Nagietek lekarski — ukojenie dla skóry

Nagietek lekarski jest rośliną niezwykle popularną we współczesnym lecznictwie. Maści i preparaty nagietkowe przeznaczone do stosowania zewnętrznego znalazły zastosowanie w łagodzeniu stanów zapalnych oraz miejscowych podrażnień skóry. Wyciągi z nagietka są również skuteczne w zmniejszaniu stanów zapalnych błon śluzowych narządów płciowych, jamy ustnej i gardła. Dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym okłady z nagietka można stosować w łagodzeniu stanów zapalnych spojówek.

Wyciąg z kwiatów nagietka może być stosowany doustnie. Nagietek lekarski przynosi ulgę w stanach zapalnych błony śluzowej żołądka, jelit i dróg żółciowych. Substancje czynne obecne w kwiatach nagietka działają również przeciwwirusowo oraz przeciwnicieniowo. Badania wykazały, że ekstrakty z nagietka lekarskiego są w pewnym stopniu zdolne do krótkotrwałego zahamowania aktywności wirusa HIV. W ostatnich latach badane były również przeciwnowotworowe właściwości nagietka, ponieważ wyciągi z jego kwiatów były już wcześniej stosowane pomocniczo w niektórych nowotworach układu pokarmowego. Należy jednak zawsze pamiętać, że proces leczenia każdej choroby nowotworowej powinien być całkowicie pod kontrolą lekarza, a zioła mogą pełnić jedynie rolę wspierającą podstawową terapię.

Dawniej okłady z maści lub naparu nagietkowego stosowano również na mniej groźne oparzenia i odmrożenia. Nagietek często występował w wierzeniach ludowych mieszkańców Europy Środkowej. W średniowieczu wierzono, że kwiaty nagietka mogły odpędzać złe duchy i zapewniać spokojny i mocny sen. Mówiło się również, że kwiat nagietka potrafi w pewien sposób prognozować pogodę w ciągu dnia. Zgodnie z przesądem jeśli kwiatostany nagietka były szeroko rozchylone, pogoda miała być słoneczna. Zwinięte koszyczki kwiatowe miały zwiastować pogorszenie pogody i ryzyko opadów.

Nagietek lekarski (łac. Calendula officinalis, ang. Marigold) jest drobną rośliną jednoroczną występującą dziko w rejonie basenu Morza Śródziemnego i na Wyspach Kanaryjskich. Uprawy nagietka w Europie Środkowej rozpoczęły się w XII wieku, wtedy też odnotowano początek popularności kwiatów nagietka w lecznictwie. Łacińska nazwa nagietka pochodzi prawdopodobnie od słowa calendae oznaczającego dosłownie pierwszy dzień miesiąca, co może mieć związek ze specyficznym momentem rozwinięcia się pierwszych kwiatów.

Najbardziej charakterystyczną częścią nagietka lekarskiego są jego pomarańczowe kwiatostany. Wielkość i intensywność koloru kwiatostanów zależy od jakości gleby, na której uprawiana jest roślina. Łodyga nagietka może być lekko rozgałęziona i łamliwa. Kwiatostany występują szczytowo i składają się z występujących zewnętrznie kwiatów języczkowatych i osadzonych wewnątrz drobnych kwiatów rurkowatych. Dolne liście nagietka są łopatkowate, z kolei górne przybierają wydłużony, lancetowaty kształt. Cała roślina jest pokryta lepkimi włoskami odpowiedzialnymi za charakterystyczny nagietkowy zapach.

Surowcem farmaceutycznym jest kwiat nagietka – Calendulae flos. Wysuszone w 40 stopniach Celsjusza kwiaty mają słaby, ale rozpoznawalny zapach i intensywnie pomarańczowy kolor.

W wyciągach z nagietka lekarskiego główną grupą substancji czynnych jest mieszanina saponozydów triterpenowych nazywanych kalendulozydami. Poza nimi w składzie surowca wyodrębniono również flawonoidy, frakcję olejku eterycznego, karotenoidy, poliacetyleny oraz triterpeny. Do innych związków występujących w wyciągach z nagietka należą glikozydy i glukuronozydy kwasu oleanowego. Surowiec zawiera również mniej znane alkohole triterpenowe, takie jak faradiol, heliantriol i arnidiol.

Preparaty zawierające wyciągi z nagietka lekarskiego działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwrzęsistkowo. Substancje czynne występujące w kwiatach nagietka ograniczają przepuszczalność naczyń krwionośnych oraz przyspieszają proces gojenia ran. Nagietek stosowany wewnętrznie działa lekko rozkurczowo i żółciopędnie. Ponadto wyciągi i napary z nagietka dzięki zawartości glikozydów i glukuronozydów kwasu oleanowego lekko obniżają poziom glukozy we krwi, działają przeciwwirusowo oraz obniżają poziom lipidów w osoczu. Podczas badania właściwości przeciwwirusowych nagietka lekarskiego odkryto, że wyciągi z kwiatów mają zdolność do hamowania odwrotnej transkryptazy wirusa HIV – enzymu związanego z jego aktywnością oraz zmiennością genetyczną.

Współczesne badania nad aktywnością farmakologiczną wyciągów z kwiatów nagietka skupiają się nad sprawdzeniem ich potencjału immunomodulującego i przeciwnowotworowego. Niektóre z badań potwierdzają, że za właściwości przeciwnowotworowe odpowiadają glikozydy kwasu oleanowego, które mogą uszkadzać błony cytoplazmatyczne komórek rakowych.

Wyciągi z kwiatów nagietka lekarskiego znajdziemy w składzie wielu kosmetyków oraz preparatów kosmetycznych do zastosowania zewnętrznego. W medycynie współczesnej wykorzystuje się głównie wyciągi olejowe oraz alkoholowe.

Maści i wyciągi nagietkowe należy zwykle stosować na zmienione chorobowo miejsca przynajmniej dwa razy dziennie.
W obrocie istnieje również nalewka nagietkowa, która po wcześniejszym rozcieńczeniu może posłużyć jako środek do okładów oraz preparat do płukania gardła.
Preparaty kosmetyczne i suplementy diety zawierające wyciągi z nagietka powinny być zawsze stosowane zgodnie ze wskazaniami producenta. Kosmetyki nagietkowe zwykle stosuje się kilka razy dziennie.

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby z kwiatów nagietka lekarskiego przygotować napar. Niewielką ilość surowca należy zalać gorącą wodą i zaparzać pod przykryciem przez 15 minut. Tak przyrządzony napar może posłużyć do przemywania zmienionej chorobowo skóry, a także do stosowania wewnętrznego. Ostudzony napar można pić kilka razy dziennie w niewielkich ilościach.

Ze względu na przynależność nagietka do rodziny astrowatych wyciągi nagietkowe mogą być odpowiedzialne za wystąpienie reakcji uczuleniowych, objawiających się przede wszystkim wysypką, swędzeniem, obrzękiem tkanek lub lekkim zaczerwienieniem.