Kminek — przyprawa czy lek?

Kminek zwyczajny (Carum carvi), inaczej nazywany karolkiem, należy do rodziny selerowatych (Apiaceae) i jest rośliną dwupienną. Kminek uprawiany jest jako roślina przyprawowa. Wykorzystuje się go również w medycynie ze względu na właściwości lecznicze. Występuje głównie na terytorium Europy i Azji. W Polsce jest uprawiany i zasiedla przede wszystkim łąki, pastwiska oraz przydroża. Okres kwitnienia to maj-lipiec. Podczas pierwszego roku roślina formuje walcowaty korzeń, który pachnie jak marchew, oraz liście charakterystycznie tworzące rozetę. W drugim roku tworzy nadziemne części oraz kwitnie. Wielkość, jaką osiąga roślina, to od 30 do 80 cm.

Kminek zwyczajny ma rozgałęzioną, nagą i dętą łodygę. Liście są długoogonkowe, natomiast blaszka liściowa jest podwójnie albo potrójnie pierzasta. Kwiaty kminku są zebrane w promienne baldachy. Kwiat jest koloru białego, czasem różowego. Owoc posiada budowę typową dla rodziny baldaszkowatych, tj. rozłupnia, która złożona jest z dwu oddzielnych niełupek, charakterystycznie łukowato wygięta, nieowłosiona o kolorze brunatnym. Szerokość niełupki to 1-2 mm, natomiast długość 3-6 mm. Dojrzały owoc jest surowcem farmaceutycznym o aromatycznym zapachu i korzennym smaku. Owoce kminku zbiera się w czasie dojrzewania, następnie suszy w zaciemnionym i przewiewnym miejscu. Korzeń kminku zwyczajnego jest wrzecionowaty. Kminek zwyczajny służy bardzo często jako przyprawa do wielu potraw. Kminek jest jednym z najwcześniej uprawianych ziół w Azji, Europie oraz Afryce. Na przestrzeni wieków uznawany był jako preparat o działaniu wiatropędnym. Stosowany był w przypadku wzdęć, uczucia pełności oraz w dolegliwościach żołądkowo-jelitowych.

Kminek zwyczajny wchodzi w skład wielu mieszanek do stosowania doustnego. Stanowi jeden ze składników preparatów do stosowania przede wszystkim przy dolegliwościach związanych z przewodem pokarmowym. Surowiec farmaceutyczny wykorzystuje się w zaburzeniach trawiennych, podczas utraty apetytu, w bólach brzucha, w nieregularnych wypróżnieniach, które spowodowane są przez atonię jelit, a także podczas nadmiernej fermentacji w przewodzie pokarmowym oraz nieregularnym wydzielaniu soków trawiennych i niedostatecznym wydzielaniu żółci. Stosowany jest także jako środek moczopędny oraz w zaburzeniach trawiennych, którym towarzyszy stan skurczowy. Owoce kminku wykorzystuje się w celu pobudzania laktacji, jednak ze względu na niejasny mechanizm działania i możliwość wystąpienia działań niepożądanych (szczególnie w przypadku nadużywania) zaleca się ostrożność. Olejek kminkowy stosowany jest także w mazidłach (w świerzbie), jako substancja zapachowa oraz jako dodatek do mydeł, płynów odkażających, past do zębów i perfum.
Używa się go jako przyprawy do pieczywa, wędlin, serów, jarzyn i likierów (kummel). Już w I wieku n.e. Apicius zalecał przyprawianie warzyw kminkiem.

Kminek zwyczajny zawiera liczne substancje aktywne, które warunkują jego działanie terapeutyczne. Substancje czynne zawarte są głównie w owocu kminku. Podstawowymi substancjami warunkującymi działanie farmakologiczne są olejki eteryczne. Surowiec farmaceutyczny zawiera aż do 6% olejków eterycznych, w których skład wchodzą takie substancje, jak karwon i limonen, których ilość określana jest odpowiednio na 45-55% oraz 35-45%. Dodatkowo zawiera niewielką ilość karweolu. Poza tym owoc kminku zawiera leukoantocyjany, flawonoidy, takie jak kwercetyna oraz kemferol, kwasy organiczne, przede wszystkim kwas kawowy, a także związki poliacetylenowe. Inne substancje obecne w surowcu to olej tłusty (10-18%), węglowodany (20%), a także białko (20%).

Badania naukowe potwierdziły, że owoc kminku zwyczajnego posiada wiele właściwości farmakologicznych dzięki bogatej zawartości substancji czynnych. Daje to podłoże do nowych zastosowań tego surowca. Potwierdzono działanie przeciwdrobnoustrojowe, antyoksydacyjne, przeciwzapalne, obniżające poziom cukru, antyglikemiczne oraz moczopędne. Badania te w przyszłości mogą umożliwić zwiększenie spektrum działania tego surowca farmaceutycznego. Obecnie owoc kminku wpływa na zmniejszenie stanów skurczowych w przewodzie pokarmowym, normalizuje ruchy perystaltyczne jelit, pobudza wydzielanie soków trawiennych, zmniejsza uczucie pełności oraz niweluje wzdęcia. Dzięki zawartości związków flawinowych posiada działanie moczopędne. Ponadto ma działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybiczne ze względu na zawartość olejku kminkowego. Kminek ma również działanie laktogenne.

Zalecana dawka dobowa olejku eterycznego z kminku to 0,45-0,9 ml dla osoby dorosłej, natomiast dawka surowca farmaceutycznego to ok. 6g.

Stosowanie preparatów z kminkiem zwyczajnym zależy od formy oraz postaci, w jakiej występuje surowiec farmaceutyczny. Zwykle stosowana dawka dobowa kminku zależy od jednostki chorobowej. Kminek występuje głównie w postaci preparatów złożonych wraz z innymi substancjami o podobnym działaniu. Owoc kminku może być stosowany osobno jako środek wiatropędny. Sproszkowany owoc kminku stosujemy doustnie w ilości 0,6-1 g, mieszając go z miodem lub powidłami. Stosujemy taką mieszankę od 2 do 4 razy na dzień. Napar z kminku zwyczajnego możemy stosować również u dzieci po konsultacji lekarskiej. Przygotowanie naparu polega na dodaniu 1 łyżki rozdrobnionych owoców kminku zwyczajnego do półtora szklanki wody. Dla osoby dorosłej dawkowanie to ¼ do ½ szklanki od 2 do 3 razy dziennie, natomiast dla dzieci pół do półtora łyżki przygotowanego naparu od 2 do 3 razy na dobę, po zaleceniu lekarza.

Kminek znalazł zastosowanie również w maściach przeciw świerzbowcom. Przygotowanie takiej maści do użytku zewnętrznego polega na dodaniu 10 g olejku kminkowego oraz 5 g olejku tymiankowego do naczynia. Następnie do olejków dodajemy 15 ml etanolu 95%. Po wymieszaniu składników wlewamy dodatkowo 150 g oleju rycynowego. Tak przygotowaną maść przechowujemy w lodówce i stosujemy na skórę.

Osoby, które uczulone są na pyłki brzozy oraz bylicy pospolitej, powinny unikać produktów, które zawierają w swoim składzie rośliny z rodziny Apiacaeae ze względu na możliwość wystąpienia reakcji krzyżowej. Pacjenci, którzy wiedzą o alergii na rośliny z rodziny selerowatych, powinni unikać preparatów z kminkiem zwyczajnym.

Nie powinno się stosować olejku kminkowego na popękaną skórę, błony śluzowe oraz miejsca w obrębie oczu. Nie zalecane jest stosowanie preparatów z olejkiem kminkowym u pacjentów z chorobami wątroby, nerek oraz schorzeniami związanymi z drogami żółciowymi. Długotrwałe stosowanie tego preparatu może uszkadzać ww. organy. Kminek może także hamować opróżnianie pęcherzyka żółciowego. Choć tradycyjnie stosuje się kminek jako surowiec mlekopędny, nie jest zalecane stosowanie olejku w formie doustnej u kobiet w ciąży oraz w okresie laktacji z powodu ograniczonej liczby badań dotyczących bezpieczeństwa oraz ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Podczas stosowania owoców kminku zalecane jest zachowanie ostrożności i nieprzekraczanie zalecanych dawek. W dawkach terapeutycznych wodne roztwory kminku są dobrze tolerowane. Stosowanie i dawkowanie olejku z kminku zwyczajnego w formie doustnej u dzieci poniżej 18 roku życia nie zostało ustalone.