy jest źródłem substancji o działaniu prozdrowotnym, głównie polisacharydów. Grzyb wykazuje wielokierunkowe działanie na organizm: immunostymulujące, wzmacniające mikroflorę jelit, radioprotekcyjne, hipolipemiczne i antynocyceptywne. Zbadano, że polisacharydy uszaka chronią komórki organizmu przed działaniem wolnych rodników m.in. poprzez zwiększanie aktywności enzymów antyoksydacyjnych w ciele człowieka m.in. katalazy i dysmutazy ponadtlenkowej. Wiadomo, że stres oksydacyjny przyczynia się do rozwoju wielu chorób, w tym schorzeń układu sercowo - naczyniowego, chorób neurodegeneracyjnych oraz nowotworów. Suplementacja Auricularia auricula-judae może być więc elementem świadomej profilaktyki tych dolegliwości. W badaniach na zwierzętach udowodniono, że związki czynne grzyba obniżają podwyższony poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL oraz trójglicerydów we krwi. Polisacharydy uszaka bzowego mają działanie hipoglikemiczne, regulowane przez różne szlaki metaboliczne. Auricularia auricula-judae stymuluje rozwój zdrowej mikroflory jelitowej i pomaga zapobiegać dysbiozie drobnoustrojów jelitowych. Egzopolisacharydy grzyba mają właściwości immunostymulujące, wynikające m.in. z promowania uwalniania cytokin pobudzających odpornościową odpowiedź komórkową i/lub humoralną. W przeprowadzonych badaniach in vitro ekstrakt z uszaka bzowego powodował apoptozę komórek nowotworowych raka oskrzelowo-pęcherzykowego i raka żołądka. Grzyb jest źródłem związków o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym i przeciwwirusowym. Potwierdzono jego skuteczność wobec wielu ludzkich patogenów m.in. wobec bakterii Bacillus subtilis, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus i drożdżaków Candida albicans.
Uszak bzowy – jak wygląda, skąd pochodzi i na czym rośnie?
Uszak bzowy Auricularia auricula-judae to gatunek grzyba należący do rodziny uszakowatych Auriculariaceae. Jest zaliczany do tzw. grzybów galaretowatych, ze względu na strukturę swoich owocników. Potocznie określa się go jako ucho bzowe, grzyb bzowy, uszak judaszowy czy judaszowe uszy, co odnosi się z kolei do kształtu owocników przypominających swoim wyglądem małżowinę uszną.
Uszak bzowy jest gatunkiem kosmopolitycznym, który występuje na wszystkich kontynentach za wyjątkiem Antarktydy. Grzyb jest powszechny również w Polsce. Jako nadrzewny gatunek pasożytniczy wyrasta na obumarłych drzewach lub martwych częściach żywych drzew, głównie liściastych. Wyrasta na bzie czarnym, akacji, brzozie, robinii, morwie, klonach i olchach. Występuje gromadnie w lasach, parkach oraz zaroślach, tworząc najczęściej spore kępy. W Azji jest gatunkiem uprawianym na skalę przemysłową, ponieważ stanowi istotny element tamtejszej kuchni.
Powierzchnia zewnętrzna owocników uszaka bzowego ma czerwonawy kolor, który z czasem ciemnieje i staje się czerwonobrązowy lub brązowofioletowy. Owocniki są pokryte od zewnątrz delikatnymi szarymi włoskami tworzącymi srebrzysty meszek. Od strony wewnętrznej owocniki grzyba są szaro brązowe lub białawe za sprawą wytwarzanych zarodników, z cienkimi widocznymi "żyłkami". Młode egzemplarze uszaka bzowego są gładkie i przypominają kielich lub miseczkę, natomiast starsze są nieregularnie pofałdowane na kształt małżowiny ludzkiej. Owocniki mają średnicę od 3 do 12 cm i grubość ok. 3 mm. Uszaki bzowe są galaretowate i mocno przyrośnięte do podłoża. W razie suszy grzyby ciemnieją i twardnieją. Auricularia auricula-judae ma łagodny smak i słabo wyczuwalny zapach.
Ucho bzowe – działanie, właściwości zdrowotne, skład
Skład chemiczny Auricularia auricula-judae nie jest do końca poznany. Wiadomo, że owocniki grzyba dostarczają sporej ilości białka (około 19 gramów/100 gramów suchej masy) i węglowodanów (około 75 gramów/ 100 gramów suchej masy). Uszak bzowy jest źródłem polisacharydów zbudowanych z cząsteczek monocukrów tj. D - glukozy, mannozy, ksylozy, galaktozy, ramnozy, arabinozy i fukozy. Grzyb zawiera związki fenolowe. Z jego owocników wyizolowano m.in. kwas galusowy, kwas p- hydroksybenzoesowy, kwas syryngowy, kwas kawowy, kwas p- kumarowy, kwas cynamonowy, kwas synapinowy, kwas rozmarynowy, wanilinę, katechinę i luteolinę. Uszak bzowy jest źródłem witamin z grupy B, witaminy C, beta- karotenu oraz składników mineralnych (żelaza, cynku, miedzi, sodu, potasu, fosforu, wapnia i magnezu). Ciemna barwa owocników jest warunkowana obecnością barwnika melaniny.
W jednym z doświadczeń oceniano potencjał przeciwdrobnoustrojowy białkowego ekstraktu z uszaka bzowego wobec wybranych patogenów ludzkich tj. Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumoniae oraz drożdżaka Candida albicans. Ciepłe wodne ekstrakty białkowe grzyba okazały się skutecznie hamować rozwój wszystkich analizowanych bakterii i grzybów. Wyniki doświadczenia pokazały, że uszka bzowy w przyszłości może być wykorzystany jako naturalne źródło związków przeciwdrobnoustrojowych. Jest to ważne, w kontekście stale rosnącej oporności bakterii na zwykle stosowane antybiotyki.
Polisacharydy uszaka bzowego wspomagają proces leczenia ran skórnych, co udowodniono doświadczalnie. Okazało się, że wodny ekstrakt pozyskany z grzyba jest bogaty w polisacharydy o masie cząsteczkowej 158 kDa, zbudowanych z monosacharydów takich jak mannoza, galaktoza i glukoza. Związki te wspomagają proces leczenia ran poprzez zwiększenie syntezy kolagenu i zmniejszenie ekspresji E-kadheryny (rodzaj białka występującego na powierzchni komórek nabłonka). Polisacharydy uszka bzowego na poziomie komórkowym wzmacniały namnażanie się fibroblastów (komórek skóry właściwej) i keratynocytów (komórek naskórka) oraz ich migrację. Dodatkowo chroniły komórki skóry przed szkodliwymi rodnikami powstałymi przez ekspozycje na promieniowanie UVB.
Uszak bzowy jest źródłem egzopolisacharydów o właściwościach pobudzających układ odpornościowy. Związki te promowały uwalnianie tlenku azotu NO oraz cytokin (m.in. interleukiny IL-6 i IL-10 , a także czynnika martwicy nowotworówTNF-α) w badaniach in vitro. Co ważne, w badanym zakresie stężeń tj. 50- 200 µg/ml egzopolisacharydy uszaka bzowego nie były toksyczne wobec komórek linii RAW 264.7, czyli mysich makrofagów często wykorzystywanych w badaniach immunologicznych i badaniach dotyczących chorób zakaźnych. Potencjalnie łatwo dostępny uszak bzowy może być więc wykorzystany do produkcji żywności funkcjonalnej o działaniu immunostymulującym.
Związki czynne uszka bzowego warunkują jego działanie hipoglikemizujące. Badania na zwierzętach pokazały znaczący wpływ grzyba na obniżenie poziomu glukozy w osoczu i w moczu, a także wpływ na ograniczenie przyjmowania pokarmu. Podawanie wodnego ekstraktu z polisacharydów Auricularia auricula-judae podnosiło rezerwy glikogenu wątrobowego (rezerwa glukozy w wątrobie) oraz zwiększało tolerancję w teście dootrzewnowego obciążenia glukozą.
Polisacharydy Aurcularia auricula-judae stanowią naturalne antykoagulanty, możliwe do wykorzystania w przemyśle żywności funkcjonalnej. W badaniach in vitro wykazano, że kwaśne związki polisacharydowe uszaka bzowego zawierające glukuronidy mają działanie przeciwzakrzepowe, które wynika z aktywności antykoagulacyjnej zarówno na szlaku endogennym i egzogennym. Choć mechanizm działania przeciwzakrzepowego polisacharydów grzyba nie został do końca poznany, to wiadomo że działanie to polega m.in. na przyspieszeniu reakcji hamowania trombiny przez antytrombinę. Polisacharydy uszaka bzowego przyszłościowo mogą być więc wykorzystane jako alternatywny środek przeciwzakrzepowy i stosowane np. do leczenia zakrzepicy.
Uszak bzowy – stosowanie i dawkowanie. Jak przyrządzić?
W celach leczniczych zbierane są owocniki uszaka bzowego, które można wykorzystać do przygotowania odwaru lub postaci suszonej (w tym celu owocniki należy wysuszyć w temperaturze 35 - 60 stopni Celsjusza).
Dzienna dawka doustna sproszkowanego surowca wynosi od 5 do 15 gramów.
Odwar sporządza się przez zalanie sproszkowanego owocnika grzyba letnią wodą i gotowanie całości na wolnym ogniu przez minimum 30 minut. Po przecedzeniu odwarem można płukać jamę ustną w przypadku krwawiących dziąseł i stanów zapalnych jamy ustnej oraz aplikować na bolące gardło. Odwar nadaje się do przemywania okolic odbytu w razie hemoroidów.
Ze świeżych owocników uszaka bzowego można zrobić nalewkę, zalewając surowiec alkoholem 70% w proporcji 1:5. Zwykle stosuje się łyżeczkę nalewki przed głównymi posiłkami (3 razy w ciągu dnia).
Namoczone w mleku owocniki grzyba można przykładać zewnętrznie na skórę w przypadku występowania wyprysków, drobnych ran i zadrapań.
W aptece są dostępne kapsułki zawierające ekstrakt z uszka bzowego standaryzowany na zawartość polisacharydów. Kapsułki z uszakiem bzowym mają status suplementów diety i są przeznaczone dla osób dorosłych. Ze względu na brak badań nie należy ich stosować w czasie ciąży i karmienia piersią oraz u dzieci i młodzieży. Są polecane dla osób chcących wzmocnić swoją odporność oraz jako produkty wspomagające pracę układu pokarmowego.
Uszak bzowy znany jako grzybki mun lub mung może być również doskonałym uzupełnieniem diety. Można go wykorzystać jako dodatek do zup, jajecznicy i dań azjatyckich.
Uszak bzowy – interakcje z lekami i ziołami
Uszak bzowy ma działanie stymulujące na układ odpornościowy. Z uwagi na tę aktywność nie należy go suplementować w przypadku przyjmowania leków immunosupresyjnych, które są zalecane m.in. po przeszczepach narządów. Do leków immunosupresyjnych zaliczamy m.in. glikokortykosteroidy, przeciwciała monoklonalne, inhibitory kinazy serynowo-treoninowej, inhibitory kalcyneuryny i leki cytostatyczne.
Grzyb zawiera związki o właściwościach hamujących agregację płytek krwi, dlatego nie należy go stosować w razie kuracji lekami przeciwpłytkowymi i/lub przeciwzakrzepowymi. Takie połączenie daje efekt synergistyczny i grozi wystąpieniem krwawień. Do tych leków należy m.in. kwas acetylosalicylowy, tiklopidyna, klopidogrel, tikagrelor, prasugrel, acenokumarol, warfaryna, inhibitory czynnika Xa: rywaroksaban, apiksaban, edoksaban, heparyna i heparyny drobnocząsteczkowe.
Uszak bzowy może zmniejszać poziom glukozy we krwi. Należy mieć to na uwadze podczas przyjmowania leków przeciwcukrzycowych.
Uszak bzowy – skutki uboczne, przedawkowanie
Uszak bzowy jest grzybem jadalnym, wykorzystywanym w celach kulinarnych głównie w kuchni azjatyckiej. Możliwe działania niepożądane po jego spożyciu obejmują przede wszystkim dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (bóle brzucha, wzdęcia, nudności i wymioty).
Suplementy i wyroby medyczne zawierające uszaka bzowego
Działanie
- immunostymulujące (zwiększa odporność)
- wspomaga leczenie hemoroidów (żylaków odbytu)
- przeciwagregacyjne (przeciwpłytkowe, zmniejsza agregację płytek krwi)
- przeciwalergiczne (łagodzi objawy alergii)
- przeciwbakteryjne
- przeciwcukrzycowe (hipoglikemizujące; zmniejsza stężenie glukozy we krwi)
- przeciwpasożytnicze i przeciwrobacze
- przeciwutleniające (antyoksydacyjne)
- przeciwwirusowe
- przeciwzapalne
- immunostymulujące
- przeciwnowotworowe
- detoksykujące
- przeciwbólowe
- antynocyceptywne
- hipolipemiczne
- przeciwwrzodowe
- radioprotekcyjne
Postacie i formy
- susz
- odwar
- nalewka
- wyciąg
- kapsułka
Substancje aktywne
- adenozyna
- beta-karoten
- kwas askorbinowy
- kwas rozmarynowy
- luteolina
- polisacharydy
- związki mineralne
- Kwas kawowy
- Aminokwasy
- kwas galusowy
- związki fenolowe
- kwas syryngowy
- kwas hydroksybenzoesowy
- witaminy z grupy B
- β-glukany
- ergosterol
- kwas cynamonowy
- katechina
- melanina
- kwas p-kumarowy
- likopen
- kwas synapinowy
Surowiec
- owocnik