Przykłady najniebezpieczniejszych interakcji lekowych

Interakcją nazywamy każde oddziaływanie, w którym jeden lek wpływa na końcowy wynik działania drugiego leku, zastosowanego równocześnie lub też w krótkim odstępie czasu. Może ona dotyczyć zarówno odziaływania pomiędzy kilkoma różnymi lekami, jak również pomiędzy lekiem a pokarmem, ziołami czy używkami. W tym artykule zajmiemy się najistotniejszymi klinicznie interakcjami pomiędzy powszechnie stosowanymi grupami leków.

Zjawisko interakcji wykorzystywane jest w praktyce klinicznej jako farmakoterapia wielolekowa. Jej celem jest zwiększenie siły działania farmakologicznego i uzyskanie pożądanego efektu terapeutycznego, przy jednoczesnym zmniejszeniu dawek poszczególnych leków. Takie postępowanie zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych i jest korzystne dla chorego.

Problem pojawia się wówczas, gdy mamy do czynienia ze zjawiskiem niepożądanej interakcji leków, czyli szkodliwego wpływu na organizm dwu lub więcej leków, składników pokarmowych, ziół, alkoholu czy nikotyny.

Biorąc pod uwagę mechanizm interakcji, możemy podzielić je na trzy główny typy:

• interakcje farmaceutyczne, czyli niezgodności powstające poza organizmem chorego. Podczas sporządzania i przechowywania leku recepturowego lub występujące podczas podawania pacjentowi mieszanin kilku leków dożylnie bądź we wlewie,
• interakcje farmakokinetyczne związane z losem leku w organizmie na etapie jego wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania,
• interakcje farmakodynamiczne, kiedy jeden lek modyfikuje działanie drugiego leku.

Poznaj kilka najniebezpieczniejszych interakcji związanych z przyjmowaniem powszechnie dostępnych leków bez recepty oraz leków stosowanych przewlekle.

Leki hamujące krzepnięcie krwi

Interakcje leków przeciwzakrzepowych, zwłaszcza pochodnych kumaryny (warfaryna i dikumarol) z innymi lekami są szczególnie niebezpieczne. Mogą prowadzić do osłabienia działania leku przeciwzakrzepowego i związanego z tym nasilenia objawów zakrzepicy, jak też nasilenia działania i zwiększonego ryzyka krwawień.

Do leków osłabiających działanie pochodnych kumaryny należą m.in.:

• substancje utrudniające ich wchłanianie z przewodu pokarmowego: leki przyspieszające perystaltykę jelit (metoclopramid), środki zobojętniające kwas solny (wodorotlenek glinu), antybiotyki (neomycyna),
• substancje działające antagonistycznie: witamina K (dieta: szpinak, brukselka, brokuły, suplementy diety), estrogeny, glikokortykosteroidy, doustne środki antykoncepcyjne,
• leki nasilające ich metabolizm: barbiturany (fenobarbital, sekobarbital), aminoglutetimid, fenytoina, karbamazepina, gryzeofulwina, ryfampicyna, etanol (długotrwale nadużywany).

Do leków zwiększających siłę działania pochodnych kumaryny zaliczamy m.in.:

• leki ułatwiające ich wchłanianie z przewodu pokarmowego: wodorotlenek i trójkrzemian magnezu,
• leki zwiększające stężenie wolnej frakcji leku w organizmie: niesteroidowe leki przeciwzapalne – NLPZ (fenylbutazon, indometacyna, celekoksyb, salicylany), sulfonamidy przeciwcukrzycowe i przeciwbakteryjne,
• leki potęgujące działanie przeciwzakrzepowe: steroidy anaboliczne, preparaty tarczycy, heparyna, glukagon, niektóre cefalosporyny i tetracykliny,
• leki hamujące metabolizm kumaryn: cymetydyna, amiodaron, chloramfenikol, flukonazol, itrakonazol, ketokonazol, metronidazol, erytromycyna, klarytromycyna.

Leki przeciwcukrzycowe

W przypadku stosowania leków przeciwcukrzycowych z innymi lekami pojawia się niebezpieczeństwo wystąpienia stanów hipoglikemicznych związanych z niekontrolowanym spadkiem poziomu cukru, a także hiperglikemii, czyli znacznego wzrostu poziomu cukru we krwi.

Do leków nasilających działanie insuliny i doustnych leków przeciwcukrzycowych zaliczamy m.in.:

• leki ułatwiające wchłanianie doustnych leków przeciwcukrzycowych: wodorotlenek magnezu i dwuwęglan sodu,
• leki zwiększające ich stężenie w surowicy krwi: NLPZ (fenylbutazon, salicylany), sulfonamidy przeciwbakteryjne (sulfametizol, kotrymoksazol),
• leki potęgujące działanie leków przeciwcukrzycowych: leki beta-adrenolityczne (propranolol – interakcja szczególnie niebezpieczna ze względu na znoszenie wstępnych objawów niedocukrzenia, jak pocenie się lub przyspieszona czynność serca),
• leki hamujące ich metabolizm: chloramfenikol, dikumarol, fenylbutazon, tetracykliny, steroidy anaboliczne, ketokonazol, flukonazol, leki blokujące receptory H2.

Do leków osłabiających działanie insuliny i doustnych leków przeciwcukrzycowych zaliczamy m.in.:

• leki antagonizujące ich działanie: glikokortykosteroidy, preparaty tarczycy, glukagon, leki moczopędne (furosemid, kwas etakrynowy), doustne środki antykoncepcyjne.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)

Szczególną grupą leków dających liczne i niebezpieczne interakcje są niesteroidowe leki przeciwzapalne. Stanowią one ok. 10% wszystkich zapisywanych leków, a wiele z nich dostępnych jest bez recepty (OTC – over the counter), często bez kontroli i wiedzy lekarza.

Ze względu na wysoki stopień wiązania z białkami (98-99,8%), NLPZ mogą wypierać z tych połączeń inne leki, konsekwencją czego jest nasilenie działania wypartych leków.

Do leków szczególnie narażonych na interakcje z NLPZ należą m.in.:

• doustne leki przeciwzakrzepowe (pochodne kumaryny),
• doustne leki przeciwcukrzycowe (pochodne sulfonylomocznika),
• leki przeciwpadaczkowe (fenytoina, kwas walproinowy),
• leki nasercowe (digoksyna).

Ze względu na hamowanie syntezy prostaglandyn uczestniczących w mechanizmach działania wielu grup leków, NLPZ mogą redukować ich działanie, a także zwiększać toksyczność niektórych z nich:

• osłabienie działania: leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi (beta-adrenolityki, inhibitory konwertazy angiotensyny, diuretyki pętlowe),
• nefrotoksyczność (uszkodzenie nerek): cyklosporyna, takrolimus, antybiotyki aminoglikozydowe, diuretyki pętlowe, metotreksat.

NLPZ mogą nasilać ryzyko uszkodzenia górnego odcinka przewodu pokarmowego i zwiększać ryzyko krwawień przez inne leki o działaniu gastrotoksycznym, do których należą m.in.:

• doustne glikokortykosteroidy,
• leki przeciwkrzepliwe (pochodne kumaryny) i przeciwpłytkowe (tyklopidyna, klopidogrel),
• doustne bisfosfoniany.

Leki hipolipemiczne (statyny)

Spośród leków obniżających poziom cholesterolu najistotniejsze klinicznie interakcje zaobserwowano w przypadku jednoczesnego stosowania statyn (symwastatyna, lowastatyna, atorwastatyna) z lekami hamującymi ich metabolizm. Zaliczamy do nich m.in.:

• antybiotyki makrolidowe (erytromycyna, klarytromycyna),
• leki przeciwgrzybicze (ketokonazol, itrakonazol, flukonazol),
• leki blokujące kanał wapniowy (dilitiazem, werapamil),
• cyklosporyna.

Na skutek hamowania metabolizmu statyn zwiększa się ich stężenie w surowicy krwi.

Do najgroźniejszych działań niepożądanych spowodowanych wzrostem stężenia statyn w organizmie należą toksyczne uszkodzenie mięśni szkieletowych w postaci miopatii, a nawet rozpad komórek mięśni szkieletowych, czyli rabdomioliza.

Niepożądane interakcje lekowe mogą być bardzo niebezpieczne, dlatego zawsze należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, suplementach diety i ziołach.