Ceftriakson, Ceftriaxonum - Zastosowanie, działanie, opis

Ceftriakson jest cefalosporyną trzeciej generacji. Jest wykorzystywany w leczeniu zakażeń u dorosłych i dzieci, również noworodków.

Wskazania do stosowania ceftriaksonu to zakażenia skóry i tkanek miękkich, bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, pozaszpitalne i szpitalne zapalenia płuc, ostre zapalenie ucha środkowego, zakażenia w obrębie jamy brzusznej i dróg moczowych, zakażenia kości i stawów, bakteryjne zapalenie wsierdzia, kiła i rzeżączka.

Inne wskazania to:

• leczenie zaostrzeń obturacyjnej choroby płuc;
• leczenie rozsianej postaci boreliozy u dzieci i dorosłych;
• leczenie zakażeń bakteryjnych u pacjentów z neutropenią i bakteriemią.

Ceftriakson wykorzystywany jest również w zapobieganiu zakażeń miejsc operowanych.

Dawkowanie ceftriaksonu uzależnione jest od rodzaju zakażenia, jego umiejscowienia i ciężkości, wieku pacjenta, stanu czynnościowego wątroby i nerek.

Ceftriakson należy podawać z innymi lekami przeciwbakteryjnymi (zwłaszcza gdy spektrum działania ceftriaksonu nie obejmuje wszystkich bakterii).

Dawki zwykle stosowane to od 1 do 2 g na dobę. Czas podawania leku uzależniony jest od przebiegu choroby. 

Lek podaje się w postaci wstrzyknięć domięśniowych lub infuzji dożylnej.

Przed operacjami ceftriakson podaje się 30-90 minut przed zabiegiem.

Przeciwskazaniami do stosowania ceftriaksonu jest nadwrażliwość na substancję leczniczą lub inną cefalosporynę, reakcja anafilaktyczna na antybiotyki beta-laktamowe w wywiadzie.

Ceftriaksonu nie wolno stosować u wcześniaków, u noworodków z hiperbilirubinemią, hipoalbuminemią lub kwasicą, żółtaczką, u noworodków leczonych preparatami wapnia dożylnie lub w postaci infuzji (ryzyko wytrącenia soli wapniowej ceftriaksonu).

Należy zachować szczególną ostrożność u pacjentów, u których w przeszłości wystąpiły reakcje nadwrażliwości na cefalosporyny lub antybiotyki beta-laktamowe.

Podczas leczenia ceftriaksonem zaobserwowano działania niepożądane w obrębie skóry (zespół Stevensa-Johnsona lub zespół Lyella), dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na pacjentów, u których w przeszłości występowała wysypka, zaczerwienienie lub łuszczenie skóry, pęcherze w okolicy warg, oczu, jamy ustnej. Mogą pojawić się również reakcje związane z eozynofilią i objawami ogólnoustrojowymi (zespół DRESS), zwłaszcza u pacjentów leczonych na inne choroby krwi.

U pacjentów zarażonych krętkami może pojawić się, zaraz po rozpoczęciu leczenia ceftriaksonem, reakcja Jarischa-Herxheimera (z zabitych antybiotykiem bakterii uwalniana jest toksyna). Reakcja ta ma charakter przemijający.

U wcześniaków i noworodków leczonych preparatami wapnia dożylnie może wystąpić reakcja wytracenia się osadu wapnia w nerkach i płucach, co może prowadzić do zgonu. Należy zwrócić uwagę również u dorosłych i młodzieży, aby preparaty wapnia były podawane w różnych miejscach i różnymi liniami infuzyjnymi podczas leczenia ceftriaksonem.

Ceftriakson (podobnie jak inne cefalosporyny) może wypierać bilirubinę z miejsc wiązania z albuminami, co może być przyczyną encefalopatii bilirubinowej, zwłaszcza u wcześniaków i noworodków ( stąd przeciwskazanie stosowania u tej grupy pacjentów).

U pacjentów leczonych ceftriaksonem zaobserwowano przypadki autoimmunologicznej niedokrwistości hemolitycznej, dlatego jeżeli podczas leczenia wystąpi niedokrwistość należy poznać jej etiologię.

Przy długotrwałym podawaniu ceftriaksonu należy kontrolować morfologię krwi oraz wykonywać badanie moczu.

Podczas leczenia ceftriaksonem obserwowano przypadki rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego od postaci lekkiej do zagrażającej życiu, zwłaszcza u pacjentów, u których pojawia się biegunka po leczeniu antybiotykami lub innymi lekami przeciwbakteryjnymi. Dotyczy to również pacjentów z problemami jelitowymi.

Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z ciężką niewydolnością nerek lub wątroby, kamicą nerkową lub kamicą żółciową (może wystąpić zastój żółci, powstanie osadów żółciowych lub złogów  w nerkach).

Ceftriaksonu nie wolno mieszać ani podawać z preparatami zawierającymi wapń (podawanymi dożylnie) jednocześnie. Istnieje ryzyko wytrącenia się osadu soli wapniowej ceftriaksonu, zwłaszcza u noworodków.

Leczenie ceftriaksonem może powodować zawroty głowy, które mogą mieć niekorzystny wpływ na prowadzenie pojazdów mechanicznych.

Ceftriakson może powodować fałszywie dodatni wynik testu na galaktozemię (wrodzona choroba metaboliczna, związana z zaburzeniami przemiany węglowodanów). Oznaczenie glukozy w moczu testami nieenzymatycznymi może być fałszywie dodatnie. Ceftriakson może powodować fałszywie dodatni wynik testu Coombsa (test stosowany w diagnostyce zakażeń) oraz zaniżać poziom glukozy we krwi w diagnostyce krwi.

Brak klinicznych badań nad stosowaniem ceftriaksonu podczas ciąży. Lek przenika przez łożysko. Badania na zwierzętach nie wykazały szkodliwego wpływu na ciążę, ceftiakson może być podawany podczas ciąży (zwłaszcza w pierwszym trymestrze) pod warunkiem przewagi korzyści na ryzykiem.

Ceftriakson przenika do mleka matki karmiącej w bardzo małym stężeniu, jednak nie można wykluczyć ryzyka zakażeń grzybiczych błon śluzowych oraz biegunki. Może wystąpić również uczulenie.

Badania kliniczne nie wykazały szkodliwego wpływu na rozrodczość u mężczyzn i kobiet podczas stosowania ceftriaksonu.

Najczęściej zgłaszane działania niepożądane ceftriaksonu to eozynofilia, małopłytkowość, leukopenia, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, biegunka, luźne stolce, zwiększona aktywność enzymów wątrobowych, wysypka.

Niezbyt często odnotowywano grzybicze zakażenia narządów płciowych, nudności i wymioty, bóle i zawroty głowy, zaburzenia krzepnięcia, niedokrwistość, świąd skóry, gorączkę, zwiększenie stężenia kreatyniny we krwi.

Rzadko występujące skutki uboczne po podaniu dożylnym czy domięśniowym ceftriaksonu to skurcz oskrzeli, rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, pokrzywka, krwiomocz i cukromocz, obrzęk, dreszcze.

Objawami przedawkowania są nudności, wymioty i biegunka.

Ceftriakson hamuje syntezę ściany komórki bakteryjnej, wiążąc z białkami wiążącymi penicylinę (PBP), a dokładnie hamuje syntezę mukopeptydów w ścianie komórki bakterii. Wiążąc się z enzymami biorącymi udział w podziałach komórkowych powoduje, iż bakterie wytwarzają uszkodzone ściany komórkowe. Efektem jest śmierć (liza) komórki bakterii.

Biodostępność ceftriaksonu po podaniu doustnym jest bardzo niska (około 1%), dlatego stosuje się go w podaniu dożylnym lub domięśniowym.

Ceftriakson wiąże się z białkami osocza (albuminami) w 95% w sposób odwracalny. Bardzo dobrze penetruje do zakażonych tkanek, serca, płuc, dróg żółciowych, wątroby, opon mózgowo-rdzeniowych, kości, ucha środkowego.

Ceftriakson nie jest metabolizowany, tylko ulega przekształceniu w nieaktywne metabolity.

Ceftriakson wydalany jest głównie z moczem (33-67%), pozostała część wydalana jest przez wydzielinę z żółcią i kałem.