Zapalenie spojówek u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie spojówek u dzieci może mieć kilka przyczyn. Przeważnie ma ono podłoże bakteryjne, rzadziej wirusowe, dość często występuje także alergiczne zapalenie spojówek. Objawy, które się wówczas pojawiają to przede wszystkim świąd oczu, przekrwienie spojówek, obrzęk powiek oraz śluzowa lub ropna wydzielina sklejająca rzęsy. Leczenie zapalenia spojówek u pacjentów pediatrycznych jest uzależnione od czynnika, który go wywołał i może trwać od 5 dni do nawet kilku tygodni.

Zapalenie spojówek u dzieci – przyczyny 

Zapalenie spojówek to stan zapalny błony śluzowej wewnętrznej powieki oka i błony śluzowej pokrywającej gałkę oczną, w warunkach prawidłowych nawilżaną łzami i wydzieliną gruczołów tarczkowych. 

Zapalenie spojówek niezakaźne

Zapalenie spojówek proste występuje w odpowiedzi na różne substancje chemiczne (zawarte np. w kosmetykach), fizyczne (promieniowanie UV, wiatr, pyły, wrastające rzęsy, ciało obce – np. szkła kontaktowe), w przebiegu wad wzroku, a także przy utrudnionym odpływie filmu łzowego przy zapaleniu błony śluzowej nosa, zatok, niedrożności kanalików łzowych. Stan zapalny może występować w przebiegu alergii wziewnej (alergeny lotne, jak pyłki roślin, zarodniki pleśni, alergeny sierści zwierząt, kurz domowy) – objawy występują wówczas całorocznie lub sezonowo, w zależności od występowania alergenu w powietrzu. Zapalenie może także występować w odpowiedzi alergicznej na miejscowo stosowane środki (antybiotyki i inne leki do oczu, substancje w kosmetykach). 

Zaburzenia związane z filmem łzowym prowadzą do wystąpienia zespołu suchego oka, który wbrew swojej nazwie może objawiać się nadmiernym łzawieniem. Czynniki go wywołujące to: zaburzenia wydzielania łez, nadmierne parowanie łez (zaburzenia funkcji powiek, rzadkie mruganie, dysfunkcja gruczołów tarczkowych, suche powietrze, klimatyzacja). Warto wspomnieć, że w trakcie korzystania z urządzeń elektronicznych, oprócz stałego narażenia na światło, dochodzi także do rzadszego mrugania, co sprzyja wysychaniu gałki ocznej i prowadzi do zapalenia spojówek. 

Zapalenie spojówek w przebiegu innych schorzeń

Nawrotowe zapalenia spojówek występują w przebiegu chorób reumatologicznych (zespół Reitera, spondyloartropatie, toczeń układowy, zespół Sjogrena, twardzina, zapalenie skórno-mięśniowe), chorobie Leśniowskiego-Crohna, zaburzeniach tarczycy. W zespole oczno-węzłowym, w przebiegu choroby kociego pazura, tularemii, gruźlicy, mononukleozy, kiły obserwuje się ziarninujące zapalenie spojówek i powiększenie węzłów chłonnych po tej samej stronie. 

Do rzadkich chorób należy atopowe zapalenie spojówek w przebiegu AZS, głównie dotyczy ono nastoletnich chłopców, a jego objawy występują całorocznie, z nasileniem w sezonie zimowym. Schorzenie ma ciężki przebieg, może dochodzić do przerostu brodawek, tworzenia się blizn, częstych nadkażeń gronkowcem. 

Zapalenie spojówek u dzieci – objawy 

Wirusowe zapalenie spojówek u dzieci 

Wirusowe zapalenie spojówek u dzieci najczęściej wywołane jest przez adenowirusy, wirusa opryszczki HSV, wirusa półpaśca (w przypadku dwóch ostatnich mogą być obecne pęcherzyki z surowiczą wydzieliną w okolicy oka).

Mogą występować także: grudkowanie spojówek, obrzęk powiek i powiększenie węzłów chłonnych podżuchwowych i przyusznych. Objawy często pojawiają się asymetrycznie – najpierw zajęte jest jedno oko, a ze względu na dużą zakaźność, po kilku dniach infekcja przenosi się do drugiego oka.

Objawy wirusowego zapalenia spojówek u dzieci trwają dłużej niż w przypadku infekcji bakteryjnej – nawet do 3 tygodni. W wywiadzie choroba poprzedzona jest często infekcją górnych dróg oddechowych. Zapalenie spojówek z reguły towarzyszy typowym chorobom wieku dziecięcego – mononukleozie, odrze, różyczce, grypie, śwince, ospie wietrznej. Warto także pamiętać o chorobie Kawasaki, gdzie zapalenie spojówek przebiega bez wydzieliny ropnej. Jako powikłanie mogą wystąpić nacieki w rogówce, co wiąże się z pogorszeniem widzenia.

Bakteryjne zapalenie spojówek u dzieci 

Dziecko odczuwa świąd, pieczenie, uczucie ciała obcego. W przypadku etiologii paciorkowcowej można zaobserwować tzw. błony prawdziwe. Infekcja trwa zazwyczaj 5–7 dni, oprócz wcześniej wymienionych paciorkowców często wywołana jest przez gronkowce, rzadko H. influenzae (ze względu na ogólne szczepienia) czy Moraxellę. 

Alergiczne zapalenie spojówek u dzieci

W przypadku alergicznego zapalenia spojówek wiodącym objawem jest świąd oczu i obfite łzawienie. Poza tym można stwierdzić inne typowe symptomy zapalenia, zazwyczaj współwystępuje też zapalenie błony śluzowej nosa. Cięższą postacią jest wiosenne alergiczne zapalenie spojówek, występujące raczej w rejonach tropikalnych, cechuje się obecnością śluzowej wydzieliny z opadnięciem powiek, olbrzymiobrodawkowym zapaleniem, prowadzi ono do uszkodzenia rogówki. 

Zapalenie spojówek u noworodków – przyczyny i objawy 

U dzieci rzadko mamy do czynienia z zakażeniami Neisseria gonorrhoeae (dwoinka rzeżączki) czy Chlamydią, ponieważ są one przenoszone drogą płciową. W przypadku noworodków istnieje jednak ryzyko przeniesienia infekcji od matki w trakcie porodu naturalnego. W przypadku rzeżączki objawy zazwyczaj pojawiają się po około 2–4 dniach po narodzinach, charakterystyczna jest obfita, tryskająca wydzielina, zakażenie może penetrować do wnętrza gałki ocznej. Jako profilaktykę tej infekcji u każdego noworodka stosuje się zabieg Credego – dziecko ma zakrapiane oczy roztworem azotanu srebra (sam roztwór jako czynnik drażniący może przejściowo wywołać łagodne zapalenie spojówek, ustępujące samoistnie po 1–2 dniach). Chlamydiowe zapalenie spojówek występuje natomiast około 5–12 dni po porodzie, może prowadzić do zapalenia płuc czy ucha. 

W przypadku noworodków częstym problemem jest niedrożność kanalika łzowego, prowadzi to do utrudnionego odpływu łez, co wiąże się z większym ryzykiem nadkażenia bakteryjnego. Przy ucisku okolicy woreczka łzowego można zaobserwować wydobywanie się z punktów łzowych w wewnętrznym kąciku oka treści ropnej. 

Zapalenie spojówek u dzieci – leczenie 

1. Wirusowe zapalenie spojówek – w przypadku półpaśca podaje się acyklowir dożylnie oraz w maści ocznej, a w przypadku opryszczki – acyklowir w maści lub gancyklowir w żelu. Stosuje się także leczenie przeciwzapalne sterydami, pod kontrolą lekarza. 
2. Bakteryjne zapalenie spojówek – miejscowo stosuje się antybiotyki (krem, maść, krople) o szerokim spektrum działania, przez 5–7 dni. Są to najczęściej aminoglikozydy (tobramycyna, biodacyna, gentamycyna) i fluorochinolony (lewofloksacyna lub moksyfloksacyna). Większość zakażeń bakteryjnych ma charakter samoograniczający się. Czasem infekcja wymaga zastosowania antybiotyku ogólnoustrojowo, np. w przypadku H. influenza podaje się amoksycylinę, w razie rzeżączki – cefuroksym lub benzylpenicylinę, a chlamydii – erytromycynę lub tetracykliny (powyżej 8. roku życia), a miejscowo lekiem z wyboru jest azytromycyna. 
3. Alergiczne zapalenie spojówek – podstawą leczenia jest wyeliminowanie czynnika alergizującego. W przypadku alergenów wziewnych/lotnych należy pamiętać o unikaniu długotrwałego przebywania na zewnątrz w okresie pyleń, zmianie ubrania po powrocie z dworu, codziennym prysznicu, łącznie z umyciem głowy, częstej zmianie pościeli (co 7 dni), zamykaniu okien w trakcie jazdy samochodem, unikaniu wietrzenia pokoju i suszenia prania na zewnątrz w okresie pyleń. Istotne jest stosowanie filtrów powietrza w domu, a w przypadku alergii na pleśnie, nie zaleca się posiadania w domu kwiatów doniczkowych.

Ulgę przynieść mogą również zimne okłady na powieki oraz krople nawilżające z kwasem hialuronowym. Wskazane są leki przeciwhistaminowe – stosowane miejscowo działają szybciej niż doustne, w kroplach dostępne są np.: ketotifen >2 r.ż., azelastyna >4 r.ż., emedastyna >3 r.ż., epinastyna >12 r.ż. Lekiem o podwójnym działaniu jest olopatadyna (>3 r.ż.), która działa przeciwhistaminowo, zmniejszając świąd, a także profilaktycznie, stabilizując komórki tuczne. Z doustnych leków przeciwhistaminowych można stosować ketotifen – >6 m.ż., cetyryzynę >2 r.ż., bilastynę >6 r.ż., a jeśli współistnieje alergiczny nieżyt nosa: rupatadynę, desloratadynę, lewocetyryzynę. W przypadku nieustępowania objawów czasem lekarz decyduje o krótkotrwałym włączeniu sterydów miejscowych, mogą one jednak zwiększać ciśnienie w gałce ocznej, dlatego są przeciwwskazane w jaskrze oraz powodować zaćmę. 

Zapalenie spojówek u dzieci – zapobieganie

W zapobieganiu zapaleniu spojówek u dzieci istotne jest unikanie czynników wpływających negatywnie na nawilżenie gałki ocznej, tj. klimatyzacji, promieniowania UV, silnego wiatru, pyłów, dymu tytoniowego, przewlekłego korzystania z komputera itp. Ważne są również: dbanie o odpowiednią wilgotność w pomieszczeniu, dieta bogata w kwasy omega-3, stosowanie kropli nawilżających bez konserwantów, z środkami osmoprotekcyjnymi (trehaloza, L-karnityna, erytrytol, betaina), odpowiednia higiena powiek.