Seler zwyczajny — warzywo czy lek

Współcześnie seler zwyczajny jest bardzo popularnym warzywem i przyprawą stosowaną w kuchni na całym świecie. Ze względu na swój wpływ na przewód pokarmowy seler znalazł zastosowanie w pomocniczej terapii nadwagi i otyłości, ale również braku apetytu i innych zaburzeń trawienia. Wyciągi z surowców pochodzących z selera mogą być również wykorzystywane w łagodzeniu stanów zapalnych pęcherza moczowego oraz chorób nerek przebiegających ze zmniejszonym wydalaniem moczu. Są także stosowane jako środki wspomagające leczenie miażdżycy.

Sok z selera jest chętnie stosowany w pomocniczym leczeniu schorzeń reumatycznych oraz zaburzeń czynności wątroby. Duża popularność wyciągów z selera jest związana z lekkim przyspieszeniem przemiany materii podczas ich stosowania, co przekłada się na ułatwienie właściwie zaplanowanego procesu odchudzania.

Wyciągi z selera mogą być skuteczne w pielęgnacji skóry trądzikowej oraz skóry z przebarwieniami, co tłumaczy istnienie wielu kosmetyków zawierających w swoim składzie ekstrakt z różnych części rośliny.

Seler zwyczajny od wieków odgrywał ważną rolę w kulturze i wierzeniach ludzkości. Roślina była znana już w starożytności. Starożytni Grecy i Rzymianie cenili wyciągi z selera i przypisywali im właściwości odmładzające. Korzeń selera uważano również za afrodyzjak. O szczególnym znaczeniu selera w kulturze starożytnej świadczy fakt, że widniał on na monetach, a wieńcami z liści selera obdarowywano zwycięzców igrzysk nemejskich. Właściwości lecznicze selera zostały zauważone przez wielu sławnych medyków, do których zaliczamy między innymi samego Hipokratesa, Lonicerusa oraz Paracelsusa. W Europie uprawą selera zajmowali się przede wszystkim mnisi oraz ogrodnicy dworscy. Roślina stała się powszechnie dostępna dopiero pod koniec osiemnastego wieku.

Seler zwyczajny (łac. Apium graveolens, ang. Celery) to niewielka roślina dwuletnia, która jest powszechnie uprawiana w Europie. Seler, który znamy współcześnie, wywodzi się prawdopodobnie od dziko występującej odmiany tej rośliny nazywanej selerem błotnym. Seler zwyczajny jest uprawiany na terenach dobrze nawodnionych. Roślinę w dzikiej postaci można spotkać na wyspie Uznam.

W Polsce seler zwyczajny można spotkać w kilku odmianach, ale najbardziej popularna jest forma hodowana ze względu na duże liście lub na silnie rozwinięty system korzeniowy. W pierwszym roku hodowli seler wykształca gruby korzeń spichrzowy, z którego wyrasta niewielka rozeta liści. W kolejnym roku z korzenia odrasta silniej rozwinięta rozeta liściowa oraz pęd kwiatostanowy zakończony białymi kwiatami zebranymi w baldachy. Owocem jest rozłupka rozpadająca się na dwie niełupki.

Surowcem farmaceutycznym jest ziele, korzeń i owoc selera zwyczajnego – Apii graveolentis herba, radix, fructus. Suszenie surowców powinno przebiegać w temperaturze nie większej niż 35 stopni Celsjusza.

W składzie wyciągów z owoców, liści oraz korzenia selera zwyczajnego zidentyfikowano kilka grup substancji czynnych, do których zaliczamy kwasy fenolowe, flawonoidy, furanokumaryny oraz frakcję olejku eterycznego. Ponadto w korzeniu selera występuje również mannitol oraz witaminy z grupy B, witamina C i związki mineralne.

Furanokumaryny typu psoralenu obecne w surowcu mogą być odpowiedzialne za wystąpienie reakcji alergicznej u osób wrażliwych.

Olejek eteryczny i flawonoidy obecne w wyciągach odpowiadają za działanie rozkurczające oraz lekkie działanie moczopędne. Kwasy fenolowe obecne w wyciągach mogą wykazywać działanie przeciwbakteryjne w obrębie dróg moczowych. Preparaty zawierające wyciągi z selera mogą również wykazywać niewielkie właściwości uspokajające.

Mannitol obecny w korzeniu pozwala na przyspieszenie pasażu jelitowego i ułatwienie wypróżnień, a składniki frakcji olejkowej zwiększają wydzielanie enzymów przewodu pokarmowego, ułatwiając trawienie.

Seler zwyczajny może być stosowany w postaci naparu. W medycynie ludowej występował również pod postacią nalewki, jednak obecnie rzadko jest spotykany w tej formie.

W celu przygotowania naparu z selera zwyczajnego zalecane jest zalanie niewielkiej ilości roztartego korzenia lub owoców selera gorącą wodą i pozostawienie pod przykryciem na przynajmniej dziesięć minut. Seler w tej postaci można przyjmować w ilości od 100 do 200 ml dziennie.

Suplementy zawierające wyciągi z selera zwyczajnego należy przyjmować zwykle kilka razy na dobę.

Stosowanie wyciągów z selera zwyczajnego nie jest zalecane w przypadku kobiet ciężarnych oraz matek karmiących piersią.

Nie zaleca się jednoczesnego, długotrwałego stosowania wyciągów z selera zwyczajnego razem z substancjami lub innymi surowcami, które mogą spowodować wystąpienie reakcji fotouczulającej.

Długotrwałe stosowanie wyciągów z selera zwyczajnego może spowodować wystąpienie zaburzeń ze strony układu pokarmowego.

Wyciągi i surowce z selera mogą być odpowiedzialne za wystąpienie skórnych reakcji alergicznych, powstających pod wpływem promieni słonecznych. Zjawisko to nazywamy fototoksycznością i jest ono związane z obecnością substancji zaliczanych do grupy furanokumaryn obecnych w częściach rośliny.