Czosnek niedźwiedzi — na serce i odporność

Czosnek niedźwiedzi (łac. Allium ursinum, ang. Wild garlic) jest niewielką byliną występującą powszechnie w zachodnich rejonach Niemiec oraz we Francji. Czosnek ten pochodzi z rodziny amarylkowatych – Amaryllidaceae. Roślinę można również spotkać w krajach Europy Wschodniej. W Polsce czosnek niedźwiedzi występuje na terenie Puszczy Białowieskiej i Kampinoskiej i jest objęty ochroną gatunkową. Ten konkretny gatunek czosnku jest również czasem nazywany cebulą czarownic lub czosnkiem cygańskim. Pomimo objęcia ochroną gatunkową czosnek niedźwiedzi może być uprawiany i hodowany w ogrodach.

Czosnek niedźwiedzi osiąga maksymalnie 50 cm wysokości i w odróżnieniu od czosnku pospolitego nie wykształca jadalnych ząbków. Jego charakterystyczną cechą są natomiast przypominające kwiaty konwalii majowej białe kwiatostany. Lancetowate liście czosnku są intensywnie zielone i zaostrzone na końcu. Owoc stanowi niewielkich rozmiarów torebka.

Surowcem zielarskim jest najczęściej liść czosnku – Allii ursini folium – oraz ziele czosnku – Allii ursini herba.

Czosnek niedźwiedzi jest w naszym kraju surowcem mniej znanym niż czosnek pospolity, jednak wcale nie ustępuje mu pod względem właściwości leczniczych. Ekstrakty oraz preparaty zawierające wyciągi z czosnku są wykorzystywane w pomocniczym leczeniu schorzeń górnych dróg oddechowych oraz jako środek obniżający podwyższone ciśnienie tętnicze. Czosnek niedźwiedzi może być również stosowany jako panaceum przeciwko chorobom pasożytniczym, wyciągi z tej rośliny są skuteczne w zwalczaniu owsików i glist. Duża zawartość związków siarkowych w ekstraktach sprawia, że są one często wykorzystywane jako środki przeciwgrzybicze.

Czosnek niedźwiedzi był wykorzystywany w celach leczniczych już przez naszych przodków, na co wskazują liczne ślady archeologiczne. Roślina była stosowana przez starożytnych Rzymian, obywateli powstających osad słowiańskich, a także przez mieszkańców dworów królewskich. Z tym konkretnym gatunkiem czosnku związana jest pewna legenda wyjaśniająca pochodzenie jego nazwy. Liście czosnku niedźwiedziego miały być pierwszym posiłkiem, który trafiał do żołądka niedźwiedzi zamieszkujących lasy, w których czosnku nie brakowało. Po pewnym czasie roślina zaczęła być utożsamiana z siłą tych zwierząt i zaczęto przypisywać jej magiczne właściwości. Tak jak w przypadku czosnku pospolitego – czosnek niedźwiedzi również miał mieć moc zwalczania upiorów i wampirów.

Ogrodnicy twierdzą, że posadzony na trawnikach odstrasza krety.

W wyciągach z liści lub ziela czosnku niedźwiedziego potwierdzono obecność związków siarki, do których zaliczamy winylosiarczki, alliinę oraz tiosiarczki, np. allicynę. Niektóre z tych związków występują w większych stężeniach niż w przypadku czosnku pospolitego. Ponadto czosnek niedźwiedzi jest dobrym źródłem kwasu askorbinowego oraz witamin z grupy B. Do innej grupy substancji czynnych występujących w surowcach zaliczamy flawonoidy oraz karotenoidy. Poza nimi czosnek niedźwiedzi zawiera również ajoeny występujące w cebuli czosnku pospolitego oraz β-sitosterol i adenozynę.

Wiele ostatnich badań wskazuje na skuteczność ekstraktów z ziela czosnku niedźwiedziego w ograniczaniu występowania chorób układu sercowo-naczyniowego. Działanie kardioprotekcyjne wyciągów z czosnku tego konkretnego gatunku jest związane z przeciwpłytkowym efektem pochodnych β-sitosterolu. Ponadto ekstrakty z liścia czosnku obniżają stężenie cholesterolu w osoczu i zapobiegają rozwojowi miażdżycy. Obecne w wyciągach związki siarki wykazują również działanie przeciwgrzybicze oraz przeciwpasożytnicze.

Najnowsze badania koncentrują się na określeniu skuteczności przeciwnowotworowej wyciągów z ziela czosnku niedźwiedziego. Wstępne testy potwierdziły cytotoksyczność wyciągów wobec czerniaka skóry oraz mięsaków.

Obecnie na rynku nie występuje zbyt wiele preparatów zawierających wyciągi z czosnku niedźwiedziego. 
Ekstrakt z czosnku znajduje się w składzie preparatu złożonego przeznaczonego do odbudowy lub zapewnienia odporności organizmu w sezonie infekcyjnym. Ponadto wyciąg z tej rośliny występuje również w maści, która jest wykorzystywana podczas masażu leczniczego lub w celu zmniejszenia dolegliwości ze strony narządu ruchu.

Poza preparatami gotowymi zawsze istnieje możliwość zaparzenia niewielkiej ilości sproszkowanego surowca. Po zalaniu liści gorącą wodą zaleca się zaparzanie ich przez przynajmniej 15 minut pod przykryciem.

Dawniej z liści przygotowywano również nalewkę oraz intrakt, wykorzystywane w leczeniu lekkich przeziębień oraz nadciśnienia tętniczego.

Podczas stosowania czosnku niedźwiedziego mogą wystąpić alergie skórne i podrażnienia, a w trakcie długotrwałego stosowania ekstraktów z czosnku odnotowano kilka przypadków niedokrwistości hemolitycznej.