Ornityna, Ornithinum - Zastosowanie, działanie, opis

Ornityna jest aminokwasem endogennym o szerokim zastosowaniu. Przede wszystkim opisywana substancja bierze udział w cyklu mocznikowym (cyklu Krebsa) jako substrat oraz aktywator enzymatyczny. Ornityna umożliwia usunięcie nadmiaru azotu z organizmu, ponieważ między innymi z jej udziałem amoniak ulega biotransformacji do mocznika i jest wydalany przez nerki wraz z moczem. Jednym ze wskazań do użycia ornityny jest występowanie hiperamonemii. Oprócz tego opisywany aminokwas stymuluje uwalnianie somatotropiny (hormonu wzrostu) przez przysadkę mózgową oraz bierze udział w spalaniu nadmiaru tkanki tłuszczowej zgromadzonej w organizmie. Ornityna sprzyja budowaniu masy mięśniowej i często jest składnikiem suplementacji sportowców.

Wskazaniem do stosowania leków zawierających ornitynę jest encefalopatia wątrobowa, w tym zapalenie wątroby o charakterze przewlekłym oraz marskość wątroby i stłuszczenie wątroby. W postaci wlewu podaje się ją pacjentom w stanie przedśpiączkowym i w czasie śpiączki wątrobowej.

Ponad to ornityna po przekształceniu w aminokwas L-ornitynę bierze udział w syntezie białek i wpływa na szybsze gojenie się tkanek organizmu po oparzeniach.

Ornitynę w postaci zawiesiny doustnej przyjmuje się niezależnie od posiłków. Zwykle stosowana maksymalna dawka asparaginianu ornityny podawanego per os (doustnie) wynosi 18 gramów. Lek zażywa się w dawkach podzielonych, od jednego do trzech razy na dobę. Brak jest badań opisujących bezpieczeństwo stosowania asparaginianu ornityny u dzieci.

Ornitynę w postaci wlewów stosuje się w szerokim zakresie dawek. Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od jednostki chorobowej, wieku i masy ciała pacjenta, chorób towarzyszących (zaburzona praca nerek, niewydolność wątroby). Zwykle stosowana maksymalna dawka dobowa L-asparaginianu L-ornityny wynosi 20 g. W uzasadnionych przypadkach można ją zwiększyć do 40 g na dobę (śpiączka, stany przedśpiączkowe). Wlew dożylny ornityny musi być powolny,  prędkość infuzji nie powinna przekraczać  5 gramów leku na 60 minut infuzji. Czas terapii ornityną jest uzależniony od stanu pacjenta, natomiast maksymalne dawki aminokwasu nie powinny być podawane dłużej niż  3-4 tygodnie w sposób ciągły.

Ornityny nie podaje się dotętniczo.

Zaburzona praca nerek jest wskazaniem do zmniejszenia dawki leku.

Leku nie mogą stosować osoby nadwrażliwe na substancję czynną L-asparaginian L-ornityny. Ponad to ornityna jest przeciwwskazana dla pacjentów cierpiących na niewydolność nerek (stężenie kreatyniny w surowicy krwi powyżej 3 mg/100 ml) oraz osób z zaburzeniami metabolizmu  aminokwasów będących substratami cyklu mocznikowego.

W trakcie przyjmowania ornityny należy kontrolować stężenie mocznika we krwi oraz w moczu pacjenta.

Szybkość wlewu L-asparaginianu L-ornityny powinna być dobierana indywidualnie, aby uniknąć ewentualnych działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego.

Lek w postaci granulatu doustnego przy długotrwałym zażywaniu może stać się przyczyną wystąpienia próchnicy zębów.

Do tej pory nie wykazano interakcji ornityny z innymi substancjami leczniczymi.

Sama ornityna nie ma wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów, jednak jednostka chorobowa w której jest stosowana znacząco upośledza możliwość prowadzenia maszyn, w tym samochodów.

Nie przeprowadzono badań wpływu ornityny na rozwijający się płód ludzki. Badania z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych nie wykazały działania mutagennego i teratogennego ornityny. Lek może być stosowany u kobiet ciężarnych jedynie w razie zdecydowanej konieczności, jeśli korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu.

Brak jest badań określających przenikanie L-asparaginianu L-ornityny do mleka kobiet karmiących. Z tego względu lek może być stosowany w trakcie laktacji tylko w szczególnych przypadkach, kiedy korzyść dla matki przewyższa potencjalne ryzyko dla dziecka.

Nie wykazano toksycznego wpływu ornityny na procesy reprodukcji wśród ludzi.

Ornityna podana na drodze infuzji może spowodować wystąpienie reakcji nadwrażliwości (np. alergiczne reakcje skórne), w tym reakcji anafilaktycznych. Pozostałe działania niepożądane dotyczą przewodu pokarmowego tj. nudności i wymioty. Najczęściej spowolnienie tempa wlewu lub zmniejszenie dawki ornityny wystarcza do złagodzenia skutków ubocznych, a tym samym nie ma potrzeby przerwania stosowania leku.

Objawami przedawkowania L-asparaginianu L-ornityny są zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty).

Badania z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych pozwoliły ustalić dawkę letalną ornityny dla szczurów wynoszącą LD50 = 10000 mg/kg masy ciała.

Ornityna podawana w postaci L-asparaginianu L-ornityny bierze udział w usuwaniu nadmiaru azotu z organizmu. Azot w tym przypadku pochodzi z aminokwasów. Ornityna jest wykorzystywana jako substrat reakcji cyklu Krebsa (mocznikowego) oraz w procesie tworzenia glutaminy. W cyklu mocznikowym ornityna aktywuje enzymy karbamoilotransferazę ornitynową (powstaje cytrulina) oraz syntetazę karbamoilofosforanową (powstaje  karbamoilofosforan). Mocznik wytworzony w cyklu Krebsa zostaje przetransportowany do nerek i eliminowany z organizmu wraz z moczem.

Ornityna oraz produkty przemian metabolicznych ornityny są substratami w procesie syntezy glutaminy. Glutamina bierze udział w metabolizmie azotu, wiążąc amoniak. Badania wykazały że podawanie L-asparaginianu L-ornityny obniża stężenie amoniaku właśnie poprzez wzrost syntezy glutaminy. W wyniku reakcji transaminacji grupy aminowej aminokwasów na  α-ketoglutaral powstaje glutaminian, a następnie glutamina. Wzrost stężenia glutaminy wiąże się ze zwiększoną syntezą białek, między innymi w obrębie tkanki mięśniowej. 

Po podaniu doustnym asparaginian ornityny ulega dysocjacji w świetle jelita cienkiego. Ornityna jest aktywnie transportowana przez błonę śluzową jelit wbrew gradientowi stężeń, za pomocą pompy sodowej do krwioobiegu.

Ornintyna jest wchłaniania do płynów ustrojowych zgodnie z gradientem stężeń, na drodze dyfuzji.

Przemiany metaboliczne asparaginianu ornityny zachodzą w wątrobie. Aminokwasy ulegają reakcjom transaminacji oraz deaminacji. Transaminacja polega na przeniesieniu grupy aminowej z ornityny na ketokwas przy udziale enzymów z grupy aminotransferaz. Z kolei deaminacja to reakcja polegająca na eliminacji z cząsteczki ornityny grupy aminowej -NH₂. Produktami metabolizmu ornityny są między innymi L-arginina, poliaminy i prolina.

Okres półtrwania ornityny w fazie eliminacji szacowany jest na około 0,3-0,4 godziny. Grupa amonowa powstała w wyniku przemian ornityny bierze udział w syntezie mocznika który następnie jest wydalany z organizmu wraz z moczem.