Śnieżny lotos — wsparcie zdrowia intymnego

Śnieżny lotos (łac. Saussurea involucrata) to rzadka roślina należąca do rodziny astrowatych Asteraceae.

Występuje na wysokich terenach górskich Azji Środkowej (2400-4100 m n.p.m.), głównie Chin, ale także w Kazachstanie, Kirgistanie i Mongolii. Roślinę można spotkać w szczelinach skalnych, na stromych zboczach, w dolinach górskich i na łąkach. Śnieżny lotos jest gatunkiem zagrożonym ze względu na intensywną eksploatację dziko rosnących egzemplarzy. Co ciekawe, roślina ma bardzo charakterystyczne warunki wzrostu, ciężkie do odwzorowania w celach hodowlanych. Obecnie w Chinach śnieżny lotos został objęty ochroną gatunkową, a aktualne badania skupiają się na pozyskiwaniu związków czynnych rośliny na drodze hodowli tkankowych.

Nasiona Saussurea involucrata kiełkują w niskiej temperaturze (około 0°C), a ich wzrost odbywa się w temperaturze 3-5°C. Sadzonka może przetrwać znaczący spadek temperatur (nawet do -21°C).

Saussurea involucrata to wieloletnia bylina dorastająca do 15-50 cm wysokości. Z pojedynczej, grubej i prostej łodygi o średnicy 1,5-3 cm wyrastają liście o eliptycznym, wąsko jajowatym lub odwrotnie jajowatym kształcie. Są zielone, pokryte gruczołowatym owłosieniem i mają ząbkowany brzeg. Średnie wymiary blaszki liściowej wynoszą 8-13 cm długości oraz 2-4 cm szerokości. Liście położone wyżej na łodydze charakteryzują się jajowatym bądź eliptycznym kształtem i średnimi wymiarami wynoszącymi 5,5-12 cm długości i 3,5-6,5 cm szerokości. Są bladożółte, błoniaste i pozbawione ogonka liściowego (liście typu siedzącego). W sposób gwiaździsty otaczają kwiatostany rośliny. Zredukowane przylistki kwiatostanów tworzą 3 bądź 4 rzędy. Mają zabarwienie od jasnobrązowego po ciemnobrązowe i lekko owłosioną powierzchnię. Przylistki ułożone zewnętrznie mają jajowato-eliptyczny kształt (8-11 mm × 2,5-5 mm), zaś te tworzące warstwę środkową i wewnętrzną są eliptyczne do liniowych (10-18 mm × 1,5-2 mm).

Saussurea Involucrata kwitnie od lipca do sierpnia, natomiast owocowanie przypada na miesiące sierpień-październik. Kwiaty są zgrupowane w zaokrąglony (sferyczny) kwiatostan zwany capitula, który pojawia się na szczycie łodygi. Okwiat pojedynczych kwiatów ma kształt półkulisty do szeroko dzwonkowatego i średnicę 1-2,5 cm. Rurkowata korona pojedynczych kwiatów jest purpurowa.

Owocem rośliny są niełupki w kolorze słomy, z czarnymi plamami na powierzchni. Mają cylindryczny kształt i są zaopatrzone w brudnobiałe włoski o długości 0,5-3 mm (pappus).

Lokalne nazwy Saussurea involucrata używane przez Chińczyków to Tianshan Snow Lotus, Xinjiang Xuelian, Xuelian Hua oraz Xuehe Hua. Określenie śnieżny lotos wynika z tego, że roślinę można spotkać wysoko w górach, w strefie alpejskiej.

Wzrost i zawartość substancji czynnych Saussurea involucrata jest uzależniony od grzybów endofitycznych, które wyizolowano z tkanek rośliny. Do tej pory odnaleziono kilkanaście gatunków, które zostały podzielone na 14 taksonów. Wśród nich można wymienić m.in. Cylindrocarpon sp.

Saussurea involucrata to roślina o znanych w Azji właściwościach leczniczych. Od dawna wykorzystywano ją w tradycyjnej medycynie chińskiej, ujgurskiej, mongolskiej i kazachstańskiej. Doprowadziło to jednak do drastycznego zmniejszenia populacji dzikich roślin, stąd obecnie trwają badania nad opracowaniem odpowiednich warunków hodowlanych śnieżnego lotosu. Nie jest to jednak proste ze względu na specyficzne wymagania wzrostowe rośliny (niska temperatura, bardzo długi okres spoczynku zimowego, odpowiedni typ i drenaż gleby).

W tradycyjnym ziołolecznictwie Azji używa się suszonych, nadziemnych części Saussurea involucrata. Dzięki właściwościom przeciwbólowym i przeciwzapalnym śnieżny lotos jest najczęściej wykorzystywany do łagodzenia dolegliwości dotyczących układu ruchu (nadwyrężenia mięśni, bóle kostno-stawowe, choroby – m.in. reumatoidalne zapalenie stawów).

Zauważono, że roślina wpływa także regulująco na przebieg zaburzonego cyklu menstruacyjnego oraz zmniejsza dokuczliwy ból brzucha towarzyszący miesiączkowaniu. Saussurea involucrata jest tradycyjnie wykorzystywana w leczeniu niepłodności męskiej (poprawa wydzielania androgenów). Wierzy się, że picie wywaru z ziela śnieżnego lotosu, owoców jagody goji oraz dzięgla chińskiego poprawia funkcje seksualne mężczyzn.

Opisywany gatunek służył również lokalnym plemionom do indukowania przedłużającej się akcji porodowej oraz do zmniejszania bólu po porodzie. Okłady ze śnieżnego lotosu stosowano na narządy płciowe w razie infekcji.

Wewnętrzne przyjmowanie naparów z ziela Saussurea involucrata jest polecane w razie dokuczliwych infekcji dróg oddechowych. Zauważono, że łagodzą suchy, męczący kaszel oraz zmniejszają stan zapalny podrażnionego gardła.

Tradycyjna medycyna tybetańska wykorzystuje śnieżny lotos do zmniejszania objawów choroby wysokościowej. Saussurea involucrata znosi zmęczenie i pobudza krążenie krwi w organizmie. Suszone, mielone ziele rośliny jest stosowane przez Tybetańczyków jako środek przeciwnowotworowy, a korzeń w terapii wrzodów żołądka oraz dyzenterii (czerwonki, choroby bakteryjnej jelit). Saussurea involucrata reguluje również gospodarkę lipidową organizmu.

W Polsce znajdziemy kosmetyki wzbogacone w ekstrakt ze śnieżnego lotosu (kremy do twarzy, żele do mycia). Działają łagodząco na stany zapalne, zmniejszają podrażnienia i regenerują naskórek. Na rynku dostępne są również wkładki higieniczne nasączone wyciągiem z kwiatów rośliny. Są polecane kobietom w razie nawracających infekcji intymnych.

Saussurea involucrata stanowi źródło wielu substancji o udowodnionej aktywności biologicznej. Do tej pory wyizolowano ponad 70 związków zawartych w nadziemnych częściach rośliny. Jedną z cenionych grup związków obecnych w śnieżnym lotosie są fenylopropanoidy. Wśród nich można wymienić: syringinę, tangszenozyd III, kwas 3-, 4-, 5-kawoilochinowy, kwas 1,3-dikawoilochinowy, kwas 1,4-dikawoilochinowy, kwas 1,5-dikawoilochinowy, kwas 4,5-dikawoilochinowy, kwas 5-dikawoilo-3-sukcynoilochinowy, kwas 1,5-dikawoilo-3,4-disukcynoilochinowy oraz kwas 1,5-dikawoilo-4-sukcynoilochinowy.

Flawonoidy Saussurea involucrata to aglikony oraz glikozydy flawonowe, a także aglikony i glikozydy flawonolowe. Przykładami związków flawonoidowych śnieżnego lotosu są m.in.: hispidulina, luteolina, nepetyna, jaceozydyna, apigenina oraz 5,6-dihydroksy-7,8-dimetoksyflawon.

Z rośliny wyizolowano również kwercetynę i kemferol. Saussurea involucrata zawiera także kumaryny, takie jak ostol, izopimpinelina, bergapten, ksantotoksol, alloizoimperatorin, oroselol, edultin i dioctan waginidiolu, związki z grupy lignanów (np. arktyinę i arktygeninę), steroidy roślinne (bufotalina, telocinobufagina, gamabufotalina, daukosterol, β-sitosterol) oraz ceramidy. W roślinie obecne są również seskwiterpeny.

Substancje czynne zawarte w Saussurea involucrata warunkują działanie neuroprotekcyjne rośliny.

W jednym z doświadczeń analizowano efekt przeciwzmęczeniowy śnieżnego lotosu. Odnotowano wzrost siły skurczowej mięśni i mniejsze zmęczenie u zwierząt. W kolejnym doświadczeniu udowodniono, że ekstrakt Saussurea involucrata wykazuje silne właściwości przeciwdziałające niedotlenieniu komórkowemu. Uzasadnia to tradycyjne stosowanie rośliny w razie wystąpienia choroby wysokościowej.

Śnieżny lotos Saussurea involucrata wykazał aktywność przeciwnowotworową wobec komórek linii PC-3 raka gruczołu krokowego. Związki czynne rośliny znacząco hamowały proces namnażania się komórek rakowych poprzez zatrzymanie cyklu komórkowego w fazie G1, a następnie powodowały ich apoptozę. Przyszłościowo może zostać to wykorzystane w opracowywaniu środków do leczenia ludzkich nowotworów EGFR-dodatnich. W kolejnym doświadczeniu analizowano wpływ Saussurea involucrata na zahamowanie tworzenia przerzutów ludzkiej linii HCC SK-Hep1 w przebiegu raka wątrobowokomórkowego (HCC, Hepatocellular carcinoma). Migracja, agregacja oraz inwazja komórek nowotworowych uległa wyraźnemu zmniejszeniu pod wpływem Saussurea involucrata. Roślina hamowała aktywność metaloproteinaz MMP-2, MMP-9 oraz MMP-14, które są zaangażowane w proces tworzenia przerzutów, jednocześnie aktywując TIMP-1, czyli białko odpowiadające za inhibicję inwazji komórkowej.

W badaniach na zwierzętach gatunek Saussurea involucrata wykazał działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. W kolejnym eksperymencie oceniano skuteczność terapeutyczną etanolowego oraz wodnego wyciągu z Saussurea involucrata w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. W wynikach podkreślono hamujący wpływ śnieżnego lotosu na stan zapalny. Odnotowano również poprawę histopatologiczną w architekturze stawów.

Według Farmakopei Chińskiej stosowanie Saussurea Involucrata przez kobiety ciężarne jest zabronione ze względu na możliwe działanie poronne rośliny. W badaniach na zwierzętach śnieżny lotos był przyczyną utraty ciąży na różnych etapach.

Śnieżny lotos ze względów bezpieczeństwa nie powinien być stosowany przez kobiety karmiące.

Przedawkowanie Saussurea involucrata może wywoływać objawy ze strony układu krążenia, m.in. arytmię i spadek ciśnienia tętniczego krwi, nudności i wymioty, zaburzenia ze strony układu nerwowego oraz paraliż mięśniowy.

W badaniach na zwierzętach laboratoryjnych śnieżny lotos wykazywał toksyczność wobec rozwijającego się płodu, indukując aborcję na wszystkich etapach ciąży.

W badaniu toksyczności przewlekłej Saussurea involucrata na szczurach podawanie ekstraktu z rośliny przez 45 dni nie spowodowało żadnych zmian histopatologicznych oraz nie wpłynęło na wyniki rutynowych badań krwi zwierząt.