Skrzyp polny — na drogi moczowe, skórę, włosy i paznokcie

Skrzyp polny (łac. Equisetum arvense) pochodzący z rodziny skrzypowatych (łac. Equisetaceae) jest wieloletnią rośliną zielną. Gatunek występuje powszechnie na terenie Europy (z wyłączeniem krajów leżących w basenie morza śródziemnego), Ameryki oraz w północnej i południowej Afryce. Skrzyp dobrze rośnie na glebach kwaśnych, a w Polsce występuje pospolicie na nizinach, szczególnie na obrzeżach lasów oraz nad brzegami rzek i jezior.

W zależności od pory roku skrzyp wykształca dwa rodzaje pędów – zielone pędy płonne osiągające od 30 cm do 40 cm wysokości oraz pędy zarodnikowe, których wysokość wynosi zazwyczaj około 25 cm. Pędy zarodnionośne ukazują się wczesną wiosną, a następnie po wydaniu zarodników roślina wykształca pędy płonne. Pędy płonne są podzielone na wyraźne międzywęźla. Boczne rozgałęzienia są cieńsze i mają jedynie kilka międzywęźli.

Surowiec farmaceutyczny stanowią tylko odpowiednio zebrane pędy płonne. Ziele skrzypu powinno zawierać nie mniej niż 2,5% związków flawonoidowych w przeliczeniu na kwercetynę. Surowiec należy zbierać od czerwca do września.

W lecznictwie wykorzystuje się przede wszystkim moczopędne właściwości ziela skrzypu. Wyciągi ze skrzypu mogą być stosowane pomocniczo u pacjentów cierpiących na schorzenia dróg moczowych, np. w dnie moczanowej oraz w kamicy nerkowej.

Ponadto w przeszłości ziele skrzypu było często stosowane jako środek przeciwkrwotoczny, przyspieszający gojenie ran oraz uszczelniający naczynia krwionośne. Skrzyp polny może być również stosowany pomocniczo w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów.

Skrzyp polny jest szczególnie chętnie wykorzystywany w kosmetyce. Płukanki przygotowane z ziela skrzypu polnego poprawiają ogólny wygląd i kondycję włosów, a odpowiednio podane stymulują cebulki włosów i przyspieszają tempo ich wzrostu. Innym zastosowaniem skrzypu w kosmetyce jest wykorzystanie go do poprawy funkcjonowania i wyglądu skóry naczynkowej.

Lekkie działanie moczopędne ziela skrzypu ogranicza pocenie skóry. Wyciągi ze skrzypu można znaleźć w składzie preparatów przeciwdziałających nadmiernej potliwości skóry.

Nazwa skrzypu polnego wzięła się od charakterystycznego odgłosu, jaki wydają pocierane o siebie łodygi skrzypu. Przekazy ludowe wspominają, że ziele skrzypu było jednym z ziół, obok sławnego kwiatu paproci, poszukiwanych podczas wigilii św. Jana. Ponadto niektóre źródła wskazują, że skrzyp polny był wykorzystywany w hodowli jako składnik paszy dla zwierząt oraz w przemyśle heblarskim i metalowym jako środek do polerowania i czyszczenia delikatnych materiałów. Skrzyp został również doceniony w średniowieczu – na dworze króla Henryka VIII Tudora był często polecany jako środek łagodzący stany zapalne, obrzęki oraz drobne krwawienia. Do momentu odkrycia wydajniejszych metod ziele skrzypu służyło również jako źródło barwnika – żółtej ochry.

W składzie surowca zidentyfikowano flawonoidy, do których należały pochodne kwercetyny, izokwercytryna oraz ekwizetryna, a także genkwanina oraz glukozyd protogenkwaniny. Znaczną część substancji występujących w ekstraktach z ziela skrzypu stanowią związki mineralne, w tym przede wszystkim związki krzemu. W niewielkich ilościach skrzyp zawiera także substancję z grupy fitosteroli – kampesterol. Dla działania farmakologicznego surowca znaczenie mają również kwasy organiczne (kwas ekwizetolowy i kwas askorobowy) oraz kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy, estry kwasu kawowego i protokatechowego). Z kolei w śladowych ilościach z ziela skrzypu wyodrębniono alkaloidy, do których zaliczamy nikotynę.

Związki mineralne zawarte w surowcu wpływają na poprawę kondycji włosów i paznokci. Szczególne znaczenie w tym wypadku mają dobrze wchłanialne związki krzemu.

Niektóre badania sugerują również uspokajający potencjał naparów z ziela skrzypu. Naukowcy wskazują, że może to być zasługa występującej w składzie surowca izokwercytryny.

Kwasy fenolowe oraz flawonoidy, zidentyfikowane w wyciągach z ziela skrzypu, odpowiadają za działanie moczopędne i rozkurczowe surowca. Ziele skrzypu zwiększa ilość wydalanego moczu bez wpływu na równowagę elektrolitową organizmu.

Inne gatunki skrzypu mogą zawierać większe ilości szkodliwych alkaloidów takich jak palustryna lub nikotyna.

Skrzyp polny można stosować w postaci naparu. Podczas terapii ważna jest jej odpowiednia długość – około czterech tygodni. Zawsze należy przyjmować świeżo przygotowany napar. W celu przygotowania naparu należy zalać około 4 gramów rozdrobnionego ziela skrzypu gorącą wodą i odczekać 15 minut.

Napar z ziela skrzypu był również stosowany w lecznictwie ludowym. Skrzyp wykorzystywano w celu złagodzenia stanów zapalnych jamy ustnej oraz do przemywania trudno gojących się ran, co obecnie nie jest zalecane ze względu na dostępność nowoczesnych specjalistycznych preparatów przeznaczonych do tego celu. Odwary ze skrzypu mogą być wykorzystywane pomocniczo jako środki ograniczające nadmierne krwawienia miesiączkowe.

Preparatów zawierających ziele skrzypu nie należy stosować w przypadku występowania obrzęków związanych z upośledzeniem pracy mięśnia sercowego lub nerek.

Podczas jednoczesnego stosowania preparatów zawierających ziele skrzypu oraz leków działających moczopędnie istnieje ryzyko wystąpienia hipokaliemii (zmniejszonego stężenia potasu w osoczu). 

Osoby przyjmujące witaminę B₁ mogą doświadczyć osłabienia efektu terapeutycznego podczas jednoczesnego przyjmowania preparatów z ziela skrzypu ze względu na zawartość antywitaminy B₁ – neopirytiaminy – w wyciągach z tej rośliny.

Podczas stosowania preparatów z ziela skrzypu polnego istnieje ryzyko pojawienia się reakcji alergicznych o niezbyt dużym nasileniu, obejmujących przede wszystkim wysypki skórne.

Przyjęcie zbyt dużej ilości wyciągu ze skrzypu może spowodować wystąpienie zaburzeń ze strony układu pokarmowego.

Przewlekłe przyjmowanie wyciągów z ziela skrzypu może spowodować niedobór witaminy B₁ objawiający się zmęczeniem, zaburzeniami pamięci, osłabieniem siły mięśniowej oraz drętwieniami i mrowieniami mięśni.