Babka pierzasta — leczniczy składnik sałatek

Babka pierzasta (łac. Plantago coronopus) jest drobną byliną pochodzącą z rodziny babkowatych – Plantaginaceae. Babka występuje na terenach nadmorskich i pochodzi z krajów położonych wokół Morza Śródziemnego. Roślina została prawdopodobnie zawleczona do Europy podczas przemieszczania się bydła lub z eksportowanym zbożem.

Babka pierzasta jest w Polsce uznawana za gatunek zagrożony wyginięciem na stanowiskach naturalnych i można ją spotkać w kilku miejscach wzdłuż brzegu Bałtyku. Roślina jest halofitem fakultatywnym, co oznacza, że dobrze znosi nawet znaczne zasolenie. Z tego powodu babkę można często spotkać w okolicach dróg, które zimą są w Europie utrzymywane w dobrym stanie za pomocą soli.

Babka pierzasta jest niewielką byliną osiągającą od dosłownie kilku do nawet 40 cm wysokości. Blaszka liściowa przyjmuje najczęściej kształt równowąski do lancetowatego, a w nasadach liści można dostrzec niewielkie skupiska włosków okrywających. Całobrzegie lub lekko ząbkowane liście są ułożone skrętolegle, a u nasady łodygi zbierają się w przyziemną rozetę. Kwiaty są niewielkie i występują na roślinie w postaci kłosów zlokalizowanych na szczycie pędów kwiatostanowych. Roślina kwitnie od czerwca do września. Owocem jest mała torebka zawierająca od 2 do 5 nasion.

Surowcem zielarskim jest liść babki (Plantaginis folium), lecz można również spotkać się z wykorzystaniem całego ziela. Medycyna ludowa wspomina również o wykorzystaniu korzeni oraz kwiatów.

Liście babki pierzastej nie są w Polsce zbyt popularnym surowcem zielarskim. Jest to związane z obecnością innych gatunków babki takich jak babka lancetowata (Plantago lanceolata) oraz babka zwyczajna (Plantago major). Liście rośliny są współcześnie wykorzystywane jako składnik sałatek w kuchni francuskiej i włoskiej.

Szeroko pojęte ziołolecznictwo oraz medycyna ludowa od wieków wykorzystują różne gatunki z rodzaju Plantago. W naszej części Europy raczej rzadko można spotkać się z wykorzystaniem liści babki pierzastej, jednak w krajach basenu Morza Śródziemnego pełniły one często rolę, którą u nas pełnią liście babki lancetowatej.

Wyciągi z liści tej rośliny były stosowane w nieżytach górnych dróg oddechowych, jako środki przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe. Lecznictwo ludowe zalecało wykorzystanie wyciągów z babki pierzastej nawet w leczeniu raka, oczywiście było to wtedy leczenie niepotwierdzone dowodami naukowymi, jednak najnowsze badania wskazują, że niektóre substancje obecne w wyciągach mogą hamować rozwój gruczolaków i czerniaka.

Liście babki były również stosowane jako środek uśmierzający ból i obrzęk po ukąszeniu przez owady. Wyciągi z innych gatunków babki są często wykorzystywane w kosmetologii i można znaleźć je w składzie preparatów przeciwtrądzikowych. Ciekawostką jest, że w składzie ekstraktów z babki pierzastej zidentyfikowano kwas salicylowy, który nie występuje u innych osobników z rodzaju Plantago. Obecność salicylanów jest prawdopodobnie związana ze stresem, na który jest narażona bylina w związku z dużym zasoleniem gleby, na której występuje, i pełnią one rolę czynników adaptacyjnych rośliny.

Obecnie badania potwierdziły antyoksydacyjne i cytotoksyczne właściwości wyciągów z liści babki pierzastej, jednak ich możliwość wykorzystania w praktyce wymaga dalszych badań.

W zależności od regionu różne gatunki babki były w Polsce święcone w święto Matki Boskiej Zielnej, a świeże liście suszono i chowano pod strzechy chłopskich chałup w celu dalszego wykorzystania razem z innymi popularnymi ziołami.

Badania składu alkoholowych wyciągów z liści lub kwiatów babki pierzastej ujawniły, że roślina ta jest potencjalnie lepszym źródłem polifenoli niż inne gatunki należące do rodzaju Plantago. Głównym związkiem czynnym w ekstraktach jest glikozyd fenolowy – werbaskozyd. Do innych substancji występujących w surowcach zaliczamy: salidrozyd i plantarenalozyd, a także cynarozyd, epikatechinę, kwercetynę oraz apigeninę, należące do grupy flawonoidów. W składzie ekstraktów potwierdzono również obecność kwasów fenolowych, czyli kwasu rozmarynowego, ferulowego oraz salicylowego. Ponadto przeprowadzone analizy wskazują również na obecność pochodnych kwasu p-hydroksybenzoesowego, takich jak kwas p-kumarowy, kwas wanilinowy oraz kwas galusowy. Liście i łodygi babki pierzastej są bogate w związki mineralne oraz aminokwasy, a jej nasiona są dobrym źródłem śluzu i oleju tłustego.

Ekstrakty z liści babki pierzastej dzięki zawartości kwasu salicylowego, galusowego oraz p-kumarowego mogą działać przeciwzapalnie. Sam kwas salicylowy może działać przeciwgorączkowo, co uzasadnia kierunki wykorzystania przetworów z tej rośliny przez medycynę ludową. Obecność kwercetyny oraz epikatechiny odpowiada za działanie przeciwdrobnoustrojowe i antyoksydacyjne. Niektóre badania wskazują, że luteolina oraz pochodne kwasu p-hydroksybenzoesowego mogą wykazywać działanie cytotoksyczne i przeciwnowotworowe, jednak właściwości te wymagają dalszych badań.

Podobnie jak z innych gatunków tej rośliny z liści babki pierzastej można przygotować odwar. W tym celu należy zalać niewielką ilość sproszkowanego surowca letnią wodą. Następnie tak przygotowany roztwór należy doprowadzić do wrzenia i gotować przez kilka minut, a później pozostawić do ostygnięcia i odcedzić. Należy jednak pamiętać, że roślina w Polsce jest pod ochroną i nie można jej zbierać ze stanowisk, na których występuje naturalnie.

Na polskim rynku nie ma wielu preparatów zawierających wyciągi z babki pierzastej. Jest to prawdopodobnie spowodowane ogromną popularnością babki lancetowatej i babki większej w naszym kraju.

Wyciągi i preparaty zawierające liście babki pierzastej są stosunkowo bezpiecznymi środkami. Podczas wykorzystania części tej rośliny przez medycynę ludową nie zgłaszano wielu działań niepożądanych, a te występujące najczęściej miały charakter przemijający i nie były groźne dla zdrowia. W wyniku długotrwałego przyjmowania liści z babki pierzastej istnieje ryzyko pojawienia się lekkich zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, a podczas pierwszego kontaktu babka pierzasta – jak każda roślina – może wywoływać alergie skórne.