Wodorowęglan sodu, Natrii hydrogenocarbonas - Zastosowanie, działanie, opis

Wodorowęglan sodu jest stosowany w medycynie, w kilku wskazaniach terapeutycznych. Substancję czynną stosuje się między innymi w celu leczenia kwasicy metabolicznej. Osoby znajdujące się w grupie ryzyka wystąpienia tego objawu to chorzy z zastoinową niewydolnością krążenia, ciężkimi schorzeniami nerek, mający chorobę alkoholową lub będący odwodnieni, a także stosujący inhibitory anhydrazy węglanowej. Ponadto substancja czynna podawana jest pacjentom, u których doszło na przykład do zatrucia barbituranami, salicylanami albo w nerczycy sulfonamidowej. Przyjęcie wodorowęglanu sodu ma na celu szybką alkalizację moczu pacjenta.

Wodorowęglan sodu jest także stosowany w leczeniu objawów (niestrawność, zgaga, odbijanie), spowodowanych refluksem żołądkowo–przełykowym lub refluksowym zapaleniem przełyku.

W recepturze aptecznej substancja czynna jest wykorzystywana w celu sporządzenia leków o działaniu łagodzącym i przeciwzapalnym, w leczeniu zmian skórnych i trądziku, a także do przygotowania preparatów do płukania jamy ustnej (roztwory wodne od 1% do 4%).

Wodorowęglan sodu stosuje się w formie iniekcji, doustnie oraz zewnętrznie na skórę i błony śluzowe.

Dawka stosowana w leczeniu zależy od jednostki chorobowej, masy ciała, wieku, chorób towarzyszących (niewydolność nerek).

Podanie w formie iniekcji dożylnej

Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: indywidualnie obliczane na podstawie stanu równowagi kwasowo–zasadowej i masy ciała chorego.

Podanie w formie doustnej

Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: od 2 g do 5 g (w zależności od postaci leku).

Podanie zewnętrzne na skórę i błony śluzowe

Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: kilka razy na dobę przemywać miejsce zmienione chorobowo lub płukać błony śluzowe.

Przeciwwskazaniem są nadwrażliwość na wodorowęglan sodu, alkaloza (oddechowa, metaboliczna, indukowana przez leki moczopędne) oraz silne wymioty, które mogą powodować nadmierną utratę chlorków z organizmu. Wśród przeciwwskazań można wyróżnić również hipokalcemię, hipowentylację oraz hipernatremię, a także stany kiedy nie powinno się podawać sodu pacjentowi (choroba nadciśnieniowa, obrzęki, niewydolność nerek, rzucawka, zastoinowa niewydolność krążenia).

Wodorowęglan sodu należy stosować ostrożnie u pacjentów z niewydolnością nerek (w tym ze skąpomoczem lub bezmoczem), w stanach charakteryzujących się zatrzymaniem sodu i obrzękami oraz u chorych z zastoinową niewydolnością krążenia.

Należy poinformować pacjenta, że wodorowęglan sodu podany dożylnie, może wywoływać hipokalcemię i hipokaliemię. Przed zastosowaniem substancji czynnej zaleca się wyrównanie niedoboru elektrolitów.

Wodorowęglan sodu podawany dożylnie, jeśli jest podany pozanaczyniowo, może powodować martwicę tkanek.

Jeśli istnieje takie wskazanie, u dzieci należy podawać wodorowęglan sodu w formie infuzji dożylnej.

Wodorowęglan sodu stosowany doustnie, powinien wykazać efekt terapeutyczny najpóźniej po 7 dniach przyjmowania. Jeśli pacjent nadal zgłasza objawy, powinien ponownie skonsultować się z lekarzem.

Wodorowęglan sodu nie powoduje objawów wpływających na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn.

Wodorowęglan sodu przyjmowany jednocześnie z potasem, może powodować zmniejszenie stężenia potasu we krwi.

W badaniach klinicznych, dotyczących wpływu substancji czynnej na ciążę podczas stosowania doustnych preparatów złożonych zawierających wodorowęglan sodu, nie stwierdzono, aby związek miał negatywny wpływ na ciążę. Jeśli kobieta w ciąży ma wskazania do stosowania tej formy leku, może ją przyjmować. W przypadku innych postaci nie ustalono, czy istnieje takie bezpieczeństwo.

Wodorowęglan sodu stosowany w formie iniekcji dożylnej nie jest zalecany w okresie laktacji. Z kolei podawany doustnie (w niektórych postaciach leków) posiada badania kliniczne potwierdzające, że substancja czynna może być stosowana przez matkę, która karmi dziecko piersią.

W badaniach klinicznych, dotyczących płodności podczas stosowania doustnych preparatów złożonych zawierających wodorowęglan sodu, nie stwierdzono, aby substancja czynna miała negatywny wpływ na płodność. W przypadku innych postaci nie przeprowadzono takich badaniach.

Podanie dożylne: hipokaliemia, alkaloza metaboliczna, tężyczka, martwica tkanek, owrzodzenia, obrzęki, hipernatremia, hiperosmolarność, odczyn w miejscu podania.

W zależności od przyjętej dawki i postaci leku może wystąpić alkaloza metaboliczna lub wzdęcia brzucha.

Mechanizm działania wodorowęglanu sodu polega na tym, że po podaniu substancji czynnej dochodzi w organizmie do zwiększenia stężenia wodorowęglanów w osoczu. Ponadto związek buforuje nadmierne stężenie jonów wodorowych i podnosi pH krwi. Substancja czynna odwraca dzięki temu kliniczne objawy kwasicy. Wodorowęglan sodu działa także alkalizująco na mocz, zwiększając wydalanie z moczem wolnych jonów wodorowęglanowych. Podnosi dzięki temu skutecznie pH moczu. Utrzymanie moczu o odczynie zasadowym pozwala na rozpuszczenie kamieni kwasu moczowego. Wodorowęglan sodu działa także jako środek zobojętniający kwas żołądkowy. Nie ma jednak bezpośredniego wpływu na jego produkcję. Efektem tego działania jest podwyższenie pH treści żołądkowej i złagodzenie objawów nadkwasoty.

Metabolizm wodorowęglanu sodu wpisany jest w proces utrzymania przez organizm człowieka równowagi kwasowo–zasadowej przy udziale nerek. Wodorowęglany w nerkach są rozkładane do dwutlenku węgla. Dwutlenek węgla z kolei ulega dyfuzji do krwi. Wewnątrz komórek kanalika jony wodorowęglanowe i wodorowe są odtwarzane w wyniku działania dehydratazy węglanowej. Jony wodorowęglanowe przemieszczają się do przestrzeni pozakomórkowej. Jony wodorowe ulegają natomiast wymianie na jony sodowe.

Wodorowęglan sodu podany w nadmiernych ilościach, szybko ulega wydaleniu przez nerki (od 3 godzin do 4 godzin). Substancja czynna powoduje alkalizację moczu.