Fenylomaślanu sodu, Natrii phenylbutyras - Zastosowanie, działanie, opis

Wskazaniami do stosowania fenylomaślanu sodu są zaburzenia cyklu mocznikowego obejmujące między innymi niedobory enzymów:  syntetazy karbamoilofosforanowej, karbamoilotransferazy ornitynowej oraz syntetazy argininobursztynianowej. Fenylomaślan sodu jest stosowany w sposób przewlekły jako terapia wspomagająca tych schorzeń.

Lek stosuje się u pacjentów wśród których objawy chorobowe ujawniły się w ciągu pierwszych 28 dni życia (okres noworodkowy) oraz u osób z częściowymi niedoborami enzymatycznymi i encefalopatią hiperamonemiczną w wywiadzie, u których choroba została ujawniona w okresie późniejszym niż okres noworodkowy. 

Fenylomaślan sodu stosuje się doustnie w postaci tabletek bądź granulatu. Dawkę leku dobiera się indywidualnie, w zależności od podaży białka w diecie pacjenta oraz tolerancji białek przez organizm chorego. Maksymalna dawka dobowa fenylomaslanu sodu wynosi 20g/dobę. Dawkę dobową substancji leczniczej należy podzielić i przyjmować łącznie z każdym posiłkiem. Granulat można zażyć bezpośrednio do ust, popijając napojem bądź przyjąć po wymieszaniu ze stałym pokarmem. Lek w postaci tabletek należy popijać dużą ilości wody.

Podczas terapii fenylomaślanem sodu trzeba kontrolować parametry takie jak stężenie amoniaku, argininy, niezbędnych aminokwasów (zwłaszcza aminokwasów o rozgałęzionych łańcuchach), karnityny oraz białek w osoczu krwi. W razie potrzeby należy modyfikować dawki leku. 

Fenylomaślan sodu jest przeciwwskazany w przypadku nadwrażliwości na tę substancję leczniczą. Leku nie mogą stosować kobiety w ciąży oraz karmiące piersią.

Należy zachować ostrożność podczas stosowania fenylomaślanu sodu u osób z niewydolnością nerek, chorobami serca oraz obrzękami. Lek dostarcza dużą ilość sodu, co sprzyja retencji wody w organizmie.

Fenylomaślan sodu powoduje utratę potasu wraz z moczem, dlatego ważna jest kontrola tego parametru podczas terapii lekiem.

W przypadku pacjentów z utrudnionym połykaniem zaleca się fenylomaślan sodu w postaci granulatu. Tabletki mogą stać się przyczyną owrzodzeń przewodu pokarmowego.

Przyjmowanie fenylomaślanu sodu nie wyklucza wystąpienia ostrej encefalopatii hiperamonemicznej. 

Podczas terapii fenylomaślanu sodu konieczna jest dieta z ograniczoną podażą białek.

W przypadku konieczności podniesienia kaloryczności, czyli dostarczenia dodatkowych kalorii do organizmu pacjenta wskazane jest spożycie posiłku bezbiałkowego.

Fenylomaślan sodu wywiera mały wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów, w tym samochodów. Opisywano przypadki zawrotów i bólu głowy.

Przyjmowanie fenylomaślanu sodu wpływa na szereg badań diagnostycznych. Lek obniża poziom potasu we krwi często powodując hipokaliemię, zmniejsza stężenie białka całkowitego, albumin i fosforanów we krwi. Podczas terapii fenylomaślanem sodu dochodzi do wzrostu stężenia bilirubiny, fosfatazy zasadowej i aminotransferaz we krwi. Przyjmowanie fenylomaślanu sodu zwiększa stężenie kwasu moczowego, chlorków i sodu we krwi. Lek przyczynia się także do zwiększenia masy ciała.

Fenylomaślan sodu jest przeciwwskazany w okresie ciąży. Badania z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych wykazały szkodliwy wpływ leku na rozwój mózgu. Fenylomaślan sodu powodował wydłużenie i ścieńczenie dendrytów oraz zmniejszenie liczby neuronów.

Podczas terapii lekiem należy stosować skuteczne metody antykoncepcji.

Lek jest przeciwwskazany w okresie karmienia piersią. Badania na zwierzętach laboratoryjnych udowodniły przenikanie fenylomaślanu sodu do mleka samic karmiących. Brak jest analogicznych badań u ludzi, jednak ze względów bezpieczeństwa fenylomaślan sodu jest przeciwwskazany w okresie karmienia piersią. Badania młodych szczurów którym podawano lek wykazały zaburzenia w rozwoju mózgu, które polegały na opóźnieniu dojrzewania synaps mózgowych i zmniejszeniu ilości zakończeń nerwowych. Proces tworzenia nowych komórek nerwowych był zahamowany, a ilość substancji mielinowej neuronów zmniejszona.

Brak jest badań opisujących wpływ fenylomaślanu sodu na płodność wśród ludzi.

Po przedawkowaniu fenylomaślanu sodu u niemowlęcia opisano takie objawy jak biegunka, drażliwość, hipokaliemia oraz kwasica metaboliczna. Lek w dużych dawkach działa neurotoksycznie i powoduje zawroty głowy, uczucie senności i zmęczenie, zaburzenia słuchu, zaburzenia smaku, dezorientację oraz bóle głowy.

Fenylomaślan sodu obniża stężenie amoniaku i glutaminy we krwi pacjentów z zaburzeniami cyklu mocznikowego. Mechanizm działania fenylomaślanu sodu wynika z porównywalności pod względem molarnym metabolitu leku i mocznika. Fenylomaślan sodu w organizmie ulega przekształceniu do aktywnego farmakologicznie fenylooctanu. Związek ten łączy się z glutaminą w reakcji acetylacji. Wynikiem tych przemian jest powstanie fenyloacetyloglutaminy która zawiera w cząsteczce azot (dwa mole azotu) i poprzez jej usunięcie z organizmu eliminowany jest nadmiar tego pierwiastka.

Fenylomaślan sodu charakteryzuje się szybkim wchłanianiem po podaniu doustnym. Stężenie maksymalne leku w  surowicy krwi pojawia się po około 60 minutach od zażycia granulatu i wynosi 195μg/ml.

W przypadku fenylomaślanu sodu w postaci tabletek T_max wynosi 1,35 godziny, natomiast C_max  218μg/ml.

Nie przeprowadzono badań opisujących wpływu pokarmu na proces wchłaniania leku.

Objętość dystrybucji leku została oszacowana na 0,2l/kg.

Fenylomaślan sodu w organizmie ulega reakcjom utlenienia tworząc fenylooctan. Część cząsteczek fenylooctanu podlega hydrolizie za pośrednictwem esteraz we krwi oraz wątrobie, część zaś jest sprzęgana z glutaminą. Efektem jest wytworzenie fenyloacetyloglutaminy. Fenyloacetyloglutamina powstaje w nerkach i wątrobie.

Fenylomaślan sodu jest wydalany wraz zmoczem w postaci metabolitu fenyloacetyloglutaminy. W ciągu doby od podania eliminowane jest około 80 do 100% substancji leczniczej. Okres półtrwania leku wynosi 0,8 godziny (w fazie eliminacji).