Jeżyna — lecznicze owoce i liście

Jeżyna fałdowana stosowana doustnie wskazana jest w biegunkach, wzdęciach i nieżytach żołądka oraz jelit. Roślina polecana jest także osobom z niedowidzeniem o zmierzchu lub z przedłużoną adaptacją wzroku do ciemności oraz u chorych z niedokrwistością. Zewnętrznie surowiec wykorzystywany jest w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła. Stosowany jest również w celu leczenia zmian skórnych, takich jak: wyprysk, liszaj, ropiejące i niegojące się rany. Liść jeżyny może być również użyty do sporządzenia kąpieli w terapii trądziku i egzemy. Okłady z liści są także pomocne w dolegliwościach reumatycznych i nerwobólach.

Jeżyna jako roślina lecznicza znana była od najdawniejszych czasów. Dioskurides − grecki lekarz, farmakolog i botanik − stosował okłady z odwaru i rozdrobnionych liści jeżyny w celu leczenia chorób skórnych. Właściwości bakteriobójcze zostały zresztą potwierdzone w późniejszych badaniach naukowych. W medycynie ludowej odwary z liści stosowano także jako środek napotny przy przeziębieniach, a odwar z korzeni jako środek moczopędny. Herbata z owoców uznawana była jako środek ogólnie wzmacniający i uspokajający w czasie klimakterium. Dzięki działaniu ściągającemu odwar z całych lub rozdrobnionych suchych liści stosowano w różnego rodzaju krwawieniach wewnętrznych: płucnych, żołądkowo−jelitowych oraz w czerwonce. Wyciąg z liści zalecano w chorobach górnych dróg oddechowych, a także jako środek wykrztuśny i uspokajający − przy zwiększonej pobudliwości i bezsenności. Sok jeżynowy używano czasami do barwienia różnych rodzajów tkanin na kolor fioletowy lub czerwonofioletowy. Owoce wykorzystywane są także do celów kulinarnych. Sporządza się z nich dżemy, nalewki, konfitury, soki, kompoty czy wina.

Jeżyna fałdowana zwana ostrężyną (łac. Rubus fruticosus L., Rubus plicatus W. et N.) należy do rodziny różowatych (Rosaceae). Występuje w Europie i Azji, a nawet w Ameryce Północnej. W Polsce można ją spotkać w niższych partiach gór, w zaroślach i na polach. Krzew osiąga wysokość do 1,5 metra. Jeżyna fałdowana charakteryzuje się liśćmi trój- lub pięciolistkowymi, ogonkowymi, o długości od około 3 cm do 9 cm i szerokości od 2 cm do 6 cm. Są one jajowate, na szczycie zaokrąglone, a ku nasadzie ulegają zwężeniu. Brzeg blaszki jest ostro i nierówno piłkowany. Górna powierzchnia liści jest zielona i gładka, czasami słabo owłosiona, dolna natomiast jaśniejsza, o pierzastym unerwieniu. Unerwienie po dolnej stronie liści jest zazwyczaj uwypuklone. Na nerwach głównych i ogonku liściowym znajdują się haczykowato wygięte kolce o długości od 1 mm do 2 mm. Kwiaty jeżyny są promieniste, o barwie jasnoróżowej lub białej. Owoce są jadalne i mają kolor czarnobrunatny. Zebrane są w krótkie grono. Jeżyna fałdowana kwitnie od czerwca do lipca. Surowiec stanowią liście i owoce. Liście zbiera się wczesną wiosną lub na początku lata, suszy w cieniu i w przewiewie. Sproszkowane mają barwę zieloną i są bez zapachu. Owoce wraz z dnem kwiatowym suszy się w suszarniach w temp. 40-60°C.

W skład surowca wchodzą garbniki (galotanoidy), proantocyjanidyny, flawonoidy, kwasy organiczne (jabłkowy, bursztynowy, cytrynowy, askorbowy) i triterpeny. Owoce bogate są w cukry, kwasy organiczne, witaminę C, witaminy z grupy B, prowitaminę A, pektyny, garbniki oraz związki potasu i magnezu. Substancje czynne obecne w surowcu, głównie garbniki, warunkują działanie ściągające, przeciwbiegunkowe, bakteriobójcze i grzybobójcze. Z obecnością triterpenów wiąże się natomiast słabe działanie hipoglikemiczne. Syropy ze świeżych owoców mają właściwości wykrztuśne i uspokajające. Surowiec działa także moczopędnie i poprawia przemianę materii. Stosowany zewnętrznie na skórę działa przeciwzapalnie i ściągająco.

Według Farmakopei Polskiej liść jeżyny stosowany jest doustnie jako lek przeciwbiegunkowy i ściągający. Wskazany jest również do stosowania zewnętrznego w stanach zapalnych skóry i do sporządzania płukanek w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Zaleca się przygotowywać odwary z około 2 gramów surowca. Surowiec zalewa się filiżanką gorącej wody, gotuje pod przykryciem około 10 minut, odstawia na 10 minut i cedzi. Ciepły i świeży odwar zaleca się pić 2 razy dziennie w razie biegunki. Odwar służy również do płukania jamy ustnej i gardła.

Brak danych klinicznych dotyczących interakcji pomiędzy jeżyną fałdowaną a innymi ziołami lub lekami.

Jeżyna fałdowana uznawana jest za roślinę, która jest bezpieczna dla większości ludzi. Ostrożność powinny zachować osoby, u których stwierdzono wrażliwość na rodzinę Rosaceae. Ponadto taniny zawarte w liściach mogą powodować u osób mających podrażniony przewód pokarmowy działania niepożądane takie jak nudności czy wymioty. Warto również pamiętać, że spożycie nadmiernej ilości dojrzałych jeżyn może wywołać biegunkę.