Terapia chorób układu nerwowego

Leki stosowane w leczeniu chorób neurologicznych, neurodegeneracyjnych oraz chorób i zaburzeń psychicznych, to bardzo duża i zróżnicowana grupa farmaceutyków.

Choroby psychiczne — leczenie

Depresja to jedno z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych. Choroba często wymaga wprowadzenia odpowiedniej farmakoterapii. Obecnie najczęściej ordynowaną przez lekarzy grupą leków przeciwdepresyjnych są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), wśród których można wymienić citalopram, escitalopram, fluoksetynę, sertralinę, fluwoksaminę oraz paroksetynę. SSRI zwiększają poziom serotoniny w mózgu. Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI) tj. wenlafaksyna, duloksetyna oraz milnacipran poza wpływem na serotoninę, podnoszą poziom noradrenaliny w układzie nerwowym (działanie aktywizujące czyli poprawiające aktywność pacjentów). W taki sposób działa wenlafaksyna, duloksetyna czy milnacipran. Czasami konieczna jest terapia trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi (TLPD), które oprócz wpływu na poziom substancji przekaźnikowych w mózgu, modulują różne rodzaje receptorów (adrenergiczne, histaminowe itd). Do TLPD zaliczamy m.in. amitryptylinę, klomipraminę, imipraminę, nortryptylinę, doksepinę czy opipramol.
Leki przeciwpsychotyczne pomagają zmniejszyć stan pobudzenia psychoruchowego, lęki i przykre objawy wegetatywne towarzyszące licznym jednostkom chorobowym (psychozy, choroba afektywna dwubiegunowa, depresja). Do neuroleptyków klasycznych zalicza się haloperidol, flupentiksol, zuklopentiksol oraz chloropromazynę, lewomepromazynę czy promazynę. Działają poprzez blokowanie receptorów dopaminergicznych w obrębie układu nerwowego. Lekami przeciwpsychotycznymi nowszej generacji (neuroleptykami atypowymi) są klozapina, risperidon, olanzapina, kwetiapina, ziprasidon oraz sertindol. Substancje lecznicze z tej grupy wywołują mniej działań niepożądanych.

Farmakoterapia zaburzeń snu i uzależnień

Leki uspokajające i nasenne są pomocne w terapii bezsenności, która jest bardzo powszechnym zaburzeniem psychicznym, również wśród Polaków. Trudności w zaśnięciu, liczne wybudzenia w ciągu nocy oraz dolegliwości wynikające z tych problemów (bóle głowy, obniżone samopoczucie, senność w ciągu dnia) wymagają wdrożenia farmakoterapii. Benzodiazepiny to substancje o działaniu uspokajającym i nasennym. Dodatkowo wykazują aktywność przeciwdrgawkową i rozluźniającą mięśnie (miorelaksacja). Do najczęściej ordynowanych benzodiazepin należy nitrazepam, temazepam, flurazepam, lormetazepam, flunitrazepam oraz triazolam i midazolam. Terapia lekami nasennymi z tej grupy powinna być krótkotrwała (do 4 tygodni), aby uniknąć tzw. efektu z odbicia, czyli nawrotu objawów. Niebenzodiazepinowe leki nasenne to zolpidem, zaleplon, zopiklon oraz eszopiklon. Związki z tej grupy wiążą się z receptorami GABA w obrębie układu nerwowego ułatwiając zasypianie i poprawiając jakość snu. Mają mniejszy potencjał uzależniający od benzodiazepin, stąd są obecnie najczęściej wykorzystywane w razie problemów ze snem.
Na rynku aptecznym dostępne są leki stosowane w uzależnieniach. Preparaty z disulfiramem (tabletki, tabletki do implantacji tzw. wszywki), akmprozatem, naltreksonem, nalmefenem pomagają w utrzymaniu trzeźwości osobom z chorobą alkoholową. W leczeniu uzależnień od opioidów stosowane są: metadon, buprenorfina, naltrekson. Nikotynizm jest leczony warenikliną, cytyzyną i bupropionem.

Leczenie bólu — opioidy, tryptany, anestetyki miejscowe

Opioidowe leki przeciwbólowe są stosowane w przypadku, kiedy uśmierzanie bólu na pomocą NLPZ (np. ibuprofenu) czy paracetamolu jest niewystarczające (np. w opiece pooperacyjnej czy paliatywnej). Leki z tej grupy oddziałują na receptory opioidowe obecne w układzie nerwowym oraz w tkankach organizmu, przez co hamują odbieranie i przewodzenie impulsów bólowych. Umownie dzieli się je na słabe opioidy (kodeina, dihydrokodeina, tramadol) oraz silne leki opioidowe (morfina, fentanyl, buprenorfina, metadon, tapentadol, oksykodon). Opioidowe leki przeciwbólowe wydaje się na podstawie recepty lekarskiej, a ich długotrwałe użycie wiąże się z ryzykiem uzależnienia.
Leki znieczulające miejscowo hamują przewodzenie impulsów bólowych poprzez swój wpływ na błony komórkowe neuronów. Do substancji znieczulających miejscowo zaliczamy m.in. lidokainę, mepiwakainę, bupiwakainę, prilokainę, proksymetakainę. 
W leczeniu uporczywych migren stosuje się m.in. tryptany (sumatryptan, frowatryptan, almotryptan, zolmitryptan, naratryptan, rizatryptan, eletryptan). Są lekami pierwszego rzutu przy nieskuteczności innych leków przeciwbólowych (np. paracetamolu, kwasu acetylosalicylowego i NLPZ). Służą do przerywania ataków bólowych (leczenie doraźne). Aktywność tryptanów wynika z działania na receptory serotoninowe i hamującym wpływie na przepływ krwi w obrębie mózgu. 

Leki stosowane w chorobach neurodegeneracyjnych

Choroba Parkinsona stanowi jedno z najczęstszych schorzeń neurodegradacyjnych, a mechanizm jej rozwoju nadal pozostaje niewyjaśniony. Leki stosowane w jej terapii zawierają lewodopę, która w organizmie zostaje przekształcona w dopaminę (neuroprzekaźnik, którego niski poziom jest bezpośrednio związany z wystąpieniem choroby). W aptekach są dostępne preparaty złożone, zawierające lewodopę oraz substancję hamującą jej przedwczesny rozkład (benserazyd, karbidopa). 
Preparaty na zawroty głowy opierają swoje działanie na zawartości betahistyny, która działa na receptory histaminowe w obrębie układu nerwowego i poprawia ukrwienie struktur ucha. W ten sposób leki z betahistyną ograniczają zawroty głowy i towarzyszące im nudności, a także zmniejszają dokuczliwe szumy uszne. 
Otępienie starcze to obniżenie sprawności funkcjonowania mózgu, które w znaczący sposób wpływa na jakość życia pacjentów (występuje np. w przebiegu choroby Alzheimera). W ograniczaniu objawów otępiennych (problemy z mową, rozpoznawaniem bliskich, zaburzenia pamięci) stosuje się leki na demencję starczą, które określa się mianem inhibitorów acetylocholinoesterazy. Donepezil, rywastygmina oraz galantamina hamują rozkład ważnego przekaźnika w układzie nerwowym (acetylocholiny), co spowalnia rozwój choroby. Memantyna z kolei blokuje receptory mózgowe, prowadząc do obniżenia stężenia glutaminianu — substancji powiązanej z wywoływaniem zmian neurodegradacyjnych w mózgu. Leki psychostymulujące i nootropowe poprawiają funkcje poznawcze (m.in. koncentrację, procesy zapamiętywania i myślenia) na skutek zwiększenia przepływu krwi w naczyniach mózgowych oraz regulowanie poziomu neuroprzekaźników w strukturach nerwowych. Przykładem jest piracetam, dostepny na rynku aptecznym w postaci doustnej (tabletki, roztwór) oraz preparatów do wstrzykiwań. Winpocetyna zwiększa ukrwienie struktur mózgowych i narządów zmysłów (siatkówka oka, ucho wewnętrzne). W terapii ADHD czasami konieczne jest podawanie leków zawierających metylofenidat. Mechanizm ich działania nie został do końca odkryty, wiadomo jednak że działają pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, wzmacniając tym samym zdolność koncentracji i uwagi.