Seler zwyczajny — warzywo czy lek

Seler zwyczajny (łac. Apium graveolens, ang. Celery) to niewielka roślina dwuletnia, która jest powszechnie uprawiana w Europie. Seler, który znamy współcześnie, wywodzi się prawdopodobnie od dziko występującej odmiany tej rośliny nazywanej selerem błotnym. Seler zwyczajny jest uprawiany na terenach dobrze nawodnionych. Roślinę w dzikiej postaci można spotkać na wyspie Uznam.

W Polsce seler zwyczajny można spotkać w kilku odmianach, ale najbardziej popularna jest forma hodowana ze względu na duże liście lub na silnie rozwinięty system korzeniowy. W pierwszym roku hodowli seler wykształca gruby korzeń spichrzowy, z którego wyrasta niewielka rozeta liści. W kolejnym roku z korzenia odrasta silniej rozwinięta rozeta liściowa oraz pęd kwiatostanowy zakończony białymi kwiatami zebranymi w baldachy. Owocem jest rozłupka rozpadająca się na dwie niełupki.

Surowcem farmaceutycznym jest ziele, korzeń i owoc selera zwyczajnego – Apii graveolentis herba, radix, fructus. Suszenie surowców powinno przebiegać w temperaturze nie większej niż 35 stopni Celsjusza.

Współcześnie seler zwyczajny jest bardzo popularnym warzywem i przyprawą stosowaną w kuchni na całym świecie. Ze względu na swój wpływ na przewód pokarmowy seler znalazł zastosowanie w pomocniczej terapii nadwagi i otyłości, ale również braku apetytu i innych zaburzeń trawienia. Wyciągi z surowców pochodzących z selera mogą być również wykorzystywane w łagodzeniu stanów zapalnych pęcherza moczowego oraz chorób nerek przebiegających ze zmniejszonym wydalaniem moczu. Są także stosowane jako środki wspomagające leczenie miażdżycy.

Sok z selera jest chętnie stosowany w pomocniczym leczeniu schorzeń reumatycznych oraz zaburzeń czynności wątroby. Duża popularność wyciągów z selera jest związana z lekkim przyspieszeniem przemiany materii podczas ich stosowania, co przekłada się na ułatwienie właściwie zaplanowanego procesu odchudzania.

Wyciągi z selera mogą być skuteczne w pielęgnacji skóry trądzikowej oraz skóry z przebarwieniami, co tłumaczy istnienie wielu kosmetyków zawierających w swoim składzie ekstrakt z różnych części rośliny.

Seler zwyczajny od wieków odgrywał ważną rolę w kulturze i wierzeniach ludzkości. Roślina była znana już w starożytności. Starożytni Grecy i Rzymianie cenili wyciągi z selera i przypisywali im właściwości odmładzające. Korzeń selera uważano również za afrodyzjak. O szczególnym znaczeniu selera w kulturze starożytnej świadczy fakt, że widniał on na monetach, a wieńcami z liści selera obdarowywano zwycięzców igrzysk nemejskich. Właściwości lecznicze selera zostały zauważone przez wielu sławnych medyków, do których zaliczamy między innymi samego Hipokratesa, Lonicerusa oraz Paracelsusa. W Europie uprawą selera zajmowali się przede wszystkim mnisi oraz ogrodnicy dworscy. Roślina stała się powszechnie dostępna dopiero pod koniec osiemnastego wieku.

W składzie wyciągów z owoców, liści oraz korzenia selera zwyczajnego zidentyfikowano kilka grup substancji czynnych, do których zaliczamy kwasy fenolowe, flawonoidy, furanokumaryny oraz frakcję olejku eterycznego. Ponadto w korzeniu selera występuje również mannitol oraz witaminy z grupy B, witamina C i związki mineralne.

Furanokumaryny typu psoralenu obecne w surowcu mogą być odpowiedzialne za wystąpienie reakcji alergicznej u osób wrażliwych.

Olejek eteryczny i flawonoidy obecne w wyciągach odpowiadają za działanie rozkurczające oraz lekkie działanie moczopędne. Kwasy fenolowe obecne w wyciągach mogą wykazywać działanie przeciwbakteryjne w obrębie dróg moczowych. Preparaty zawierające wyciągi z selera mogą również wykazywać niewielkie właściwości uspokajające.

Mannitol obecny w korzeniu pozwala na przyspieszenie pasażu jelitowego i ułatwienie wypróżnień, a składniki frakcji olejkowej zwiększają wydzielanie enzymów przewodu pokarmowego, ułatwiając trawienie.

Seler zwyczajny może być stosowany w postaci naparu. W medycynie ludowej występował również pod postacią nalewki, jednak obecnie rzadko jest spotykany w tej formie.

W celu przygotowania naparu z selera zwyczajnego zalecane jest zalanie niewielkiej ilości roztartego korzenia lub owoców selera gorącą wodą i pozostawienie pod przykryciem na przynajmniej dziesięć minut. Seler w tej postaci można przyjmować w ilości od 100 do 200 ml dziennie.

Suplementy zawierające wyciągi z selera zwyczajnego należy przyjmować zwykle kilka razy na dobę.

Stosowanie wyciągów z selera zwyczajnego nie jest zalecane w przypadku kobiet ciężarnych oraz matek karmiących piersią.

Nie zaleca się jednoczesnego, długotrwałego stosowania wyciągów z selera zwyczajnego razem z substancjami lub innymi surowcami, które mogą spowodować wystąpienie reakcji fotouczulającej.

Długotrwałe stosowanie wyciągów z selera zwyczajnego może spowodować wystąpienie zaburzeń ze strony układu pokarmowego.

Wyciągi i surowce z selera mogą być odpowiedzialne za wystąpienie skórnych reakcji alergicznych, powstających pod wpływem promieni słonecznych. Zjawisko to nazywamy fototoksycznością i jest ono związane z obecnością substancji zaliczanych do grupy furanokumaryn obecnych w częściach rośliny.