Świetlik łąkowy — na problemy z oczami

Świetlik łąkowy (łac. Euphrasia rostkoviana Hayne, ang. Eyebright) należy do rodziny trędownikowatych (łac. Scrophulariaceae). Nazwa gatunkowa upamiętnia Friedricha Rostkoviusa − botanika oraz lekarza ze Szczecina. Inne nazwy ludowe to złodziej mleczny i ptasie oczko. Surowiec stanowią nadziemne pędy, które zbierane są na początku kwitnienia rośliny. Suszy się je w przewiewie, w warunkach naturalnych lub w suszarniach w temperaturze do 35℃. Roślina rośnie na całym obszarze Europy. Gatunek ten jest powszechny także w Polsce. Rośnie w pobliżu lasów, łąk, zarośli czy torfowisk.

Świetlik łąkowy jest jednoroczną rośliną o charakterze półpasożyta. Za pomocą ssawek pobiera wodę i związki mineralne z korzeni innych roślin. Posiada mało rozgałęzioną łodygę o wysokości do 30 centymetrów. Liście są umieszczone na niej naprzeciwlegle, a kształt blaszki liściowej jest jajowaty, o ząbkowanym brzegu. Kwiaty są grzbieciste i posiadają 4-ząbkowy, gruczołowato owłosiony kielich. Mają kolor biały, są fioletowo żyłkowane, z żółtą plamką występującą na dolnej wardze. Wewnątrz korony znajduje się pojedynczy słupek oraz 4 dwusilne, przyrośnięte do korony pręciki. Owoce to czerwonobrunatne, błyszczące, gładkie nasiona, które mają kształt czółenek i są osadzone po dwa w jajowatej torebce. Świetlik łąkowy kwitnie od czerwca do października.

Ziele świetlika służy przede wszystkim do przygotowywania naparów stosowanych zewnętrznie w stanach zapalnych powiek i spojówek. Roślina może być także wykorzystywana w terapii wiosennego zapalenia spojówek, w nadwrażliwości oczu na promienie słoneczne, w jęczmieniu oraz u osób, które mają zmęczone oczy od pracy przy sztucznym świetle lub od długotrwałego oglądania telewizji. Naparami można także przemywać oczy, jeśli silnie łzawią w wyniku nasilonego kataru. Mogą z nich korzystać także osoby, które mają kontakt z dymami i pyłami przemysłowymi. Wyciągi ze świetlika są też stosowane w kroplach wskazanych w tak zwanym zespole suchego oka. Ekstrakty ze świetlika znalazły również zastosowanie w homeopatii. Używane są w preparatach do nawilżania oczu i łagodzenia ich podrażnień. Prowadzone są również badania w kierunku zastosowania ziela świetlika w terapii zaćmy i jaskry.

W medycynie ludowej ziele świetlika stosowano w bezsenności i bólach głowy. Odwary używane wewnętrznie były pomocne także w zaburzeniach trawienia, problemach z wątrobą oraz w chorobach układu oddechowego. Wierzono, że wyciągi ze świetlika leczą alergię, przeziębienia przebiegające z kaszlem i katarem czy też ból uszu. Świetlik lekarski powszechnie wykorzystywany jest także w przemyśle kosmetycznym. Wchodzi w skład produktów przeznaczonych do demakijażu oraz pielęgnacji skóry wokół oczu. W średniowieczu świetlik stosowany był głównie jako lekarstwo przeciw chorobom oczu. Również w późniejszym czasie zalecano pić ziele moczone w piwie i winie w celu poprawy widzenia. W większości wierzeń ludowych zalecano przykładanie okładów z wyciągów ze świetlika na bolące oczy.

Ziele świetlika zawiera irydoidy glikozydowe, takie jak aukubina, katalpol, katalpozyd, eufrozyd, iksorozyd i genipozyd. Z surowca wyizolowano również flawonoidy: flawonole (izokwercytryn, rutozyd) oraz flawony (galaktozydy apigeniny, chryzoeriolu, luteoliny i glikozyd genkwaniny). W skład rośliny wchodzą też kwasy fenolowe – chlorogenowy, ferulowy, galusowy, gentyzynowy, kawowy – a także lignany, czyli 4-beta-glukozyd alkoholu dehydrokoniferylowego. Na chemizm ziela świetlika składają się również glikozydy fenylopropanoidowe (eukowozyd), garbniki, związki mineralne, witamina C, olejki eteryczne, fitosterole (beta-fitosterol) oraz aminokwasy (glicyna, leucyna, walina). Świetlik łąkowy wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, ściągające, a poprzez hamowanie uwalniania histaminy –  przeciwalergiczne. Surowiec działa także uszczelniająco na ściany naczyń włosowatych.

Napar z ziela świetlika stosuje się przede wszystkim zewnętrznie – w postaci okładów lub do przemywania brzegów oka. Zazwyczaj ziele zalewa się wrzątkiem i zaparza pod przykryciem przez około 15 minut. Okłady stosuje się 3 razy dziennie, za każdym razem po przygotowaniu świeżego naparu. Należy pamiętać, aby do tego celu używać do każdego oka jałowego gaziku. Prawdopodobnie picie wywaru z zioła 2 razy dziennie poprawia ostrość widzenia oraz trawienie. Jednakże Komisja Europejska nie zaleca takiego stosowania ze względu na nieudowodnioną skuteczność.

Dotychczas nie stwierdzono, aby stosowanie świetlika łąkowego powodowało u pacjentów występowanie działań niepożądanych. Nie zgłaszano także przypadków przedawkowania. Jednakże u osób nadwrażliwych, stosujących krople lub kompresy z ziela świetlika, mogą pojawić się obrzęki powiek, pieczenie, zaburzenia widzenia czy też nadwrażliwość na światło. W razie wystąpienia działań niepożądanych należy zaprzestać stosowania zioła. Świetlik łąkowy nie był także badany pod kątem bezpieczeństwa stosowania u kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz u dzieci. W takich przypadkach nie zaleca się używania.