Dekstrometorfan, Dextromethorphanum - Zastosowanie, działanie, opis

Podstawowe informacje o dekstrometorfanie

Rok wprowadzenia na rynek
1959
Substancje aktywne
bromowodorek dekstrometorfanu, dekstrometorfan
Działanie dekstrometorfanu
przeciwkaszlowe
Postacie dekstrometorfanu
granulat, granulat do przygotowania roztworu doustnego, kapsułki, kapsułki miękkie, kapsułki twarde, syrop, tabletki, tabletki powlekane
Układy narządowe
układ oddechowy
Specjalności medyczne
Alergologia, Choroby płuc, Choroby wewnętrzne, Medycyna rodzinna, Otolaryngologia, Pulmonologia
Rys historyczny dekstrometorfanu

Dekstrometorfan został zaaprobowany przez Agencję Żywności i Leków (FDA, USA) w 1959 roku jako lek przeciwkaszlowy i dopuściła go do obrotu na rynek farmaceutyczny. Lek ten został wprowadzony jako zamiennik wcześniej stosowanej kodeiny, która zwykła być stosowana w celach odurzających, oraz powodowała uzależnienie fizyczne. W roku 1973 dekstrometorfan został wycofany z obrotu, ponieważ wzrosło zainteresowanie lekiem w celach tzw. rekreacyjnych. Został przywrócony do sprzedaży – wówczas nie było zamienników o takim samej sile działania. Obecnie dekstrometorfan jest dopuszczony do obrotu w ponad sześćdziesięciu krajach w różnych postaciach, jako preparat złożony lub prosty. 

Wzór sumaryczny dekstrometorfanu

C18H25NO

Spis treści

Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające dekstrometorfan

Wskazania do stosowania dekstrometorfanu

Głównym wskazaniem do stosowania dekstrometorfanu jest hamowanie tak zwanego "suchego" kaszlu, nieproduktywnego, podczas leczenia przeziębienia lub alergii, kaszlu spowodowanego substancjami drażniącymi oraz przy kaszlu opłucnowym występującym przy urazach klatki piersiowej. Działając na ośrodek kaszlu znajdujący się w rdzeniu przedłużonym,  podnosi próg dla odruchu kaszlu, nie wpływając na ruch rzęsek w układzie oddechowym.

Na rynku farmaceutycznym znajduje się wiele preparatów OTC złożonych z dekstrometorfanem, które zwykle stosowane są w celu łagodzenia objawów przeziębienia. Są to najczęściej połączenia dekstrometorfanu z: 

  • paracetamolem, pseudoefedryną, witaminą C;
  • prometazyną działającą uspokajająco, wyciszająco i ułatwiającą zasypianie;
  • z wyciągami roślinnymi: napotnie działającą lipą, uspokajającą melisą oraz łagodzącym podrażnienia górnych dróg oddechowych spowodowanych przez kaszel koprem włoskim.

Również zarejestrowane są preparaty z dekstrometorfanem na receptę. Są to leki dla młodszych dzieci, dla których dawki dobierane są ze szczególną ostrożnością. 

Dawkowanie dekstrometorfanu

Dekstrometorfan może być stosowany zarówno u dzieci od 2 roku życia, w postaci leku dostosowanej do wieku – najczęściej jest to syrop, oraz u osób dorosłych. U dzieci od 2 – 6 roku życia stosuje się nie więcej niż 30 mg bromowodorku dekstrometorfanu na dobę. Dzieci w grupie wiekowej 6 – 12 lat - na dobę nie powinny przyjąć więcej niż 60 mg substancji czynnej na dobę. Dzieci powyżej 12 roku życia oraz dorośli mogą przyjąć podczas całej doby nie więcej niż 120 mg dekstrometorfanu. 

Jeśli objawy utrzymują się dłużej, podczas kuracji dekstrometorfanem, należy fakt ten skonsultować z lekarzem lub farmaceutą, bez względu na wiek chorego. 

Brak badań dotyczących stosowania leku u małych dzieci poniżej 2 roku życia i niemowląt, stąd też nie należy im podawać preparatów z dekstrometorfanem.

Przeciwskazania do stosowania dekstrometorfanu

Przeciwwskazaniem do stosowania dekstrometorfanu jest nadwrażliwość na substancję czynną. W przypadku wystąpienia niewydolności oddechowej lub domniemania pojawienia się jej, lek nie powinien być podawany choremu. Również inne schorzenia układu oddechowego jak: astma oskrzelowa, przewlekły kaszel, rozedma płuc, przewlekłe zapalenia oskrzeli, wykluczają zastosowanie dekstrometorfanu.

Osoby poniżej 2 roku życia oraz kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny nie zażywać leku.

Także niewydolność wątroby dyskwalifikuje chorego do terapii dekstrometorfanem.

Osoby z produktywnym kaszlem, z odkrztuszaniem zalegającej wydzieliny nie powinny stosować leku hamującego odruch kaszlu. 

Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania dekstrometorfanu

Bardzo ważnym aspektem jest poprawna analiza kliniczna pacjenta z uporczywym kaszlem. Kaszel produktywny, z charakterystycznym odkrztuszaniem wydzieliny  jest typowym odruchem ochronnym układu oddechowego i nie powinno się go tłumić. Zalegająca wydzielina jest doskonałym środowiskiem do rozwoju bakterii, a co prowadzi do pogorszenia stanu chorego. Jeśli kaszel trwa nadal, pomimo podjętej kuracji, należy ponownie ocenić stan chorego, ustalić przyczynę, rodzaj kaszlu i podjąć właściwe leczenie. Nie należy łączyć leków mukolitycznych oraz wykrztuśnych z dekstrometorfanem ze względu na antagonistyczne efekty działania tych leków. 

Z uwagą i ostrożnością stosować dekstrometorfan u młodzieży, osób młodych oraz u pacjentów dorosłych, u których w wywiadzie pojawiły się incydenty nadużywania substancji psychoaktywnych. Według ekspertów WHO do spraw Zależności Lekowych, dekstrometorfan wykazuje działanie uzależniające, choć w dawkach znacznie przewyższających te zalecane w celu tłumienia kaszlu.

Podczas terapii dekstrometorfanem nie stosować preparatów z alkoholem, ponieważ połączenie obydwu może nasilać działanie 

Dekstrometorfan metabolizowany jest głównie przez cytochrom CYP2D6, którego aktywność, uwarunkowana genetycznie, u około 10% populacji ludzkiej wykazuje słabe działanie. U tej szczególnej grupy ludzi zauważono podczas stosowania dekstrometorfanu jego długotrwałe skutki działania. Stąd też zwraca się szczególną uwagę i ostrożność podczas kuracji tym lekiem u wspomnianej grupy lub u osób, które stosują równocześnie leki będące inhibitorami cytochromu CYP2D6, czyli na przykład: amitryptylinę, kwas walproinowy, lansoprazol, risperidon, haloperidol, amiodaron, paroksetynę.

Zespół serotoninergiczny jest kolejnym ważnym, zagrażającym aspektem, który może pojawić się podczas równoczesnego stosowania dekstrometorfanu oraz leków osłabiających metabolizm serotoniny (np. inhibitory MAO), leków selektywnie hamujących wychwyt zwrotny serotoniny (SSRI) oraz inhibitorów CYP2D6. Jeśli zauważono objawy zespołu serotoninowego, takie jak: zaburzenia nerwowo-mięśniowe, tj. ruchy miokloniczne, sztywność mięśniowa, drżenia, objawy ze strony układu sercowo – naczyniowego, jak: nadciśnienie tętnicze, tachykardia, jak również omamy, niestabilność emocjonalna, podwyższona temperatura ciała, dreszcze, nadmierna potliwość czy wymioty i biegunka, należy od razu odstawić lek przeciwkaszlowy i monitorować stan kliniczny pacjenta.

Dekstrometorfan powoduje wyrzut z komórek tucznych, zwanych mastocytami, histaminy. Szlak ten przyczynia się do pojawienia się reakcji alergicznych, takich jak swędzenie ciała, zaczerwienienie, a także wzrost temperatury. Należy zachować szczególną ostrożność u osób, u których te reakcje są nasilone.

Przeciwwskazania dekstrometorfanu do łączenia z innymi substancjami czynnymi

Nie można łączyć dekstrometofranu z lekami wykrztuśnymi oraz rozrzedzającymi zalegającą w drzewie oskrzelowym wydzielinę, jak np: bromheksyną, ambroksolem, mesną, karbocysteiną, ponieważ lek zahamowuje oczyszczenie się górnych dróg oddechowych, tłumiąc odruch kaszlu. 

Nie należy łączyć dekstrometorfanu z inhibitorami MAO, oraz w ciągu 14 dni od zakończenia stosowania tych leków. Równoczesne stosowanie wspomnianych wyżej substancji czynnych może objawiać się: zawrotami głowy, zapaścią, pobudzeniem, nudnościami, omamami, śpiączką, wysoką gorączką oraz podwyższonym ciśnieniem tętniczym.

Interakcje dekstrometorfanu z innymi substancjami czynnymi

Równoczesne stosowanie może powodować zwiększenie ryzyka pojawienia się zespołu serotoninowego, czasami zagrażającego życiu.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Amiodaron (Amiodarone) leki przeciwarytmiczne - klasa III
Amitryptylina (Amitriptyline) TLPD - trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
Citalopram (Citalopram) SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
Fluoksetyna (Fluoxetine) SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
Kwas walproinowy (Valproic acid) inne leki przeciwpadaczkowe
Linezolid (Linezolid) inne leki przeciwbakteryjne
Moklobemid (Moclobemide) IMAO - inhibitory monoaminooksydazy
Paroksetyna (Paroxetine) SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny
Terbinafina (Terbinafine) inne substancje przeciwgrzybicze
Haloperidol (Haloperidol) neuroleptyki klasyczne - pochodne butyrofenonu
Stosowanie równoczesne pochodnych morfinowych oraz dekstrometorfanu powoduje pojawienie się synergizmu potęgującego działania niepożądane, co może doprowadzić nawet do porażenia ośrodka oddechowego, szczególnie u osób w podeszłym wieku.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Buprenorfina (Buprenorphine) substancje o działaniu agonistyczno-antagonistycznym na receptory opioidowe
Kodeina (Codeine) agoniści receptora opioidowego
Morfina (Morphine) agoniści receptora opioidowego
Oksykodon (Oxycodone) agoniści receptora opioidowego
Antagonizm działania leków w stosunku do działania dekstrometorfanu wyklucza równoczesne stosowanie leku.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Acetylocysteina (Acetylcysteine) mukolityki o zróżnicowanym mechanizmie działania
Ambroksol (Ambroxol) mukolityki o zróżnicowanym mechanizmie działania
Karbocysteina (Carbocisteine) mukolityki o zróżnicowanym mechanizmie działania
Mesna (Mesna (mercaptoethanesulfonic acid; coenzyme m)) VARIA / INNE
Bromoheksyna (Bromhexine) mukolityki o zróżnicowanym mechanizmie działania
Równoczesne stosowanie z dekstrometorfanem powoduje nadmierna senność, zmęczenie w ciągu dnia, trudność skoncentrowania się oraz osłabienie.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Zolpidem (Zolpidem) niebenzodiazepinowe leki nasenne
Możliwe pojawienie się nasilonych działań niepożądanych ze strony układu nerwowego, przy równoczesnym stosowaniu leków z deskstrometorfanem.
Substancja czynna: Grupa farmakoterapeutyczna:
Cetyryzyna (Cetirizine) antagoniści receptorów histaminowych H1 bez działania ośrodkowego
Desloratadyna (Desloratadine) antagoniści receptorów histaminowych H1 bez działania ośrodkowego

Interakcje dekstrometorfanu z pożywieniem

Jedzenie nie wpływa  na wchłanianie dekstrometorfanu, stąd też można go zażywać bez względu na posiłek.

Interakcje dekstrometorfanu z alkoholem

Podczas terapii dekstrometorfanem nie należy spożywać naopjów alkoholowych, ponieważ lek nasila hamujące działanie alkoholu na ośrodkowy układ nerwowy.

Wpływ dekstrometorfanu na prowadzenie pojazdów

Ze względu na możliwość wywołania senności przez dekstrometorfan, zaleca się zachowanie ostrożności podczas obsługi pojazdów mechanicznych.

Wpływ dekstrometorfanu na ciążę

Brak badań dotyczących wpływu działania dekstrometorfanu na ciążę i rozwijające się dziecko. Preparat leczniczy może być stosowany tylko po konsultacji z lekarzem. Należy dokładnie rozważyć, czy korzyści dla kobiety płynące z terapii przeważają nad potencjalnym zagrożeniem dla dziecka.

Wpływ dekstrometorfanu na laktację

Brak badań dotyczących przenikalności dekstrometorfanu do mleka kobiecego, dlatego zaleca się nie stosować leku w okresie karmienia piersią.

Skutki uboczne

senność
zawroty głowy
dystonia
obrzęk naczynioruchowy
omamy
pokrzywka
reakcje skórne
skurcz oskrzeli
splątanie
wysypka
zmęczenie
oczopląs
reakcja anafilaktyczna, w tym obrzęk alergiczny i obrzęk naczynioruchowy

Działania niepożądane zostały podzielone ze względu na częstotliwość występowania u pacjentów. (Klasyfikacja MdDRA)

Bardzo często
(≥1/10)
Często
(≥1/100 do <1/10)
Niezbyt często
(≥1/1000 do <1/100)
Rzadko
(≥1/10 000 do < 1/1000)
Bardzo rzadko
(<1/10 000)
Częstość nieznana
Nie można ocenić na podstawie dostępnych danych

Objawy przedawkowania dekstrometorfanu

Do objawów przedawkowania dekstrometorfanu zalicza się: zaburzenie świadomości, dezorientacja, pobudzenie. Występują również inne neurologiczne zaburzenia jak: zawroty głowy, senność, uczucie pustki, niewyraźna mowa, oczopląs. Odnotowano też objawy psychotyczne jak omamy i stan splątania. Zażycie dawek toksycznych może doprowadzić do depresji układu oddechowego.

Mechanizm działania dekstrometorfanu

Mechanizm działania dekstrometorfanu jest skomplikowany i wielokierunkowy. Lek ten pobudza liczne ośrodki nerwowe:

  • blokuje wychwyt dopaminy poprzez antagonistyczne działanie względem receptora NMDA;
  • blokuje otwarty kanał NMDA przy wyższych dawkach;
  • blokuje wychwyt zwrotny serotoniny;
  • wywiera działanie agonistyczne względem receptorów sigma oraz receptora nikotynowego α3/β4. 

Działanie przeciwkaszlowe stało się obiektem licznych badań. Pomimo tego, że lek jest izomerem typowego opioidu typu morfinowego, izomerem leworfanolu, nie wykazuje powinowactwa do receptora opioidowego w mózgu i pozbawiony jest większości działań opioidów.

Ponadto, dekstrometorfan powoduje wyrzut z komórek tucznych, zwanych mastocytami, histaminy. Szlak ten przyczynia się do pojawienia się reakcji alergicznych, takich jak swędzenie ciała, zaczerwienienie, a także wzrost temperatury. 

Wchłanianie dekstrometorfanu

Dekstrometorfan, po podaniu doustnym, bardzo dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Podany w postaci syropu, osiąga maksymalne stężenie w  surowicy, ciągu dwóch godzin od podania, a w postaci kapsułek – po około 2,5 godziny. 

Dystrybucja dekstrometorfanu

Objętość dystrybucji dekstrometorfanu wynosi 5 – 6,7 l / kg. Lek ma okres półtrwania 3 – 30 godzin. Wiąże się z białkami surowicy w 60 – 70 %.  

Metabolizm dekstrometorfanu

Dekstrometorfan, po podaniu doustnym, dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i metabolizowany jest w wątrobie. Substancja ta ulega efektowi pierwszego przejścia, czyli podlega szeregowi reakcji metabolicznych, wskutek których powstaje właściwa cząsteczka, która trafia do krwioobiegu, odpowiedzialna za działanie terapeutyczne. 

Dekstrometorfan metabolizowany jest przy udziale dwóch enzymów: 

  • CYP2D6 – O-demetylacja, genetycznie kontrolowana, do dekstrorfanu (DXO), który odpowiedzialny jest za działanie psychoaktywne;
  • CYP3A4 – N-demetylacja do d-3-metoksymorfinanu (3MM), który blokuje działanie pierwszego enzymu.  Metabolizm przy udziale enzymu CYP3A4 ma mniejszy udział. 

Obydwie substancje są metabolizowane do d-3-hydroksymorfinanu.

Wydalanie dekstrometorfanu

Desktrometorfan wydalany jest z moczem w postaci niezmienionej, jak również w postaci demetylowanych metabolitów: 3-metoksymorfinianu, dekstrorfanu oraz 3-hydroksymorfinianu. Zarówno dekstrofan, jak i 3 – hydroksymorfinian są sprzężone, czyli O – glukuronidowane i O – siarczanowane. 

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij