Hipokaliemia – jakie są przyczyny i objawy niedoboru potasu we krwi?

Hipokaliemia jest zaburzeniem elektrolitowym, które jest związane ze zbyt małym stężeniem potasu we krwi. Jakie są jej przyczyny? Czym objawia się niedobór potasu w organizmie? Jak wygląda leczenie hipokaliemii?  

1. Co to jest hipokaliemia? 
2. Przyczyny hipokaliemii
3. Objawy hipokaliemii
4. Hipokaliemia – jak podwyższyć potas? 

Potas (K+, łac. kalium) jest jednym z najważniejszych pierwiastków warunkujących równowagę wodno-elektrolitową i kwasowo-zasadową organizmu. Jest niezbędny do prawidłowego działania komórek mięśniowych, przewodzenia impulsów nerwowych, aktywacji enzymów komórkowych czy pracy serca. Potas może mieć także korzystny wpływ na utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi poprzez zwiększenie wydalania sodu przez nerki i zmniejszenie objętości krwi. Dlatego tak ważne staje się utrzymanie zróżnicowanej i zbilansowanej diety o niewielkiej zawartości soli (wg Światowej Organizacji Zdrowia < 5 g/dobę, czyli mniej niż łyżeczka soli na dobę) i prawidłowej, stałej ilości potasu.  

Co to jest hipokaliemia ? 

Hipokaliemia to obniżenie prawidłowego stężenia potasu w osoczu krwi. Problem może dotyczyć nawet 20% pacjentów hospitalizowanych i, w zależności od źródeł, 10-40% osób przewlekle przyjmujących leki moczopędne (diuretyki). Hipokaliemia stanowi jednocześnie najczęstsze zaburzenie gospodarki elektrolitowej u osób badanych na szpitalnych oddziałach ratunkowych. Prawidłowe stężenie potasu może się różnić w poszczególnych laboratoriach, najczęściej jednak podawany zakres normy to 3,6-5,2 mmol/l. 

Możemy wyróżnić hipokaliemię: 

• łagodną (3,1-3,5 mmol/l), 
• umiarkowaną (2,5-3 mmol/l), 
• i ciężką (< 2,5 mmol/l). 

Przyczyny hipokaliemii

Niski poziom potasu może wynikać z wielu przyczyn, jednak najczęstszym powodem jest wzmożone wydalanie z moczem w trakcie przyjmowania leków moczopędnych (furosemid, indapamid, hydrochlorotiazyd), np. u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym czy niewydolnością serca, bądź jego utrata przez przewód pokarmowy. Przyczynami hipokaliemii mogą być: 

• nadmierna utrata potasu: silne pocenie (np. po długotrwałym wysiłku fizycznym), przewlekłe choroby jelit (także przetoki, zespół krótkiego jelita), nadużywanie środków przeczyszczających, stany odwodnienia organizmu (wymioty, biegunki, oparzenia), 
• zbyt mała podaż w diecie (np. dieta ubogopotasowa w przewlekłych chorobach nerek), 
• kwasica ketonowa w przebiegu cukrzycy (np. w sytuacji podania zbyt dużej dawki insuliny), 
• stosowane leki: mineralokortykoidy (np. fludrokortyzon), część glikokortykoidów (np. prednizon, hydrokortyzon), niektóre antybiotyki (penicyliny, aminoglikozydy), β2-agoniści, 
• inne: niedobór magnezu, nadużywanie alkoholu. 

Oczywiście przyczyn hipokaliemii może być dużo więcej: kwasica metaboliczna (np. w wyniku uszkodzenia nerek czy kwasicy cewkowej), hiperaldosteronizm (w przebiegu gruczolaków nadnerczy – zespołu Conna, zespołu Barttera, zespołu Gitelmana, zespołu Fanconiego), białaczka, zespół Cushinga bądź choroba Cushinga i wiele innych. Dlatego w razie wątpliwości w konkretnych przypadkach klinicznych zalecana jest wizyta u lekarza. 

Objawy hipokaliemii

Łagodna hipokaliemia może nie dawać objawów. A jeśli już takie się pojawią, to najczęściej wymienia się: ogólne osłabienie, zmęczenie, zaburzenia czucia, apatia, jadłowstręt i nudności, zaparcia, zatrzymanie moczu, niedrożność jelit, osłabienie odruchów głębokich wywołanych pobudzaniem określonego nerwu, uczucie kołatania (nierównego „bicia”) serca. Możliwe do zaobserwowania zmiany w EKG to tachyarytmie, zmniejszenie amplitudy załamka T lub jego odwrócenie, powstawanie załamka U, skrócenie odcinka ST.  

W ekstremalnie ciężkich przypadkach literatura naukowa opisuje martwicę mięśni bądź postępujący paraliż wstępujący. 

Hipokaliemia – jak podwyższyć potas? 

Sposób leczenia hipokaliemii zależy od wielu czynników: przyczyny, objawów, przyjmowanych leków i występowania innych chorób. W chwili jej zdiagnozowania lekarz na podstawie wyników badań (podmiotowego, przedmiotowego i badań laboratoryjnych), obrazu klinicznego pacjenta oraz jego historii choroby zaleca najbardziej adekwatną terapię. Może to być też np. zmiana dotychczasowych leków na takie o innym mechanizmie działania czy substytucję potasu.  

U osób szczególnie narażonych na hipokaliemię bądź z jej powtarzającymi się epizodami niezwykle ważne staje się leczenie dietetyczne – modyfikacja codziennej diety z wprowadzeniem produktów bogatych w ten pierwiastek, takich jak suszone owoce, banany, pomidory i ich przetwory, ziemniaki, awokado, grzyby, ryby (zwłaszcza łosoś, tuńczyk, makrela), orzechy, botwinka, szpinak, nasiona sezamu i mak. 

Zawarte w powyższym artykule treści mają charakter informacyjno-edukacyjny i nie zastąpią wizyty u lekarza oraz bezpośredniego badania podmiotowego i przedmiotowego pacjenta.