Hibiskus — dla zdrowia i urody

Ketmia szczawiowa (łac. Hibiscus sabdariffa, ang. Roselle), należąca do rodziny ślazowatych (Malvaceae), jest byliną występującą w klimacie subtropikalnym oraz tropikalnym. Spotkanie naturalnie występujących osobników zdarza się obecnie raczej rzadko – większość populacji ketmii stanowią rośliny uprawiane między innymi w Arabii Saudyjskiej, Egipcie, Sudanie oraz Malezji. Często mieszanki zawierające kielichy kwiatowe ketmii są nazywane w uproszczeniu herbatami z hibiskusa. Warto wspomnieć, że spośród wielu gatunków i podgatunków uważa się, że jednym z najpiękniejszych jest ketmia chińska, która ze względu na piękne kwiaty jest nazywana chińską różą.

Ketmia może osiągać około 3 metry wysokości, a jej łodyga zwykle drewnieje od dołu. Roślina jest pokryta dużymi dłoniasto-klapowanymi zielonymi liśćmi, które są umiejscowione na pędach skrętolegle. Kwiaty ketmii mają kolor od lekko kremowego do czerwonego, a mięsiste działki kielicha kwiatowego podczas zbiorów mogą mieć intensywnie fioletowe zabarwienie. Owoc stanowi niewielka torebka zawierająca kilkanaście nasion.

Surowcem zielarskim jest kwiat ketmii szczawiowej – Hibisci sabdariffae flos, który należy zbierać podczas kwitnienia i suszyć we właściwej temperaturze.

Wyciągi z kwiatów ketmii szczawiowej pełnią w lecznictwie współczesnym głównie rolę pomocniczą. Odpowiednio zebrane kielichy są często składnikiem herbat oraz niektórych suplementów diety, gdzie pełnią rolę środka poprawiającego smak produktu. Obecność kwiatów hibiskusa w mieszankach herbacianych nadaje przyrządzonym z nich napojom lekko kwaśny, orzeźwiający smak. Ponadto wyciągi z surowca są czasem wykorzystywane w kosmetyce.

Medycyna naturalna Indii oraz Azji Mniejszej przez wieki wykorzystywała przeciwbakteryjne właściwości kwiatów ketmii. Ponadto ekstrakty były często zalecane w dolegliwościach pokarmowych w celu wywołania delikatnego efektu przeczyszczającego. Napary z kwiatów były i nadal są wykorzystywane pomocniczo w sezonie infekcyjnym jako środek mający zwiększać odporność organizmu i skracać okres występowania infekcji. Wyciągi z kwiatów zalecano również jako środki łagodzące stany zapalne skóry lub błon śluzowych.

Obecnie kwiaty hibiskusa można znaleźć w składzie mieszanek ziołowych wywołujących efekt przeczyszczający. Poprawiają one smak tych preparatów oraz same również przyspieszają pasaż jelitowy. Właściwości tych nie należy mylić z efektem odchudzającym naparów z kwiatów hibiskusa, które potwierdziły niektóre badania.

Wiele preparatów kosmetycznych wykorzystuje polifenole oraz kwasy znajdujące się w składzie owoców ketmii. Kremy lub żele zawierające wyciągi z hibiskusa mogą charakteryzować się działaniem przeciwbakteryjnym, złuszczającym i nawilżającym.

Nazwa ketmii (inaczej hibiskusa) wywodzi się prawdopodobnie od egipskiego stworzenia Ibisa, które miało utożsamiać boga Thota. Był on przedstawiany jako mężczyzna z głową ptaka i stanowił jedno z najważniejszych oraz najstarszych bóstw starożytnego Egiptu. Według mitologii egipskiej Thot był autorem Księgi umarłych oraz bogiem Księżyca, który zastępował na niebie nieobecne słońce utożsamiane z bogiem Ra. Napary z kwiatów hibiskusa były ważnym elementem kultury Egipcjan i nie mogło ich zabraknąć podczas wesel i większych uroczystości rodzinnych.

Ponadto tzw. karkade było jednym z ulubionych napojów egipskich władców, a jednym z jego składowych był właśnie kwiat hibiskusa. Karkade przetrwało do czasów nowożytnych i jest obecnie bardzo popularnym napojem w Włoszech, gdzie najczęściej pije się je z dodatkiem soku z cytryny.

Wyciągi i napary z kwiatu hibiskusa są bogatym źródłem kwasów organicznych. Surowiec jest zresztą standaryzowany na zawartość kwasów w przeliczeniu na kwas cytrynowy. Oprócz niego w składzie kwiatu ketmii szczawiowej występuje również kwas hibiskusowy, szczawiowy, winowy oraz jabłkowy. Kwiaty hibiskusa są wykorzystywane w medycynie naturalnej ze względu na zawartość polifenoli, czyli związków o charakterze antyoksydacyjnym. Do polifenoli występujących w surowcu zaliczamy barwne antocyjany, wśród których można wymienić pochodne delfinidyny oraz cyjanidyny. Inną podgrupą związków polifenolowych są flawonoidy takie jak pochodne kwercetyny oraz kemferolu. Istotnymi substancjami dla działania farmakologicznego są pektyny oraz polisacharydy występujące w ekstraktach. Poza wymienionymi grupami substancji kwiaty ketmii są również bogatym źródłem witamin z grupy B, makroelementów oraz białek.

Ekstrakty z kwiatów ketmii mogą zmniejszać wartość ciśnienia tętniczego oraz ograniczać występowanie blaszki miażdżycowej, zmniejszając tym samym ryzyko schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Spadek ciśnienia tętniczego jest prawdopodobnie uwarunkowany wpływem substancji znajdujących się w surowcu na kanały wapniowe śródbłonka naczyń krwionośnych. Pewne znaczenie może mieć także zwiększenie ilości tlenku azotu, który wykazuje działanie wazodylatacyjne.

Niektóre badania potwierdziły również właściwości przeciwdziałające rozwojowi otyłości, która jest jednym z czynników ryzyka występowania nadciśnienia. Polifenole, które występują w kwiatach ketmii, mogą wpływać na proces adipogenezy, czyli powstawania komórek tworzących tkankę tłuszczową. Dzięki temu napary z hibiskusa mogą ograniczać rozwój otyłości i odpowiadać za utratę zbędnych kilogramów.

Obecność kwasów organicznych sprawia, że wyciągi z kwiatów hibiskusa mają właściwości przeczyszczające, dlatego też wchodzą w skład popularnych mieszanek ziołowych na zaparcia.

Właściwości antyoksydacyjne wyciągów pozwalają na zmniejszenie ilości wolnych rodników występujących w organizmie, co może mieć znaczenie w minimalizowaniu ryzyka chorób nowotworowych.

Kwiaty ketmii mogą się również charakteryzować niewielkimi właściwościami moczopędnymi oraz przeciwbakteryjnymi, co było często wykorzystywane przez praktyków medycyny naturalnej.

Kwiaty hibiskusa mogą ograniczać ryzyko występowania zaburzeń pamięci oraz opóźniać pojawienie się zjawiska demencji starczej, na co wskazują najnowsze badania. Według nich ekstrakty z kwiatów ketmii mogą zmniejszać rozkład jednego z neuroprzekaźników występujących w ośrodkowym układzie nerwowym. Właściwości neuroprotekcyjne wyciągów z ketmii wymagają jednak dalszych badań.

Niektóre kwasy występujące w wyciągach mogą być wykorzystywane w kosmetyce ze względu na swoje właściwości nawilżające i złuszczające.

Na polskim rynku można spotkać kilka suplementów diety zawierających wyciągi z kwiatów ketmii szczawiowej. Innym sposobem wykorzystania surowca jest przygotowanie naparu z odpowiednio wysuszonych kwiatów. Ponadto niektórzy producenci kosmetyków dodają do swoich produktów wyciągi z hibiskusa ze względu na ich działanie złuszczające i nawilżające.

W celu przygotowania naparu z kwiatów niewielką ilość surowca należy zalać gorącą wodą i pozostawić pod przykryciem na około 15 minut. Następnie pozostałości kwiatów należy odcedzić, a przygotowany napar można pić nawet kilka razy dziennie. 

Suplementy diety zawierające ekstrakty z kwiatów ketmii powinny być przyjmowane zgodnie z zaleceniami producenta. W zależności od rodzaju preparatu należy przyjmować od 1 do 2 kapsułek.

Kosmetyki zawierające wyciągi z kwiatów ketmii należy zwykle stosować kilka razy dziennie, choć i w tym przypadku należy zapoznać się z zaleceniami producenta.

Wyciągi z kwiatów hibiskusa mogą nieznacznie obniżać ciśnienie tętnicze, co w połączeniu z lekami hipotensyjnymi może spowodować wystąpienie zbyt niskich wartości ciśnienia u pacjenta, a przez to pogorszenie samopoczucia.

Podczas długotrwałego i intensywnego stosowania wyciągów lub naparów z kwiatów ketmii może dojść do podrażnienia przewodu pokarmowego i wystąpienia nudności, bólu brzucha oraz biegunki. Ponadto wysokie dawki ekstraktów z ketmii mogą być przyczyną uszkodzeń wątroby, dlatego nie należy przesadzać z ich suplementacją.

Wyciągów z kwiatów ketmii nie należy stosować podczas ciąży, a przynajmniej nie należy tego robić bez konsultacji ze swoim lekarzem. Ponadto należy zachować ostrożność podczas stosowania wysokich dawek wyciągów przez osoby z niskim ciśnieniem tętniczym, ponieważ ekstrakty mogą je nieznacznie obniżyć i w skrajnych przypadkach doprowadzić do pogorszonego samopoczucia lub utraty przytomności.