Słonecznik zwyczajny — przekąska i olej dla zdrowia i urody

Słonecznik zwyczajny (łac. Helianthus annus, ang. Sunflower) jest rośliną jednoroczną pochodzącą z rodziny astrowatych – asteraceae. Słonecznik wywodzi z się z Ameryki Północnej, gdzie był uprawiany przez Indian. Początkowo popularność słonecznika w Europie była mocno ograniczona. Do dziewiętnastego wieku roślina pełnia głównie funkcje ozdobne, dopiero później zaczęto ją wykorzystywać jako źródło oleju słonecznikowego i pożywienie dla zwierząt. Obecnie uprawy słonecznika znajdują się w większości krajów Europy, Stanach Zjednoczonych i w Południowej Afryce.

Charakterystyczną cechą słonecznika są jego duże żółte kwiatostany. Kwiatostan słonecznika składa się ze złocistych kwiatów języczkowatych występujących na obwodzie mięsistego dna kwiatowego. Na powierzchni dna kwiatowego znajdują się bardzo liczne żółte kwiaty rurkowate. Pędy słonecznika są wzniesione, a sama roślina może osiągać nawet dwa i pół metra wysokości. Zarówno łodyga jak i sercowate duże liście są pokryte włoskami okrywającymi. Korzenie tej rośliny są silnie rozwinięte i mogą sięgać nawet trzy metry w głąb ziemi. Owocem słonecznika jest doskonale wszystkim znana niewielka niełupka.

Surowcem zielarskim jest kwiat słonecznika – helianthi flos. Mając na myśli kwiat należy pamiętać, że surowiec stanowią tylko kwiaty języczkowate. Duże znaczenie lecznicze i spożywcze ma również olej słonecznikowy - helianthi oleum.

Słonecznik zwyczajny jest współcześnie bardzo popularną w medycynie jak i przemyśle spożywczym rośliną. Olej słonecznikowy jest wykorzystywany w kosmetyce, znajdziemy go w składzie wielu preparatów kosmetycznych oraz mydeł. Wyciągi z kwiatów słonecznika znalazły zastosowanie w leczeniu nieżytu przewodu pokarmowego. Słonecznik zwyczajny jest również popularny w homeopatii. Preparaty homeopatyczne ze słonecznika zwyczajnego mogą łagodzić przebieg gorączki. 
Olej słonecznikowy, jako źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych, służy do wyrobu margaryn. Ponadto, znalazł on również zastosowanie w recepturze aptecznej i jest składnikiem maści sporządzanych przez farmaceutów.

Nazwa słonecznika pochodzi od greckiego słowa oznaczającego słońce  – helios oraz kwiat – anthos. Cechą charakterystyczną słonecznika jest jego zdolność do heliotropizmu dodatniego, czyli obracania się kwiatostanu słonecznika w kierunku promieni słonecznych, z którą wiąże się legenda o powstaniu tej rośliny. W opowieści pewna dziewczyna zakochała się w słowiańskim bogu ognia i słońca – Swarożycu. Ten zgodził się na jej towarzystwo pod warunkiem, że nigdy nie spojrzy ona na jego twarz. Niestety młoda dziewczyna nie była w stanie długo dotrzymać obietnicy, a za jej złamanie Swarożyc wygnał ją na tułaczkę po powierzchni ziemi. Po pewnym czasie gniew opuścił boga, a on sam wzruszony miłością dziewczyny zamienił ją w słonecznik by mogli już zawsze spoglądać sobie prosto w oczy. 

Słonecznik zwyczajny jest również bardzo popularny w lecznictwie ludowym. Napary i wyciągi z kwiatów słonecznika były stosowane zewnętrznie, jako środki łagodzące mikrouszkodzenia skóry, wybroczyny oraz krwiaki. Mówiąc o zaletach i wykorzystaniu słonecznika nie należy zapominać że jest on również rośliną miododajną.

Nasiona słonecznika są bogatym źródłem oleju słonecznikowego, który zawiera bardzo cenne dla naszego organizmu nienasycone kwasy tłuszczowe. Poza tym w nasionach występują również duże ilości białka.
Z kolei w kwiatach słonecznika zidentyfikowano heliantozydy A, B i C, które należą do grupy saponazydów triterpenowych. Poza nimi, kwiaty są również źródłem flawonoidów, karotenoidów oraz choliny.

Najnowsze badania wskazują na obecność ciekawych związków w liściach słonecznika zwyczajnego. Jednym z nich jest lakton seskwiterpenowy o silnych właściwościach antyoksydacyjnych oraz przeciwcukrzycowych. 

Działanie oleju słonecznikowego jest związane przede wszystkim z obecnością nienasyconych kwasów tłuszczowych, które zapobiegają rozwojowi miażdżycy poprzez wpływ na produkcję cholesterolu. Badano również wpływ regularnego przyjmowania ekstraktu z nasion słonecznika w kontroli otyłości. Wyniki badania wskazywały na możliwość wykorzystania słonecznika do redukcji masy ciała, obwodu w talii oraz poprawienia profilu lipidowego. 
Ponadto, olej słonecznikowy poprawia kondycję i koloryt skóry.
Wyciągi z kwiatów słonecznika zwiększają wydzielanie soku żołądkowego wpływając na poprawę trawienia.

Z kwiatów słonecznika można sporządzać odwar. W tym celu niewielką ilość kwiatów należy zalać wodą o temperaturze pokojowej i gotować przez trzy minuty. Następnie całość należy przecedzić i przyjmować dwa razy dziennie. Odwar można również stosować kilka razy dziennie w formie okładów na skórę.
Olej słonecznikowy uzyskiwany z nasion również może być stosowany zewnętrznie. Świetnie nadaje się do masażu ciała, szczególnie w połączeniu z ulubionymi olejkami eterycznymi. Olej słonecznikowy jest składnikiem wielu kosmetyków, które stosowane zwykle kilka razy dziennie poprawiają wygląd i koloryt skóry.

W przeszłości sporządzano nalewki i napary z języczkowatych kwiatów słonecznika. Nalewki i napary zalecano zwykle stosować po posiłku, miały one łagodzić zaburzenia trawienia i spastyczne bóle brzucha.

Spożycie dużych ilości oleju słonecznikowego może spowodować wystąpienie zaburzeń trawienia, biegunki lub nudności. Wyciągi oraz olej słonecznikowy, stosowane zewnętrznie mogą powodować występowanie miejscowych reakcji nadwrażliwości.

Należy pamiętać również, że nasiona słonecznika są bogatym źródłem węglowodanów i około 100 gramów nasion zawiera nawet 500 kcal, co warto uwzględnić w swojej diecie.