Hyzop lekarski — roślina lecznicza i przyprawa

Hyzop lekarski (łac. Hyssopus officinalis, ang. hyssop) jest krzewem pochodzącym z rodziny wargowych – Labiatae – i osiągającym około 50 cm wysokości. Hyzop wywodzi z krajów śródziemnomorskich, ale występował naturalnie również na terenie zachodniej Syberii.
Obecnie jego największe uprawy znajdują się w Ameryce, Europie oraz Afryce. Nazwa Hyssopus wywodzi się prawdopodobnie z z języka hebrajskiego, w którym oznaczała „święte ziele”. Jednak z drugiej strony niektórzy tłumacze wskazują na błąd w przekładzie Biblii na język grecki, co spowodowało powiązanie hyzopu lekarskiego z hyzopem (ezob) występującym w Starym Testamencie. Dalsze badania terminologii hebrajskiej i arabskiej wskazują, że ziele to mogło wchodzić w skład pierwszych kropideł wykorzystywanych przez kaznodziejów. W Polsce hyzop nazywano „józefkiem”, a jego uprawą zajmowały się klasztory benedyktynów.

Hyzop jest niewielką krzewinką, zdrewniałą u nasady, o prostej łodydze i drobnych lancetowatych liściach. Korzeń hyzopu jest silnie rozgałęziony. Kwiaty zebrane są w charakterystyczne nibyokółki i najczęściej mają barwę fioletową lub lekko różową. Owocem jest rozłupka.

Surowcem zielarskim jest ziele hyzopu – hyssopi herba – wykorzystywane w celu uzyskania olejku eterycznego. Ziele należy zbierać w okresie kwitnienia, a następnie suszyć w temperaturze 35 stopni Celsjusza.

Współcześnie znaczenie wyciągów z hyzopu znacznie się zmniejszyło, jednak nadal można spotkać się z wykorzystaniem własnoręcznie przygotowanych przetworów z tej rośliny.
Napar z hyzopu może być wykorzystywany w łagodzeniu pierwszych etapów przeziębienia. Ponadto napary z ziela hyzopu są wykorzystywane pomocniczo w terapii zaburzeń żołądkowo-jelitowych oraz w ograniczaniu nadmiernej potliwości.
Właściwości przeciwzapalne hyzopu pozwalają na wykorzystanie preparatów z tej rośliny w ograniczaniu dolegliwości związanych z reumatyzmem, co jednak nie zostało potwierdzone naukowo.

Hyzop lekarski był cenioną rośliną leczniczą już w starożytnej Grecji. Z kolei w Europie hyzop szczyt swojej popularności przeżywał we wczesnym średniowieczu. Pierwsza na świecie szkoła medyczna w Salerno polecała wyciągi z hyzopu w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych oraz gruźlicy. Hyzop miał również znaczenie religijne – mokrymi gałązkami hyzopu skrapiano wiernych oraz miejsca pod nowe świątynie.

Hyzop jest również aromatyczną przyprawą używaną w kuchni południowoeuropejskiej. Ma raczej pikantny zapach i smak. Nie można również zapomnieć o tym, że hyzop lekarski jest bardzo wydajną rośliną miododajną, a miód hyzopowy ma ciekawe właściwosci aromatyczne i smak.

Ziele hyzopu zawiera olejek eteryczny, w składzie którego zidentyfikowano głównie kamfen, pinokamfon, izopinokamfon, kamforę, alfa pinen oraz eukaliptol. Ponadto ziele zawiera również około 8% garbników oraz kwas ursolowy i oleanowy. Inną frakcją czynną surowca są flawonoidy.

Olejek hyzopowy działa przeciwbakteryjnie oraz spazmolitycznie na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Działanie rozkurczające jest szczególnie pomocne w łagodzeniu wzdęć oraz zaburzeń perystaltyki jelit. Substancje o charakterze goryczowym poprawiają trawienie poprzez zwiększenie uwalniania soku żołądkowego, a garbniki występujące w zielu mają właściwości ściągające i przeciwbiegunkowe.
Wyciągi z ziela hyzopu wykazują również działanie przeciwzapalne i wykrztuśne, co sprawia, że są chętnie wykorzystywane w łagodzeniu uporczywego kaszlu.

Niektóre badania wskazują również na przeciwwirusowy potencjał wyciągów z ziela hyzopu. Działanie przeciwwirusowe potwierdzono wobec wirusa opryszczki zwykłej (łac. Herpes simplex).

Ziele hyzopu lekarskiego można stosować w postaci naparu. W celu jego przygotowania zaleca się zalanie surowca wrzącą wodą i pozostawienie go pod przykryciem na 10 minut. Napar należy pić kilka razy dziennie.

Ponadto do stosowania zewnętrznego można stosować również olejek hyzopowy. Nacieranie klatki piersiowej mieszaniną olejku hyzopowego i słonecznikowego ułatwia oddychanie podczas sezonowych przeziębień. Znalazł on również zastosowanie w kosmetyce. Żele i kremy z olejkiem hyzopowym łagodzą stłuczenia i działają przeciwobrzękowo.
Ziele i olejek znalazły zastosowanie w aromaterapii. Kilka kropli olejku dodanych do kąpieli łagodzi napięcia nerwowe i działa relaksująco.

Sam napar z ziela hyzopu może być również stosowany zewnętrznie. Płukanki z naparu łagodzą stany zapalne jamy ustnej i dziąseł.

Wyciąg z ziela hyzopu występuje w składzie ziołowej mieszanki wykrztuśnej dostępnej w aptekach. Około 5 ml koncentratu ziołowego należy rozpuścić w około 120 ml wody i pić trzy razy dziennie. Mieszankę należy stosować u osób powyżej 12 roku życia.

W przypadku długotrwałego stosowania hyzopu lekarskiego może dojść do podrażnienia błony śluzowej żołądka lub pojawienia się bólu brzucha i nudności. U niektórych pacjentów zgłaszano również przypadki alergii, w tym jeden przypadek wstrząsu anafilaktycznego.

Pinokamfon i izopinokamfon, które są składnikami olejku eterycznego, mogą spowodować wystąpienie drgawek.

Wyciągów z hyzopu nie powinny stosować kobiety w ciąży, osoby z niskim ciśnieniem tętniczym oraz pacjenci cierpiący na padaczkę.