Wierzba biała — roślinny lek i kosmetyk na łupież

Wierzba biała (łac. Salix alba), zwana również srebrną oraz wierzbą pospolitą, jest bujnym drzewem z rodziny wierzbowatych. Naturalnie występuje na niżu oraz pogórzu w Europie, Afryce Północnej oraz Azji. W Polsce wierzba biała rośnie pospolicie przy drogach, w lasach łęgowych oraz przybrzeżnych i rzecznych zalesieniach. Drzewo bardzo często sadzone jest w parkach i przydomowych ogrodach. Preferuje nasłonecznione, ciepłe stanowiska oraz żyzne gleby.

Wierzba biała jest okazałą rośliną, która może osiągać wysokość 30 metrów i wiek nawet 100 lat. Charakteryzuje się prostym pniem o średnicy do 100 cm, który pokrywa szara, podłużnie bruzdowana kora. Od pnia odchodzą liczne gałęzie tworzące rozłożystą koronę. Smukłe pędy są pokryte drobnymi włoskami. Wąskie i lancetowate liście wierzby, o długości 14 cm, cechują się ciemnozielonym wierzchem oraz szarobiałym spodem. Kwiatostany wierzby białej (zwane baziami) tworzą niewielkie, włochate, białe kulki – kotki męskie oraz żeńskie. Okres kwitnienia rośliny przypada na kwiecień i maj.

Surowiec wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym oraz kosmetycznym stanowi kora wierzby białej. Zbiór odbywa się z 2- i 3-letnich gałęzi wraz z początkiem wiosny. Zebraną korę poddaje się następnie suszeniu.

Preparaty z wierzbą białą wykorzystywane są w stanach obniżonej odporności takich jak przeziębienie i grypa. Roślina polecana jest również w przypadku dolegliwości ze strony układu pokarmowego – łagodzi bóle żołądka, biegunkę oraz nieżyt jelit. Wierzba wskazana jest u pacjentów z podwyższonym ryzykiem sercowo-naczyniowym i miażdżycą. Wyciąg z kory wierzby białej wykorzystuje się również w nerwobólach, migrenowych bólach głowy, reumatyzmie oraz w dolegliwościach napięcia przedmiesiączkowego. W zastosowaniu zewnętrznym roślina wskazana jest w przypadku łupieżu, zmian trądzikowych, trudno gojących się ran i owrzodzeń.

Wyjątkowe właściwości wierzby białej wykorzystywane były w lecznictwie od dawna. Prozdrowotne cechy rośliny opisywał już w I wieku n.e. Dioskurydes. Roślina była również przedmiotem zainteresowania średniowiecznego medyka Alberta Wielkiego, a w XVI wieku uczeni – Paracelsus i Lonicerus – opisali ściągające oraz przeciwkrwotoczne właściwości wierzby. Medycyna ludowa wykorzystywała wyciąg z kory wierzby jako środek antykoncepcyjny oraz hamujący popęd seksualny. Roślina leczyła gorączkę, wymioty, robaki, szkorbut, wrzody żołądka oraz owrzodzenia skóry. Podobnie jak współczesna aspiryna, w przeszłości kora wierzby łagodziła objawy przeziębienia oraz reumatyzmu.

Wyciąg z kory wierzby białej charakteryzuje się bogatym składem substancji aktywnych. Należą do nich: glikozydy fenolowe (salicyna, acetylosalicyna, salikortyna, fragilina, populina), garbniki, taniny, kwas elagowy, katechina, flawonoidy, sole mineralne, żywica.

Zawarty w korze wierzby białej kwas salicylowy stał się podstawą dla aspiryny odtworzonej syntetycznie w 1838 roku, dlatego też wierzba nazywana jest naturalną aspiryną. Obie substancje charakteryzują się bardzo podobnym działaniem – w mechanizmie inhibicji enzymu cyklooksygenazy hamowane są prozapalne prostaglandyny. W ten sposób kora wierzby ogranicza stan zapalny oraz działa przeciwbólowo. Ponadto roślina charakteryzuje się działaniem napotnym, przeciwgorączkowym, przeciwbakteryjnym oraz ściągającym. Polecana jest w schorzeniach układu sercowo-naczyniowego ze względu na działanie przeciwmiażdżycowe, kardioprotekcyjne i przeciwzakrzepowe – wierzba hamuje agregację płytek krwi oraz przyczepianie blaszek miażdżycowych do ścian naczyń. W zastosowaniu zewnętrznym wyciąg z kory wierzby oczyszcza gruczoły łojowe, reguluje produkcję sebum, działa przeciwłupieżowo, przyspiesza gojenie się ran i owrzodzeń.

Wierzba biała stosowana w przypadku przeziębienia, grypy, infekcji czy gorączki może być przyjmowana w postaci naparu. 1 łyżkę stołową suszu z kory wierzby należy zalać szklanką (250 ml) wrzątku i pozostawić pod przykryciem na 15 minut. Następnie napar przecedzić i spożywać 1 szklankę do 2 razy dziennie. Kora wierzby może być również przyjmowana w postaci odwaru – 1 łyżkę suszu należy zalać 1,5 l gorącej wody i gotować przez 30 minut. Po przecedzeniu odwar przyjmować po posiłku, 1 szklankę 3 razy dziennie. Zarówno odwar, jak i napar z wierzby białej polecane są w przypadku dolegliwości bólowych, napięcia przedmiesiączkowego, migreny, nerwobóli, reumatyzmu, zaburzeń układu pokarmowego. Stosowanie wierzby białej jest przeciwwskazane u osób z astmą oskrzelową oraz nadwrażliwością na niesteroidowe leki przeciwzapalne i salicylany. Należy zachować szczególną ostrożność w przypadku pacjentów z chorobą nerek, wątroby, zaburzeniami krzepnięcia, chorobą wrzodowa żołądka lub dwunastnicy. W zastosowaniu zewnętrznym zalecane jest wykorzystywanie okładów z odwaru wierzby, a także kąpieli z korą wierzbową. Dostępne są również maści oraz plastry rozgrzewające polecane w przypadku reumatyzmu oraz bólów mięśniowych.

Należy zachować szczególną ostrożność podczas jednoczesnego stosowania preparatów zawierających wyciąg z wierzby białej oraz leków przeciwzakrzepowych i niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Wierzba może nasilać ich działanie.

Podczas stosowania wyciągu z wierzby białej możliwe jest występowanie działań niepożądanych w wyniku nadwrażliwości na substancję czynną. Do objawów nadwrażliwości należą dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty, bóle żołądka, zgaga, biegunka. Dodatkowo mogą wystąpić objawy skórne: pokrzywka, świąd, obrzęk, wysypka, wykwity.