Oksytocyna, Oxytocinum - Zastosowanie, działanie, opis

Oksytocyna stosowana jest w położnictwie w celu rozpoczęcia oraz wzmocnienia skurczów okołoporodowych macicy. Indukcja porodu z użyciem oksytocyny zalecana jest w przypadku stanu przedrzucawkowego, chorób układu krążenia, zaburzonej pracy nerek, erytroblastozy płodu, krwawienia przedporodowego, konfliktu serologicznego, cukrzycy, przedwczesnego pęknięcia pęcherza płodowego. Oksytocynę stosuje się również w celu przyspieszenia akcji porodowej (w ciąży trwającej ponad 42 tygodnie), kontroli krwawienia poporodowego, atonii macicy, a także w celach diagnostycznych przy ocenie płodowo-łożyskowej wydolności oddechowej (test oksytocynowy).  

Oksytocynę stosuje się w formie wlewu dożylnego oraz iniekcji domięśniowej. 

Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od wieku, kondycji matki oraz płodu, reakcji macicy, zaawansowania ciąży itp.

Oksytocyna podawana jest pod ścisłą kontrolą lekarza, który ustala objętość, czas podawania oraz dawkę skuteczną substancji.

Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: 5–40 IU.

Przeciwwskazaniem do stosowania jest nadwrażliwość na oksytocynę, zaburzenia sercowo-naczyniowe, łożysko przodujące, dłuższe stosowanie w atonii macicy oraz toksemii, dysproporcja między miednicą matki i główką płodu, poprzeczne lub skośne ułożenie płodu, wypadanie pępowiny, predyspozycje do pęknięcia macicy, wielowodzie, wielorództwo. Oksytocyny nie należy stosować w celu wywołania porodu zanim akcja porodowa nie obejmie macicy oraz głowy płodu. 

Oksytocynę należy stosować wyłącznie we wlewie dożylnym kroplowym, w warunkach szpitalnych pod stałą kontrolą medyczną. Należy kontrolować szybkość podawania, ruchy macicy, parametry życiowe oraz ułożenie płodu, ciśnienie krwi matki, a także zmiany stanu zdrowia pacjentki. 

Należy zachować szczególną ostrożność stosując oksytocynę u pacjentek powyżej 35 roku życia, przy dysproporcji główki płodu do macicy, w przypadku chorób serca oraz nadciśnienia spowodowanego ciążą, przy wewnątrzmacicznym obumarciu płodu, w sytuacji zabarwienia wód płodowych.

Stosowanie oksytocyny w celu wywołania porodu może prowadzić do poporodowego zespołu wykrzepiania wewnątrzmacicznego (DIC), szczególnie w przypadku pacjentek powyżej 35 roku życia. 

Nie należy podawać oksytocyny zbyt szybko, gdyż może prowadzić do  zaburzenia gospodarki wodnej organizmu (przewodnienia) i hiponatremii (obniżenie poziomu sodu we krwi). Przyjmując oksytocynę należy ograniczyć doustne spożywanie płynów.

Przyjmując oksytocynę 3–4 godziny po znieczuleniu zewnątrzoponowym ogona końskiego oraz profilaktycznym podaniu środków zwężających naczynia może dojść do ciężkiego nadciśnienia. 

U pacjentek uczulonych na lateks możliwy jest wstrząs anafilaktyczny po podaniu oksytocyny (lateks i oksytocyna są substancjami o budowie homologicznej - uczulenie na lateks może być czynnikiem ryzyka predysponującym do nadwrażliwości na oksytocynę). 

Oksytocyny nie należy łączyć z prostaglandynami (podawanymi dopochwowo) przed upływem 6 godzin od podania ze względu na ryzyko działania uterotonicznego (obkurczenie macicy). 

W przypadku uczulenia na lateks możliwy jest wstrząs anafilaktyczny po podaniu oksytocyny. 

Oksytocyna stosowana w czasie ciąży zgodnie ze wskazaniami nie jest szkodliwa dla płodu.

Oksytocyna przenika do mleka kobiecego w nieznacznej ilości. Dla bezpieczeństwa dziecka rozpoczęcie karmienia piersią zalecane jest dzień po odstawieniu oksytocyny. 

Podanie dożylne i domięśniowe: nadmierne napięcie macicy, kurcz, skurcze tężcowe, pęknięcie macicy, krwotok poporodowy, małopłytkowość, afibrynogenemia, hypoprotrombinemia, krwiaki w obrębie macicy mniejszej, arytmia serca, tachykardia, zmiany ciśnienia tętniczego, przedwczesne skurcze komorowe, nudności, wymioty, ciężkie zatrucie wodne, drgawki, śpiączka, reakcja anafilaktyczna, krwotok podpajęczynówkowy, poporodowe rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe, zgon. 

Przedawkowanie oksytocyny zależne jest od przyjętej dawki oraz nadczynności macicy. Zbyt duża dawka może prowadzić do: oderwania łożyska, nasilonej akcji porodowej, pęknięć w obrębie macicy oraz pochwy, krwawienia poporodowego, zwolnionego przepływu między macicą i łożyskiem, spowolnienia akcji serca i niedotlenienia płodu, hiperkapnii (znacznie podwyższone stężenie dwutlenku węgla we krwi), śmierci. 

Oksytocyna jest hormonem naturalnie produkowanym przez podwzgórze, który magazynowany jest w tylnym płacie przysadki. Uwalniana jest do krwioobiegu w odpowiedzi na poród oraz laktację. Oksytocyna stymuluje skurcze mięśni gładkich macicy, szczególnie w końcowym okresie ciąży oraz w czasie porodu. Zwiększając przepuszczalność jonów potasowych obniża napięcie i zwiększa pobudliwość błony oraz stężenie jonów wapnia co podnosi intensywność i przedłuża czas trwania skurczów mięśniówki macicy. Oksytocyna powoduje również skurcze komórek gruczołów mlekowych, a także zwiększa wydzielanie prolaktyny ułatwiając wydzielanie mleka. 

Oksytocyna dystrybuowana jest w płynie pozakomórkowym, niewielka ilość substancji może przenikać do krążenia płodowego. Po zastosowaniu dożylnym oksytocyna zaczyna działać natychmiastowo.  

Oksytocyna wiąże się z białkami osocza w 30%.

Oksytocyna metabolizowana jest bardzo szybko w wątrobie i nerkach. W niewielkim stopniu ulega także metabolizmowi w gruczołach piersiowych. Oksytocyna ulega hydrolizie z użyciem oksytocynazy tkankowej tracąc działanie terapeutyczne.

Czas półtrwania oksytocyny w osoczu wynosi od 1 do 6 minut. Wydalanie odbywa się głównie przez nerki wraz z moczem.