Śnieżyczka przebiśnieg — zwiastun wiosny, trucizna i lek

Wykorzystanie wyciągów z cebuli śnieżyczki jest współcześnie mocno ograniczone ze względu na występowanie efektów ubocznych podczas ich stosowania. Samodzielne stosowanie ekstraktów może być przyczyną pojawienia się szeregu groźnych dla zdrowia i życia działań niepożądanych.

Śnieżyczka przebiśnieg jest w Polsce gatunkiem chronionym i z tego powodu zbiór tej rośliny ze stanowisk naturalnych nie jest możliwy bez pozwolenia udzielonego przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Popularność przebiśniegów sprawiła, że w wielu krajach jest obchodzone święto tej rośliny. Data święta przebiśniegu jest zwykle zbieżna z wiosennym ociepleniem i na przykład w Anglii obchodzi się je 19 kwietnia.

Cebula śnieżyczki jest wykorzystywana do produkcji galantaminy, czyli substancji leczniczej wydawanej w Polsce po okazaniu wystawionej na nią recepty. Galantamina jest ordynowana podczas leczenia zaburzeń przewodnictwa nerwowo-mięśniowego oraz jest jedną z substancji, które mogą być wykorzystywane do łagodzenia objawów choroby Alzheimera.

Śnieżyczka przebiśnieg jest bardzo popularną rośliną w Europie i zależnie od regionu, w którym rośnie, można spotkać się z różnymi legendami na jej temat. Jedną z ciekawszych opowieści jest historia o powstaniu świata. Według niej na sam koniec dzieła stworzenia Bóg chciał jeszcze ukształtować śnieg. Po określeniu jego właściwości, poprosił śnieg, by sam wybrał sobie kolor spośród wszystkich kolorów kwiatów. Żaden z kwiatów nie chciał jednak spełnić jego życzenia i ostatecznie Stwórca zwrócił się osobiście z prośbą o podzielenie się kolorem do przebiśniegu. Gdy ten się zgodził, zyskał ogromną wdzięczność śniegu, który od tej pory obiecał mu, że będzie pierwszym kwiatem, któremu pozwoli zakwitnąć na wiosnę. Według legendy właśnie dzięki temu możemy oglądać przebijające się przez pokrywę śnieżną kwiaty przebiśniegów.

Śnieżyczka przebiśnieg (łac. Galanthus nivalis, ang. Snowdrop) jest niewielką byliną pochodzącą z rodziny amarylkowatych – Amaryllidaceae. Śnieżyczka występuje naturalnie w krajach zachodniej i środkowej Europy, często można ją spotkać w Niemczech, Francji, północnej Hiszpanii oraz południowej części Polski.

Ze względu na swoją popularność i niewielkie wymagania śnieżyczka była często uprawiana jako roślina ozdobna, a obecnie obszar jej występowania rozszerzył się poza granicę siedlisk naturalnych. Przebiśniegi preferują stanowiska zacienione. Roślina znajduje się w Polsce pod częściową ochroną, jednak do 2014 roku przebiśniegi były chronione całkowicie. Śnieżyczka występuje w Polsce pod różnymi nazwami zwyczajowymi, a do najpopularniejszych należą: śnieguła, gładysz, przebiśnieg.

Śnieżyczka przebiśnieg jest drobną byliną dorastającą do około 25 cm wysokości. Łodyga śnieżyczki jest obła i podczas wydawania owoców przez roślinę ma charakter płożący. Przebiśniegi zaczynają kwitnąć zwykle w marcu, chociaż niektóre źródła wspominają, że gdy śnieżyczka rosła na wysokości 800-900 m n.p.m., kwiaty pojawiały się już pod koniec lutego. W trakcie kwitnięcia pęd wznosi się, a na jego szczycie pojawia się biały dzwonkowaty kwiat. Roślina wytwarza niewiele liści, liście odziomkowe są równowąskie i krótsze od łodygi. Śnieżyczka wykształca podziemną cebulę, z której wyrastają liczne korzenie. Owocem rośliny jest mięsista torebka.

Surowcem zielarskim jest cebula śnieżyczki (Galanthi bulbus), która jest niezbędna do produkcji substancji leczniczej – galantaminy.

Cebula śnieżyczki przebiśnieg jest źródłem trujących alkaloidów, do których zaliczamy między innymi likorynę, tecytynę, galantaminę, galantynę czy niwalidynę. Ponadto liście są źródłem enzymów takich jak amylaza oraz inwertaza.

Pod względem medycznym najbardziej interesującą substancją, występującą w sproszkowanych cebulach śnieżyczki, jest galantamina. Substancja ta jest inhibitorem acetylocholinoesterazy, czyli enzymu rozkładającego jeden z neuroprzekaźników znajdujących się w ośrodkowym układzie nerwowym – acetylocholinę. Niedobór acetylocholiny może być jedną z głównych przyczyn rozwoju i występowania choroby Alzheimera. Galantamina przenika przez barierę krew-mózg oraz odwracalnie hamuje acetylocholinoesterazę, zwiększając stężenie acetylocholiny w mózgu, a także pobudza bezpośrednio receptory nikotynowe. Dzięki temu zwiększa ona funkcje poznawcze u osób cierpiących na chorobę Alzheimera. Galantamina poprawia również przewodnictwo nerwowo-mięśniowe i z tego powodu bywa wykorzystywana jako preparat przyspieszający powrót do normalnego funkcjonowania po złamaniach kości i urazach.

W dawnej medycynie ludowej wyciągi z cebulek śnieżyczki były wykorzystywane jako preparaty przeciwwirusowe oraz immunomodulujące. Współcześnie stosowanie samodzielnie przygotowanych wyciągów jest niezalecane ze względu na ich możliwe działanie toksyczne.

Galantamina występującą w cebuli śnieżyczki jest wykorzystywana w lecznictwie. W Polsce substancja ta ma status leku wydawanego na podstawie recepty, a jego dawkowanie jest ustalane bezpośrednio przez lekarza prowadzącego.

Galantamina obecna w wyciągach z cebul śnieżyczki może wchodzić w interakcje z lekami, które są inhibitorami cytochromu P450 – kompleksu enzymów w wątrobie, który jest odpowiedzialny za metabolizm wielu substancji czynnych. Leki, takie jak fluoksetyna, erytromycyna, ketokonazol, paroksetyna, mogą nasilać działanie galantaminy. 

Ponadto galantamina może powodować wystąpienie interakcji podczas jednoczesnego stosowania digoksyny oraz β-blokerów, czyli leków wykorzystywanych w leczeniu niewydolności mięśnia sercowego. 

Galantamina działa przeciwstawnie do atropiny oraz może wykazywać działanie przeciwstawne do morfiny w kontekście jej wpływu na ośrodek oddechowy w rdzeniu przedłużonym. 

Ze względu na występowanie w ekstraktach z cebuli śnieżyczki toksycznych alkaloidów, podczas jej niewłaściwego stosowania może dojść do wymiotów, biegunki oraz zaburzeń neurologicznych. Zaburzenia neurologiczne mogą obejmować zawroty głowy, utratę przytomności, a nawet śpiączkę.