Oczopląs – przyczyny i leczenie mimowolnych ruchów gałek ocznych

Co to jest oczopląs?

Oczopląsem (łac. nystagmus) nazywamy mimowolne ruchy gałek ocznych, które powtarzane są w jednolitym, rytmicznym wzorze, a których podłożem jest zaburzenie równowagi w napięciu mięśni okoruchowych. Takie zjawisko sprzyja pogorszeniu widzenia oraz zaburzeniom równowagi i koordynacji. Te niekontrolowane ruchy mogą występować z boku na bok, w górę i w dół lub w układzie kołowym. W rezultacie oczy nie są w stanie stale oglądać obiektów. Osoby z oczopląsem mogą kiwać głową i trzymać głowy w nietypowych pozycjach, aby zrekompensować ten stan. Podaje się, że trwały oczopląs może dotyczyć około 0,2% populacji.  

Rodzaje oczopląsu 

Rodzaje oczopląsu możemy ogólnie podzielić według dwóch kryteriów: źródła problemu lub kierunku ruchu. 

Oczopląsy według źródła problemu dzielimy na:   

• oczopląs oczny – w tej grupie możemy wyróżnić oczopląs nastawczy (przy patrzeniu na obiekt leżący na granicy pola widzenia obuocznego), optokinetyczny (np. podczas jazdy środkami komunikacji, ruch gałek ocznych podczas wodzenia wzrokiem za przedmiotem), samoistny, spasmus nutans (nabyty i występujący rodzinnie, obustronny, pojawia się między 3. a 24. miesiącem życia i współwystępuje z kręczem szyi i potrząsaniem głową w poziomie lub pionie, najczęściej zanika około 3-4. roku życia). Dodatkowo wymienia się tu oczopląs ukryty (o zmiennej amplitudzie i częstotliwości; zasłonięcie jednego oka ujawnia oczopląs skaczący w jednym i drugim oku; występuje m.in. we wczesnym dzieciństwie u pacjentów z zezem zbieżnym) i oczopląs zawodowy (np. u pracujących w słabym oświetleniu górników), 
• przedsionkowy, błędnikowy – spowodowany asymetryczną aktywnością w dwóch jądrach przedsionkowych pnia mózgu. Można go wywołać przejściowo, działając albo bodźcem termicznym – po wprowadzeniu do zewnętrznego przewodu słuchowego ciepłej wody (44°C) lub zimnej (30°C) następuje oczopląs skierowany odpowiednio w stronę badanego przewodu słuchowego bądź w przeciwną do badanego ucha – albo bodźcem kinetycznym (np. na fotelu obrotowym); oczopląs jest wtedy skierowany w stronę przyspieszenia, 
• móżdżkowy – w wyniku uszkodzenia móżdżku lub rdzenia kręgowego, 
• ośrodkowy – najczęściej w stwardnieniu rozsianym, uszkodzeniu podstawy czaszki, w chorobach móżdżku lub uszkodzeniu jądra nerwu VI, 
• mieszany, w tym oczopląs wrodzony. 

Oczopląsy według rodzaju ruchu dzielimy na: 

• wahadłowy – ruchy gałek są rytmiczne, może to być oczopląs poziomy lub oczopląs pionowy, 
• skaczący – ruch gałek ocznych w jedną stronę jest szybszy niż w drugą.  

Jakie mogą być przyczyny oczopląsu? 

Rzadsze przyczyny oczopląsu to: 

• zapalenie ucha wewnętrznego, 
• przyjmowanie niektórych leków, m.in. przeciwpadaczkowych (np. fenytoina, karbamazepina), barbituranów, litu, 
• choroby ośrodkowego układu nerwowego, 
• zaburzenia rozwoju  kontroli ruchów gałek ocznych we wczesnym okresie życia, 
• bielactwo, 
• hipoplazja nerwu wzrokowego (zanik nerwu II), 
• duża krótkowzroczność,  
• siatkówczak (retinoblastoma), 
• wrodzona zaćma, wrodzona jaskra, 
• szczelina nerwu wzrokowego, siatkówki lub plamki, 
• wrodzona toksoplazmoza, 
• retinopatia wcześniacza, 
• wrodzone rozwarstwienie siatkówki. 

Oczywiście etiologii oczopląsu może być znacznie więcej, stąd konieczność diagnostyki i ewentualnego wdrożenia leczenia przyczynowego.  

Oczopląs – diagnostyka 

Dalsza diagnostyka obejmuje przede wszystkim badanie okulistyczne (badanie ostrości wzroku, reakcja źrenic na światło, ocena tęczówki czy badanie dna oczu), elektronystagmografię i wideonystagmografię, ocenę ustawienia głowy i ocenę ruchomości oczu. Czasem niezbędna okazuje się ocena neurologiczna i obrazowanie głowy (tomografia komputerowa bądź rezonans magnetyczny). Konieczna może się okazać diagnostyka laryngologiczna. Jednak cały przebieg działania jest zindywidualizowany, zależny od objawów i historii pacjenta.  

Leczenie niekontrolowanych ruchów gałek ocznych 

Leczenie oczopląsu zależy od jego etiologii i faktu, czy jest on wynikiem wad i chorób wrodzonych, czy też objawem choroby nabytej, w której możliwe jest leczenie przyczynowe. Wśród metod zachowawczych najczęściej wymienia się wyrównywanie wady wzroku (stosowanie soczewek kontaktowych lub szkieł korekcyjnych), stosowanie szkieł pryzmatycznych (ograniczenie kompensacyjnego ustawienia głowy), farmakoterapię (baklofen, karbamazepina). Czasem proponowane są pacjentowi iniekcje toksyny botulinowej (ostrzykiwanie mięśni zewnątrzgałkowych) lub operację przesunięcia oczu w kierunku zwrotu głowy (skrócenie mięśni zewnątrzgałkowych oczu w celu korekcji zeza i ustawienia głowy oraz zminimalizowania ruchów mimowolnych oczu). 

Czy oczopląs może być groźny? 

Mimowolne ruchy gałek ocznych mogą być zarówno samoistnym niegroźnym objawem związanym np. z wrodzonymi chorobami oczu, jak i symptomem wielu poważnych chorób okulistycznych, neurologicznych czy laryngologicznych, dlatego tak ważne jest, aby w przypadku zauważenia oczopląsu nie bagatelizować go, tylko udać się do lekarza POZ. Pokieruje on dalszą diagnostyką i w razie potrzeby zleci niezbędne konsultacje. Dużą rolę we wczesnym wykrywaniu chorób odgrywają także tzw. bilanse, czyli okresowe badania profilaktyczne, jakim poddawane są dzieci w określonym wieku.  

Zawarte w powyższym artykule treści mają charakter informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić wizyty u lekarza i bezpośredniego badania podmiotowego i przedmiotowego pacjenta!