Barwinek pospolity — czy można go samodzielnie stosować
Barwinek pospolity to niewielka krzewinka o niebieskich kwiatach, stosowana jako roślina ozdobna w ogrodach i parkach. Nie stosuje się go w ziołolecznictwie ze względu na ryzyko zatrucia.
Spis treści
- Barwinek pospolity – zastosowanie i wskazania
- Barwinek pospolity – wygląd, pochodzenie, morfologia
- Barwinek pospolity – działanie, właściwości, skład
- Barwinek pospolity – stosowanie i dawkowanie
- Barwinek pospolity – interakcje z lekami i ziołami
- Barwinek pospolity – skutki uboczne, przedawkowanie
- Działanie
- Postacie i formy
- Substancje aktywne
- Surowiec
Barwinek pospolity – zastosowanie i wskazania
Surowcem barwinka pospolitego Vinca minor jest ziele barwinka Vincae minoris herba.
Obecnie w medycynie znaczenie mają przede wszystkim leki zawierające półsyntetyczną pochodną winkaminy – winpocetynę. Winkamina to substancja, która została wyizolowana z rośliny po raz pierwszy w 1953 roku.
W medycynie ludowej Vinca minor jest wykorzystywany rzadziej, głównie przez swoje właściwości trujące. Niegdyś zielarze używali go do tworzenia naparów, nalewek lub rzadziej odwarów. Ziele barwinka bądź same liście suszono w temperaturze pokojowej. Preparaty galenowe z barwinka służyły do łagodzenia stanów zapalnych przewodu pokarmowego np. przy podrażnieniu żołądka oraz jako remedium na choroby jelit (działanie przeciwbiegunkowe rośliny). Barwinek pospolity był stosowany tradycyjnie w razie występowania infekcji dróg moczowych. Ze względu na właściwości antylaktacyjne kiedyś często stosowano go przy próbach odstawienia dziecka od piersi. Barwinek był uważany za roślinę wspomagającą obniżanie wysokiego poziomu cukru we krwi diabetyków. Ziołolecznictwo wykorzystywało napary z barwinka pospolitego do łagodzenia bólu gardła oraz w stanach zapalnych dziąseł.
Liście rośliny aplikowano do nozdrzy w celu zatrzymania krwotoków nosowych. Kobiety posiłkowały się preparatami z barwinka pospolitego w razie obfitych krwawień menstruacyjnych i przedłużającego się okresu. Napary z barwinka służyły do przemywań skóry w celu szybszego pozbycia się siniaków i krwawych wybroczyn. Używano ich w egzemach.
Ziele Vinca minor w ziołolecznictwie jest uważane za naturalny lek na zaburzenia krążenia mózgowego. Pomaga w niwelowaniu szumów usznych i zawrotów głowy. Jest rośliną działającą na kłopoty z koncentracją, tradycyjnie stosowano go u osób z utratą pamięci. Zielarze polecali barwinka pospolitego w terapii zaburzeń krążenia obwodowego (żylaki, hemoroidy) oraz jako roślinę obniżającą ciśnienie krwi. Obecnie ziele jest rzadko używane.
Ludowe nazwy barwinka to zimziele, lubicz lub lubystek.
Barwinek pospolity – wygląd, pochodzenie, morfologia
Barwinek pospolity (Vinca minor) to rodzaj krzewinki należącej do rodziny toinowatych (Apocynaceae). Nazywany jest również barwinkiem mniejszym. Naturalnym środowiskiem występowania rośliny są tereny Europy, poza Skandynawią i wyspami Brytyjskimi. Dziko rosnący barwinek pospolity można spotkać w Polsce, choć jest to zjawisko rzadkie. Jako roślina ozdobna bywa sadzony w ogrodach i parkach.
Krzewinka preferuje żyzne gleby o kwaśnym odczynie (pH 4,9-6,5). Tworzy zwarte łany na terenach lasów liściastych, w zaroślach i na zboczach terenów pagórkowatych. Barwinek mniejszy dorasta do 20 cm wysokości. Jest krzewinką zimozieloną i wieloletnią. Posiada długie (nawet do 1 m), wijące się pędy, które rozprzestrzeniają się po ziemi i zakorzeniają wzdłuż łodyg.
Liście barwinka ułożone są naprzeciwlegle na wyprostowanych łodygach. Charakteryzują się ciemnozielonym kolorem i błyszczącą powierzchnią, są krótkoogonkowe, skórzaste. Mają kształt eliptyczny i dorastają do 5 cm długości. Brzeg liściowy jest pozbawiony ząbkowania.
Okres kwitnienia rośliny przypada na miesiące wiosenne (marzec-czerwiec), zdarza się też powtórne kwitnienie Vinca minor w sierpniu. Kwiaty barwinka pospolitego mają niebieski bądź jasnofioletowy kolor. Ich średnica wynosi około 2,5 cm. Są obupłciowe, długoszypułkowe, wyrastające z kątów liści. Korona kwiatowa składa się z 5 płatków.
Owoce rośliny to para mieszków włosowych o długości około 2,5 cm. Owoc jest wielonasienny.
Barwinek pospolity – działanie, właściwości, skład
W zielu barwinka pospolitego Vincae minoris herba zidentyfikowano ponad 50 substancji należących do grupy alkaloidów indolowych. Są to m.in. winkamina, wincyna i winkanoryna.
Pozostałe substancje czynne rośliny to związki flawonoidowe, kwas ursolowy, leukoantocyjanidyny, triterpeny oraz garbniki.
Winkamina jest alkaloidem o udowodnionej skuteczności w zapobieganiu i leczeniu niewydolności naczyń mózgowych. Działa neuroprotekcyjnie, jest naturalnym wzmacniaczem metabolicznym komórek nerwowych poprzez zwiększenie przepływu krwi w mikronaczyniach i zwiększenie wychwytu glukozy przez komórki neuronalne. Chroni przed niedokrwieniem i niedotlenieniem mózgu. W Stanach Zjednoczonych Ameryki substancję tę sprzedaje się w formie suplementu diety na poprawę pamięci i koncentracji.
Winkamina podnosi funkcje poznawcze, wzmacnia pamięć i zdolność koncentracji np. u osób starszych. Skuteczność terapeutyczną winkaminy udowodniono m.in. w trakcie badania klinicznego obejmującego osoby w wieku od 50 do 85 lat. Substancję podawano pacjentom w dawce 30 mg przez okres 12 tygodni w leczeniu pierwotnego otępienia zwyrodnieniowego i naczyniowego. Zaobserwowano korzystny wpływ winkaminy na mikrokrążenie mózgowe, co objawiało się zmniejszeniem epizodów zaburzeń pamięci, ograniczeniem zawrotów głowy oraz zmniejszeniem bólu głowy. Obecnie w farmakologii stosowana jest winpocetyna, która stanowi półsyntetyczną pochodną winkaminy.
Poza wpływem na układ krążenia ziele Vinca minor posiada udowodnione działanie przeciwbakteryjne wobec gatunków Staphylococcus aureus, Escherichia coli oraz bakterii z rodzaju Bacillus. W sposób zależny od dawki ekstrakt z rośliny działa cytotoksycznie wobec linii komórek nowotworowych czerniaka A375. Etanolowe wyciągi Vinca minor działają antyutleniająco i zmniejszają procesy peroksydacji lipidowej. W jednym z badań udowodniono antyapoptotyczne właściwości winkaminy (zahamowanie apoptozy komórek β wysp trzustkowych).
Barwinek pospolity – stosowanie i dawkowanie
Obecnie zioło barwinka pospolitego Vinca minor jest rzadko używane ze względu na możliwość zatrucia alkaloidami indolowymi.
Zalecana dawka dobowa terapeutyczna winkaminy (substancja czynna ziela Vinca minor) wynosi od 40 do 80 mg na dobę. Kuracja powinna być prowadzona przez co najmniej 20-40 dni. Do osiągnięcia efektu farmakologicznego dawki winkaminy muszą być wystarczająco wysokie (średnie stężenie w osoczu utrzymywane na poziomie około 0,2 µg/ml).
Stosowanie barwinka musi się odbywać wyłącznie na zalecenie lekarza i pod jego kontrolą.
Według Amerykańskiej Agencji Żywności i Leków długotrwałe stosowanie suplementów diety zawierających winkaminę jest niewskazane ze względu na brak odpowiedniej dokumentacji odnośnie bezpieczeństwa takich kuracji.
Barwinek pospolity – interakcje z lekami i ziołami
Ze względu na zawartość alkaloidów indolowych (głównie winkaminy) w zielu Vinca minor należy zachować ostrożność podczas jednoczesnej terapii lekami działającymi na ośrodkowy układ nerwowy, lekami przeciwarytmicznymi i lekami przeciwzakrzepowymi.
Barwinek pospolity – skutki uboczne, przedawkowanie
W badaniach na zwierzętach laboratoryjnych ustalono dawki letalne winkaminy:
- LD50 dla szczurów wyniosła 1200 mg/kg mc po podaniu doustnym,
- LD50 dla myszy wyniosła 460 mg/kg mc po podaniu doustnym,
- LD50 dla królików wyniosła 33 mg/kg mc po podaniu dożylnym.
Inne badania wykazały zmiany behawioralne zwierząt (psów) przy podawaniu winkaminy w ilości 20 mg/kg mc/dzień. Dawka 45 mg/kg mc/dobę przez okres 91 dni spowodowała obustronny zanik jąder i azoospermię. W zakresie dawek od 2,5 do 10 mg/kg mc winkaminy podanej podskórnie obserwowano sedację u myszy.
Pozostałe efekty obserwowane dla wysokich dawek winkaminy wśród zwierząt to leukocytopenia, limfocytopenia oraz obniżenie poziomu α2 i g-globuliny.
Zaobserwowane działania niepożądane alkaloidu u ludzi to niekorzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy (spadek ciśnienia tętniczego, działanie proarytmogenne) oraz wpływ na ośrodkowy układ nerwowy (sedacja). Zarejestrowano przypadki napadów torsade de pointes (częstoskurcz komorowy) oraz wydłużenie odcinka QT.
Działanie
- poprawia krążenie obwodowe
- poprawia mikrokrążenie
- przeciwbakteryjne
- przeciwcukrzycowe (hipoglikemizujące; zmniejsza stężenie glukozy we krwi)
- reguluje krążenie żylne i limfatyczne
- rozszerza naczynia mózgowe (poprawia krążenie mózgowe)
- wspomaga metabolizm komórek nerwowych
- immunomodulujące
- przeciwnowotworowe
Postacie i formy
- susz
- napar
- odwar
- nalewka
Substancje aktywne
- flawonoidy
- garbniki
- kwas ursolowy
- triterpeny
- alkaloidy indolowe
- winkamina
- izowinkamina
- leukoantocyjanidyny
- winkanoryna
Surowiec
- liść
- ziele